Yeni Bir Belgeye Göre Bursa Müderrislerinin Gelirleri

Yıl 2018, Sayı: 16, 209 - 226, 01.10.2018

Ercan Alan

Öz

XIX. yüzyıldaki modernleşme hareketleri çerçevesinde açılan ve Batı tarzında eğitim veren okullar karşısında eski önemini yitirseler de medreseler, uzun süre Osmanlı eğitim sisteminin temel taşı olarak hizmet etmişlerdir. Medreselerin en önemli unsuru ise; eğitim-öğretim işlerinin sorumlusu olan müderrislerdir. Öyle ki Osmanlı eğitim sistemi ve ilmiye teşkilatı açısından esas olan; kişinin hangi medresede eğitim aldığı değil hangi müderris tarafından yetiştirildiğidir. Osmanlı eğitim sistemi içinde bu kadar önemli olan müderrisler, maddi-manevi her türlü desteğe nail olmuşlardır. Bu anlayışla müderrislerin bir kısmı, geçim sıkıntısı yaşamamaları için maaşlarına ek olarak ayni yardımlarla da desteklenmişlerdir. Bu çalışmada, üzerinde tarih kaydı olmayan ancak, içindeki bazı bilgilerden hareketle 19. yüzyıla ait olduğunu düşündüğümüz bir belgeden hareketle Bursa müderrislerine yapılan nakdi ve ayni ödemeler incelenecektir. Her ne kadar müderrislerin nakit olarak alacakları ücretler hakkında arşiv belgelerinde yeterince bilgi varsa da; kendilerine yapılan ayni ödemelerin ne olduğu, bazı istisnalar dışında, tam olarak bilinmemektedir. Bu yüzden, bu belgenin önemi daha da artmakta ve müderrislerin ayni ve nakdi gelirlerine ilişkin çalışmalara önemli bir katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bursa, medrese, müderris, gelir.

Incomes of Mudarrises in Bursa according to a New Document

Öz

In the nineteenth century, madrasas lost their former significance against the Western-style schools that were opened within the framework of the modernization movements of the nineteenth century, the madrasas have long served as the cornerstone of the Ottoman education system. The most important element of the madrasas is mudarrises professors who are responsible for education and training. So much so that in terms of Ottoman education system and ilmiye organization learned group , which student was educated by which mudarris, rather than who was educated in the madrasa. Mudarrises, who were so important in the Ottoman education system, received all kinds of financial and moral support. For this reason, some of the mudarrises were also supported with the aid given in kind in addition to their salaries for the living conditions. In this study, the aid given in kind and monetary payments made to Bursa's mudarrises will be examined by moving from a document that does not have a date on it but we think that it belongs to the nineteenth century. Although there is enough information in the archive documents about the fees that the mudarrises will receive in cash; it is not known exactly what the aid given in kind made to them are, except for some exceptions. So, the importance of this document increases, and it provides a significant contribution to the study of the aid given in kind and the cash revenues of the mudarrises.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bursa, madrasa, mudarris, income.

Kaynakça

• Millet Kütüphanesi Mecmû'a-i eş'ar ve fevâid, , AEMnz, 726/1 (TSMA) Defter No: 5604, 5375, 10053.
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, İstanbul, 1309
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanûnnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, IV, VII ve VIII, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1994.
• Fatih Sultan Mehmed, Kânûnnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştır- malı Metin), Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Kitabevi Yayınları, Fatih Sultan Mehmed, Atam Dedem Kanunu Kanunâme-i Âl-i Osman, Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013.
• Gök, İlhan, İstanbul Büyükşehir Kütüphanesi MC. O. 71 Numaralı 909- /1503-1527 Tarihli İn‘âmât Defteri (Transkripsiyon, Değerlendir- me), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araş- tırmaları Enstitüsü, 2014.
• Gökçe, Turan, “934 (1528) Tarihli Bir Deftere Göre Anadolu Vilâyeti
• Medreseleri ve Müderrisleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. XI, 1994, s. 163-175.
• Yıldırım, Alper, Müstakimzade Süleyman Saadeddin’in Devhatü’l-Meşâyih Osmanlı Şeyhü’l-islamlarının Biyografileri Adlı Eserinin Transkripsi- yon ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Hatay: Mustafa Ke- mal Üniveristesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Alan, Ercan, “Yeni Bir Belgeye Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Rume- li Medreseleri ve Müderrisleri”, Turkish Studies, 12/1, 2017, 1-32.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, 2002.
• Gök, İlhan, “İn'âmât Defteri Çerçevesinde II. Bayezid Dönemi İstanbul Medreselerine Bakış”, Mavi Atlas, 2014, Sayı: 3, s. 66-78.
• Hızlı, Mefail, Bursa Medreseleri, İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Hızlı, Mefail, “Osmanlı Eğitim-Öğretim Tarihi Konusunda Önemli Bir Kaynak: “Müderrisîn Vezâifi””, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi, S. 8, C. 8, 1999, s. 97-133.
• Hızlı, Mefail, Mahkeme Sicillerine Göre Bursa Medreselerinde Eğitim- Öğretim, İstanbul: Emin Yayınları, 2013.
• İpşiri, Mehmet, “Buk‘a”, DİA, VI, İstanbul, 1992, s. 386-387.
• İpşiri, Mehmet, “Medrese”, DİA, XXVIII, Ankara, 2003, s. 327-333.
• İpşiri, Mehmet, “Müderris”, DİA, XXXI, İstanbul, 2006, s. 468.470.
• Unan, Fahri, “Mevleviyet”, DİA, XXIX, Ankara, 2004, s. 467-468.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: TTK, 1988.