Bağımsız Denetim Etik Uygulamaları Çerçevesinde İç Denetim Etik Uygulamalarının Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 19, 05.03.2023

Kaan Ramazan Çakalı Gürol Baloğlu

https://doi.org/10.52059/idaacmmd.1102812

Öz

Etik kurallar, meslek mensuplarına mesleki faaliyetlerin belirli bir süzgeçten geçirilmesi, belirlenen davranış kurallarına uyulması ve mesleğe katkı sağlanması yönünde rehberlik etmektedir. Çalışmanın amacı iç denetim etik uygulamalarının bağımsız denetim etik uygulamaları ile kıyaslanması olarak belirlenmiştir. Bu amaca ulaşmak için öncelikle her iki meslek grubunun etik prensipleri analiz edilmiş ve sonrasında benzer ve farklı yönler ortaya konulmaya çalışılmıştır. İç denetçiler için etik kuralların meslek örgütü tarafından belirlendiği, bağlayıcılıklarının meslek örgütüne uye veya sertifika sahibi olunması koşullarına bağlı olduğu, hangi etik ilkelerin ihlal edilmesinin ne tür yaptırımlara yol açacağının net olarak açıklanmadığı, uygulanan yaptırımların kamuoyu ile paylaşılmadığı ve şeffaflığın sınırlı olduğu sonucuna varılmıştır. Meslek örgütü tarafından iç denetçilerin etik ilkelerine yönelik farkındalığı artırıcı faaliyetlerde bulunulması ve sertifika ve üyeliklerin teşvik edilmesi suretiyle etik ilkelerin daha geniş bir iç denetçi tarafından uygulanmasının sağlanması mesleki faaliyetlere değer katacaktır.

Anahtar Kelimeler

Etik, Bağımsız Denetim, İç Denetim

Kaynakça

• Alkan, G. İ. (2018). Etik teoriler ışığında bağımsız denetim ve BİST’de bir araştırma. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, MODAV 15. Uluslararası Muhasebe Konferansı Özel Sayısı, 129-149.
• Armitage, J. L. & Moriarity, S. R. (2016). An examination of AICPA disciplinary actions: 1980–2014. Current Issues in Auditing, 10(2), 1-13.
• Arslan, M. (2005). İş ve meslek ahlakı. Siyasal Yayınevi, Ankara.
• Aslan, Ü. & Özdemir, G. (2020). Muhasebe meslek mensuplarının almış oldukları disiplin cezalarının 2009-2019 yılları arasındaki durumu üzerine bir inceleme. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, MODAV 16. Uluslararası Muhasebe Konferansı Özel Sayısı, 162-175.
• Aydın, İ. P. (2001). Yönetsel, mesleki ve örgütsel etik. Pegem Yayınları, Ankara.
• Bağımsız Denetim Yönetmeliği (BDY) (2015). https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/ Duyurular/v1/BDY/BDYGuncel22Aralik2015.pdf (Erişim Tarihi: 25 Mart 2022).
• Banar, K. & Aslan, Ü. (2009). Muhasebe meslek mensuplarının almış oldukları disiplin cezaları üzerine bir araştırma (2000–2008 dönemi). Muhasebe ve Finansman Dergisi, (44), 91-110.
• Bayrak, S. (2001). İş ahlakı ve sosyal sorumluluk. Beta Basım Yayın Dağıtım, İstanbul.
• Çiçek, H., Canbaz, S. & Keskin, A. (2013). Muhasebe meslek mensuplarının meslek etiğine bakış açıları: Kırklareli ilinde bir araştırma. Tekirdağ SMMM Odası Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 1-20.
• De Fuentes, C., Illueca, M. & Pucheta-Martinez, M. C. (2015). External investigations and disciplinary sanctions against auditors: The impact on audit quality. SERIEs, 6(3), 313-347.
• Dursun, G. D. (2019). Muhasebe meslek mensuplarının almış oldukları disiplin cezalarının cinsiyet ve mesleki unvan açısından analizi: 2008 – 2017 dönemi. Maliye ve Finans Yazıları, (111), 387-402.
• Duska, R., Duska, B. S. & Ragatz, J. (2011). Accounting ethics. Wiley-Blackwell, Chichester.
• Ekergil, V. (2017). İstanbul SMMM odasında kayıtlı muhasebe meslek mensuplarına verilen disiplin cezalarının suç dağılımı ve analizi: 2008 – 2015. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 328-352.
• Friedberg, A. (2002). The role of state and public audit in safeguarding ethics in the public service: Whose ethics? What ethics? Israel Affairs, 8(4), 121-134.
• Garmilis, G. & Stokes, L. (2007). Convergence of the disciplinary processes of accounting organizations? A comparison between the United States and France. American Accounting Association Annual Meeting, Chicago, 1-21.
• Güney, C. (2020). Serbest muhasebeci mali müşavirlik ve yeminli mali müşavirlik kanunu disiplin yönetmeliği çerçevesinde muhasebe meslek mensuplarına verilen “disiplin cezaları” üzerine bir araştırma (2017-2019). Uluslararası Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, 2(1), 22-43.
• Haron, H., Ibrahim, D. N. & Ismail, I. (2014). Factors influencing ethical judgment of auditors in Malaysia. Management and Accounting Review, 13(2), 47-86. IDKK. Kamu iç denetçileri meslek ahlak kuralları. https://www.hmb.gov.tr/idkk-mevzuat (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• IIA (2019). Uluslararası mesleki uygulama çerçevesi. Türkiye İç Denetim Enstitüsü Derneği, 1.Baskı.
• Ismail, S. & Yuhanis, N. (2018). Determinants of ethical work behavior of Malaysian public sector auditors. Asia-Pacific Journal of Business Administration, 10(1), 21-34.
• Karabınar, S. & Çevik, Z. (2018). Bir muhasebe meslek odasında 2008-2013 yıllarında verilen disiplin cezalarının yapısal Analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (77), 69-90.
• Karacan, S. (2014). Etik kavramı ve muhasebe meslek etiği. Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
• Kardeş Selimoğlu, S., Özbirecikli, M., Uzay, Ş. & Uyar, S. (2015). Bağımsız denetim. Muhasebe Denetim Basım Yayın A.Ş. Ankara.
• KGK (2019). Bağımsız denetçiler için etik kurallar (Bağımsızlık standartları dâhil) https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/TDS/TDS_2021_Seti/2019_etikkurallar.pdf (Erişim Tarihi: 28 Mart 2022).
• Koçberber, S. (2008). Dünyada ve Türkiye’de denetim mesleği. Sayıştay Dergisi, 68, 65-89.
• Koçberber, S. (2009). Türk kamu yönetiminde denetim etiğine genel bir bakış. Kamu Etiği Sempozyumu, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, 25-26 Mayıs, 285-299.
• Kutlu, H.A. (2008). Muhasebe meslek mensupları ve çalışanlarının etik iklimleri: Kars ve Erzurum illerinde bir araştırma. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 144-170.
• Larimer, L. V. (2004). Ethical virtuosity seven steps to help you discover and do the right thing at the right time. HRD Press, Amherst.
• Larkin, J. M. (2000). The ability of internal auditors to identify ethical dilemmas. Journal of Business Ethics, 23(4), 401-409.
• Moriarity, S. (2000). Trends in Ethical Sanctions within the Accounting Profession, Accounting Horizons, 14(4), 427-439.
• Okpianti, C.N. (2016). The influence of auditor’s experience, ethic of profession and personality toward auditor’s professional skepticism & auditor’s capability, on fraud detection (Empirical study on public accountant office in Yogyakarta, Solo & Semarang). Naskah Publikasi, http://repository.umy.ac.id/bitstream/h&le/123456789/8234/naskah%20publikasi.pdf?sequence= 1&isAllowed=y (Erişim Tarihi: 17 Şubat 2022).
• Orman, S. & Parlak, Z. (2009). İşletmelerde iş etiği. Sosyal Yayınlar, İstanbul.
• Önder, K. (1985). Disiplin mevzuatı ders notu, Seri No: 2, Yayın No: 1985/1, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Özdemir, S. (2011). İç denetim etiği ve kamu iç denetçileri tarafından algılanışı. Akdeniz Üniversitesi Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 3(2), 150-168.
• Özgener, Ş. (2004). İş ahlakının temelleri: Yönetsel bir yaklaşım. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Pappa, E. & Filos, J. (2019). Benchmarking the ethics of internal auditors: A comparative analysis of private and public sector. SPOUDAI Journal of Economics and Business, 69(1-2), 30-44.
• Serbest muhasebeci mali müşavirlik ve yeminli mali müşavirlik kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/ MevzuatMetin/1.5.3568.pdf (Erişim Tarihi: 26 Şubat 2022).
• SPK (2006). Sermaye piyasasında bağımsız denetim standartları hakkında tebliğ. https://spk.gov.tr/Sayfa/Dosya/590 (Erişim Tarihi: 5 Mart 2022).
• Stewart, J. & O'Leary, C. (2007). Governance factors affecting internal auditors' ethical decision making: An exploratory study. Managerial Auditing Journal, 22(8), 787-808.
• Süklüm, N. (2020). Denetim kalitesinin bağımsızlık ilkesi ve etik ilişkisi bağlamında incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11, Sayı: Ek, 17-28.
• Tidrick, D. (1990). Disciplinary actions by the AICPA against individual members, 1980–1990. Research in Accounting Regulation, 6, 163-177.
• Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı (2006). İç denetçilerin çalışma usul ve esasları hakkında yönetmelik. https://www.icisleri.gov.tr/icdenetim/calisma-usul-ve-esaslari-yonetmeligi, (Erişim Tarihi: 4 Mart 2022).
• Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE) (2021). Kurumsal etik ilkeleri ve davranış kuralları rehberi. https://www.tide.org.tr/file/documents/pdf/TIDE_KURUMSAL_ETIK_KURALLAR_Aralik_2015-BBson.pdf (Erişim Tarihi: 6 Mart 2022).
• Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE). TİDE etik kurulunun kuruluşu, çalışma usul ve esasları yönetmeliği,https://www.tide.org.tr/file/documents/pdf/tide_Etik_Kurul_Yonetmeligi_BB_Revize_versiyon-07122015.pdf (Erişim Tarihi: 8 Mart 2022).
• TÜRMOB (2007). Serbest muhasebeci mali müşavirler ve yeminli mali müşavirlerin mesleki faaliyetlerinde uygulayacakları etik ilkeler hakkında yönetmelik. https://www.turmob.org.tr /Arsiv/FCKEditor/userfiles/file/Yonetmelik_MMKarari_Yasa_10_4_2018/13Etik%20ilkeler%20Hak_Yonetmelik.pdf (Erişim Tarihi: 7 Mart 2022).
• TÜRMOB (2021). 2021 yılı faaliyet raporu. https://www.turmob.org.tr/FaaliyetRaporlari/6ef16882-11a7-4f2f-b262-d004f1171cb2/2021-faaliyet-raporu (Erişim Tarihi: 2 Mart 2022).
• TÜRMOB. Disiplin kurulu kararları. https://www.turmob.org.tr/Mevzuat/DisiplinKurulu Kararlari (Erişim Tarihi: 1 Mart 2022).
• Uz, A. (2013). Disiplin cezalarının üst kademe yöneticiliklere etkisi. Adalet Yayınevi.
• Yasan, B., Doğan, S. & Tarhan Mengi, B. (2019). Etik liderlik ve etik iklimin iç denetçilerin performansına etkisi ve bir araştırma. TİDE AcademIA Research, 1(2), 249-280.
• Yıldız, G. (2010). Muhasebe mesleğinde meslek etiği ve Kayseri il merkezinde bir uygulama. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, (36), 155-178.