A Man of Thought and a Statesman with Unique Characteristics within the Frame of Constitutionalism: “Kemalism Ideologist” Mahmut Esat Bozkurt

Yıl 2017, Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı (60. Ölüm Yıldönümü Vesilesiyle), 543 - 601, 12.12.2017

Mehmet Gödekli

Öz

It is accepted that Mahmut Esat Bozkurt, as the man who started the revolution in Turkish legal system, is one of the most important figures both for our legal system and revolution history. Being the jurist who pioneered the acquisition of basic laws of the modern state during the early years of the Republic and their implementations in New Turkey, Bozkurt is also known as the founder of Ankara Law School and the defender of Turkish side in international Bozkurt-Lotus case. During the constitution of the State’s constitutional order, Mahmut Esat with his versatile personality both in private life and in terms of state affairs, brought forward very important ideas, some of which were even integrated to constitutional order and legal system.
In this article, after briefly referring to Bozkurt’s political career, mainly his unders¬tanding of constitutionalism and his concordant unique thoughts and theories will be mentioned. Within this frame, Mahmut Esat’s doctrine of Kemalism and the political rationale he depended on to explain this doctrine are analyzed. Concepts such as nationalism; secularism and socialism that are the foundations of Bozkurt’s doctrine of Kemalism are particularly explored in more detail. Furthermore; Bozkurt’s main ideas on the developments in the Turkish constitutional law, his comments on the constitutional system, his recognition of certain constitutional fundamental rights and liberties and his opinions on various political systems are also scrutinized in this article.

Anahtar Kelimeler

Mahmut Esat Bozkurt, Kemalism, constitutionalism, nationalism, democracy

ANAYASACILIK EKSENİNDE NEVİ ŞAHSINA MÜNHASIR BİR DÜŞÜN VE DEVLET ADAMI: “KEMALİZM İDEOLOGU” MAHMUT ESAT BOZKURT

Öz

Mahmut Esat Bozkurt’un, Türk hukuk devrimini başlatan devlet adamı sıfatıyla hem hukuk sistemimiz hem de inkılap tarihimiz açısından en önemli şahsiyetlerden biri olduğu kabul edilmektedir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında modern devletlerin temel kanunlarının iktisap edilmesine ve Yeni Türkiye’de uygulanmasına ön ayak olan bir hukuk adamı olarak Bozkurt, aynı zamanda Ankara Hukuk Fakültesi’nin kurucusu ve uluslararası Bozkurt-Lotus davasında Türk tarafının savunucusu özellikleriyle de tanınmaktadır. Gerek özel hayatında gerek devlet hayatında çok yönlü bir karaktere sahip olan Mahmut Esat, Devletin anayasal sisteminin oluşturulması devresinde, bir kısmı anayasal ve yasal sisteme de yerleştirilen oldukça önemli fikirler ileri sürmüştür.
Bu makalede Bozkurt’un kısaca siyasal kariyerinden bahsedildikten sonra, esas olarak onun anayasacılık anlayışına ve bu bağlamda kendine özgü düşüncelerine ve teorilerine değinilmektedir. Bu çerçevede Mahmut Esat’ın Kemalizm öğretisi ve bu öğretiyi açıklamak üzere başvurduğu politik gerekçeler incelenmektedir. Bozkurt’un Kemalizm öğretisinin dayanağı olan milliyetçilik, demokrasi, laiklik ve sosyalizm kavramlarına çalışmada özellikle daha geniş bir yer ayrılmaktadır. Makalede ayrıca
Bozkurt’un Türk anayasa hukukuna ilişkin gelişmeler konusundaki temel düşünceleri,
anayasal sistem hakkındaki yorumları, birtakım anayasal temel hak ve hürriyetlerle ilgili kabulleri ile çeşitli siyasal sistemler hakkındaki fikirleri incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mahmut Esat Bozkurt, Kemalizm, anayasacılık, milliyetçilik, demokrasi

Kaynakça

• “Adliye Vekilimizin Mühim Nutku, M. Esat Bey Diyor Ki”, Anadolu, 18 Eylül 1930.
• Aksoy, Muammer, Atatürk ve Sosyal Demokrasi, Gündoğan Basın Yayın, Ankara, 1990.
• Akşin, Sina, Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi (1789-1980), 2. Cilt, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, İstanbul, 1997.
• Arı, Kemal, “Mahmut Esat Bozkurt: Yaşamı ve Kişiliği”, -Ölümünün 50. Yılında- Mahmut Esat Bozkurt Sempozyumu (Bildiriler, Tartışmalar), Kuşadası, 21 Aralık 1993.
• Arıkan, Zeki, “Mahmut Esat Bozkurt”, Milli Mücadelede Kuşadası Cephesi ve Önderleri, Aydın İli ve İlçeleri Kültür ve Eğitim Derneği Yayınları, 2007.
• Arsal, Sadri Maksudi, “İngiliz Amme Hukukunun İnkişafı Safhaları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 6, Sayı: 1, İstanbul, 1940.
• Arsal, Sadri Maksudi, Umumî Hukuk Tarihi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1948.
• Atatürk ve Hukuk, 130. Yıl Armağanı, Der. Ender Tiftikçi / Mehmet Tiftikçi, Yargıtay Yayınları No: 27, Ankara, 1999.
• Berkes, Niyazi, Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yayınları, Ankara, 1975.
• Bilsel, Cemil, “5 İkinciteşrin ve Mahmut Esat Bozkurt”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 3, Ankara, 1943.
• Bilsel, Cemil, “Heyecan, İnan ve İnkılâp Adamı Mahmut Esat”, Adliye Dergisi Mahmut Esat Bozkurt Nüshası, Adliye Vekâleti Neşriyat Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1944.
• Bozkurt, Gülnihal, “Mahmut Esat Bozkurt’un Laik Hukuka Geçişe Katkıları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 4-5, İzmir, 1995.
• Bozkurt, Mahmut Esat, Aksak Demir’in Devlet Politikası, Yeni Sabah Neşriyatı, İstanbul, 1943.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Atatürk”, Ergenekon, Yıl: 1, Sayı: 3, Ankara, 10 Ocak 1939.
• Bozkurt, Mahmut Esat, Atatürk İhtilali, Türk İnkılâbı Tarihi Enstitüsü Derslerinden, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1940.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Azlıklar İşi”, Son Posta, 16 Şubat 1936.
• Bozkurt, Mahmut Esat, Devletlerarası Hak “Hukuku Düvel”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1940 (“Hukuku Düvel”).
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Façistlik Yıkılacaktır”, Anadolu, 10 Şubat 1941.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “İngiltere Mutlaka Yenecektir”, Anadolu, 19 Eylül 1940.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Kamâlizmin İdeolojisi”, Tan, 24 Mayıs 1935.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Kamâlizmin İdeolojisi 2”, Tan, 28 Mayıs 1935.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Karl Marks ve Türkler”, Tan, 26 Temmuz 1935.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Kemalist Demokrasi”, Ulus, 20 Mart 1939.
• Bozkurt, Mahmut Esat, Masonlar Dinleyiniz!, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Önen - Türk Devrimi Bakımından”, Hukuk Gazetesi, 31 Mart 1935.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Topyekûn Türkçülük”, Yeni Sabah, 23 Aralık 1943.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Türklük Davası”, Yeni Sabah, 10 Temmuz 1943.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Ulusçuluk Prensipleri ve İş Hakkı”, Tan, 19 Haziran 1935.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Vazife Duyguları İhmal Cezaları”, Yeni Sabah, 12 Temmuz 1943.
• Bozkurt, Mahmut Esat, “Yürekler Acısı”, Adliye Dergisi Mahmut Esat Bozkurt Nüshası, Adliye Vekâleti Neşriyat Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1944.
• Bozkurt Tekant, Gün, “Babam Mahmut Esat Bozkurt”, Mahmut Esat Bozkurt Anısına Armağan (1892-1943), İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, 2008.
• Çay, Abdulhaluk Mehmet, Başlangıçtan Bugüne Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı Projesi, Ankara, 2009.
• Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923, 1. Cilt, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 4, Ankara, 1994.
• Dinel, Ali Agâh, “M. E. Bozkurt’un Tabutu Arkasından Giderken”, Anadolu, 27 Aralık 1943.
• Erim, Nihat, “Hatırasını Anarken Mahmut Esat Bozkurt”, Adliye Dergisi Mahmut Esat Bozkurt Nüshası, Adliye Vekâleti Neşriyat Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1944.
• Eroğlu, Hamza, Türk Devrim Tarihi, Türk Devrim Kurumu Yayınları, Ankara, 1974.
• Gökçe, Orhan Rahmi, “Mahmut Esat Bozkurt”, Anadolu, 25 Aralık 1943.
• Göze, Ayferi, Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Yayınları, İstanbul, 2011.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Cilt: I, Ekin Yayınları, 2011.
• Hafızoğulları, Zeki / Özen, Muharrem, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, US-A Yayıncılık, Ankara, 2011.
• Halıcı, Şaduman, “Mahmut Esat Bozkurt’un Ulusal Dil ve Kültür Anlayışı”, Mahmut Esat Bozkurt Anısına Armağan (1892-1943), İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, 2008.
• Halıcı, Şaduman, Yeni Türkiye Devleti’nin Yapılanmasında Mahmut Esat Bozkurt, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2004 (Yeni Türkiye).
• Işıtman, Tarık Ziya, Mahmut Esat Bozkurt: Hayatı ve Hatıraları 1892-1943, Güneş Basım ve Yayınevi, İzmir, 1944 (Mahmut Esat Bozkurt).
• İnan, Afet, İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat - 4 Mart 1923), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yük¬sek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989.
• İnan, Afet, Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
• Kaboğlu, İbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), Legal Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• Kantar, Baha, “Ankara Hukuk Fakültesinin Geçmiş 25 Yılı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 3-4, Ankara, 1950.
• Kaya, Şükrü, “Mahmut Esat Bozkurt”, Cumhuriyet, 23 Ocak 1943.
• Kili, Suna, “Mahmut Esat Bozkurt Hukuk Devrimi ve Çağdaşlaşma”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 4-5, İzmir, 1995.
• Mumcu, Ahmet, “Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Neden ve Nasıl Kuruldu?”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 44, Sayı: 1-4, Ankara, 1995.
• Ökçün, A. Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1981.
• Özbudun, Ergun, 1924 Anayasası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2010.
• Özturanlı, M. İskender, “Devrimci ve Atatürkçü Mahmut Esat Bozkurt”, Mahmut Esat Bozkurt Anısına Armağan, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, 2008.
• Sülker, Kemal, 100 Soruda Türkiye İşçi Hareketleri, Gerçek Yayınları, İstanbul, 1978.
• Teziç, Erdoğan, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul, 2012.
• Tanör, Bülent, Anayasal Gelişme Tezleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1994.
• Topal, Nail, Ateşten Adam Ya Da Bozkurt, Kuşadası Yerel Tarih Araştırmaları Grubu Yayınları, İzmir, 2012 (Ateşten Adam).
• Tunçay, Mete, “Okuyuculara Mektup”, Tarih ve Toplum, Sayı: 99, Kolektif Yayınları, İstanbul, Mart 1992.
• Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925), Bilgi Yayınları, Ankara, 1995.
• Uyar, Hakkı, “Mahmut Esat Bozkurt ve Sol Düşünce”, Mahmut Esat Bozkurt Anısına Armağan (1892-1943), İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, 2008 (“Sol Düşünce”).
• Uyar, Hakkı, “Sol Milliyetçi” Bir Türk Aydını: Mahmut Esat Bozkurt (1892-1943), Büke Yayınları, İstanbul, 2000 (“Sol Milliyetçi”).
• Üçok, Coşkun / Mumcu, Ahmet / Bozkurt, Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Savaş Yayınevi, Ankara, 1996.