Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye ve İlk Parlamentonun Ön Hazırlayıcısı Olma İşlevi

Year 2020, Volume: 78 Issue: 3, 1635 - 1656, 10.12.2020

Ömer Gedik Ceyhun Öz

Abstract

Dîvân-ı Hümâyun’un etkisinin azalmaya başlaması ile birlikte önem kazanan meşveret meclisleri, yapılacak yenilik hareketlerinin uygulanması ve takibini yapacak kurumsallaşmış bir meclis vasfından çok uzaktı. Dolayısıyla askerî alandaki reformları takip etmek ve Başvekâlete danışma kurulu olarak hizmet sunmak amacıyla Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî ve Dâr-ı Şûrâ-yı Bâb-ı Âlî oluşturuldu. Bu iki meclisin yanında, II. Mahmud’un başkanlığında sarayda toplanacak olan Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye de kuruldu. Bu mecliste iç, dış, malî, askerî vs. bütün işler yeniden görüşüldü, değiştirilecek veya düzeltilecek hususlar düzenlendi ve daha sonra padişaha sunuldu. Meclis-i Vâlâ her ne kadar Tanzimat reformlarının takip edilmesi ve yürütülmesi amacıyla kurulmuşsa da, esasen Dîvân-ı Hümâyun’un ortadan kalkması ve meşveret meclislerinin onun boşluğunu dolduramaması üzerine yargı konusunda olduğu gibi yasama konusunda da oldukça önemli bir fonksiyon üstlendi. Fakat Meclis-i Vâlâ’nın kendinden önceki Dîvân-ı Hümâyun’dan ayrı bir yapısının olduğu açıktır. Her ne kadar temsili bir yapı arz etmese de yapısı ve yerine getirdiği görevler açısından, Dîvân ile Batılı anlamda parlamento arasında bir geçiş kurumu özelliği taşımaktadır.

Keywords

Osmanlı İmparatorluğu, Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye, Dîvân-ı Hümâyun, Meşveret Meclisleri

Supporting Institution

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Supreme Council of Judicial Ordinance (Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye) and Its Function of Being Preliminary to the First Parliament

Abstract

The consultative assemblies were far from an institutionalized assembly that implemented and followed up reforms. They gained importance with a decrease in the influence of the Imperial Council. Therefore, to monitor the reforms in the military field and to serve the Prime Ministry as advisory committees, the Supreme Council of the Military and the Supreme Council of the Government were established. In addition to these two assemblies, the Supreme Council of Judicial Ordinance, assembled in the palace and therefore chaired by Mahmud II, was also established. In this assembly, internal, external, financial, and military works were renegotiated, issues were arranged to be changed or corrected, and then presented to the sultan. The Supreme Council of Judicial Ordinance played a significant role in the legislative and in the judiciary since the discontinuation of the Imperial Council and the failure of the consultative assemblies to fill its void although it was established for the purpose of monitoring and carrying out the Tanzimat reforms. However, it is obvious that it had a different structure from that of the Imperial Council, which was its predecessor. It was not a representative structure; rather, it was a transitional institution between the Council (Dîvân) and Western-style parliament in terms of its structure and the tasks it performed.

Keywords

Ottoman Empire, Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye, Dîvân-ı Hümâyun, consultative assemblies, parliament

References

• Ak Çelik H, Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’nin Hukuki ve Siyasi Yetkileri (1838-1868) (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2016).
• Akyıldız A, ‘Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye’ (2003) 28 TDV İslam Ansiklopedisi 250-251.
• Akyıldız A, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856) (Eren 1993).
• Aldıkaçtı O, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası (3. Bası, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1978).
• Arsel İ, Türk Anayasa Hukuku’nun Umumi Esasları (Mars Matbaası, 1965).
• Avcı M, Türk Hukuk Tarihi (7. Bası, Atlas Akademi 2018).
• Aybay R, ‘Uluslararası Antlaşmalar Konusunda Türk Hukukunun Önemli Bir Eksikliği: "Ön-Denetim"’ (2014) 32(258) Mülkiye Dergisi 17-47.
• Aydın MA, ‘Osmanlı Devleti’nde Mahkeme’ (2003) 27 TDV İslam Ansiklopedisi 341-344.
• Berkes N, Türkiye’de Çağdaşlaşma (Doğu-Batı 1978).
• Bingöl S, ‘Osmanlı Mahkemelerinde Reform ve Cerîde-i Mahâkim’deki Üst Mahkeme Kararları’ (2005) 20(1) Tarih İncelemeleri Dergisi 19-38.
• Bingöl S, Tanzimat Devrinde Osmanlı’da Yargı Reformu, (Nizamiye Mahkemelerinin Kuruluş ve İşleyişi 1840-1876) (Anadolu Üniversitesi 2004).
• Bingöl S, ‘Tanzimat Sonrası Taşra ve Merkezde Yargı Reformu’ (1999) VI Yeni Türkiye (Osmanlı) 533-545.
• Bozkurt G, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi (Türk Tarih Kurumu 1996).
• Ceylan A, ‘Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’de Yargı’ (2004) VIII(1-2) Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi 23-48. (‘Yargı’)
• Ceylan A, Türk Hukuk Tarihinde Meşveret Düşüncesi ve Uygulaması (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1998). (Meşveret)
• Cihan A, Reform Çağında Osmanlı İlmiye Sınıfı (Birey 2004).
• Cin H, ‘Tanzimat Döneminde Osmanlı Hukuku ve Yargılama Usulleri’ iç Hakkı Dursun Yıldız (ed), 150. Yılında Tanzimat (Türk Tarih Kurumu 1992) 11-33.
• Cin H ve Akgündüz A, Türk Hukuk Tarihi (Osmanlı Araştırmaları Vakfı 2011).
• Çadırcı M, ‘Tanzimat Döneminde Türkiye’de Yönetim’ (1988) LII(203) Belleten 601-626. (‘Türkiye’de Yönetim’)
• Çadırcı M, ‘Tanzimat’ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856)’ iç Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu (edr), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (5. Bası, Türkiye İş Bankası 2015) 197-207. (‘Tanzimat’ın Uygulanması’)
• Çimen A, ‘Ottoman Criminal Code in the Nineteenth Century: Crime and Punishment in 1858 Criminal Code and Legal Formalism’ iç Süleyman Kaya ve Haşim Şahin (edr), Osmanlı’da Fıkıh ve Hukuk (Mahya 2017) 183-200.
• Diken K, Osmanlı Devleti’nde Bir İdari Modernleşme Kurumu Olarak Meclis-i Âli Tanzimat (1854-1861) (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2012).
• Ekinci EB, Osmanlı Hukuku (4. Bası, Arı Sanat 2016). (Hukuk)
• Ekinci EB, Osmanlı Mahkemeleri (Arı Sanat 2004). (Mahkeme)
• Emiroğlu K, Kısa Osmanlı-Türkiye Tarihi (İletişim 2015).
• Erdoğan M, Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset (4. Bası, Liberte 2003).
• Fendoğlu HT, Anayasal Derinlik (Yetkin 2012).
• Findley CV, Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform Babıâli 1789-1922 (Tarih Vakfı 2014).
• Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I (Ekin 2011). (Anayasa Hukuku)
• Gözler K, ‘İngiltere’de Parlamento Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı: Malî Hukukun Anayasa Hukukundan Eskiliği Üzerine Bir Deneme’ iç Ertuğrul Akçaoğlu (ed), Prof. Dr.
• Mualla Öncel’e Armağan I (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 2009) 365-374. (‘Parlamento’)
• Hayta N ve Ünal U, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (8. Bası, Gazi 2015).
• İnalcık H, Tanzimat ve Bulgar Meselesi (Eren 1992).
• İnalcık H, ‘Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri’ iç Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu (edr), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (5. Bası, Türkiye İş Bankası 2015) 171-195.
• İnalcık H ve Seyitdanlıoğlu M, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (5. Bası, Türkiye İş Bankası 2015).
• Kalaycıoğlu E ve Sarıbay AY, ‘Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Siyasal Değişme’ iç Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay (edr), Türk Siyasal Hayatının Gelişimi (Beta 1986).
• Kama S, ‘Parlamenter Hükümet Sistemi Olarak ‘Westminster Modeli’ Britanya Örneği Üzerine Bir Deneme’ (2016) 22(2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 161-201.
• Karakoç S, Külliyât-ı Kavânîn Cilt I (Türk Tarih Kurumu 2006).
• Karal EZ, ‘Gülhane Hatt-ı Hümâyunu’nda Batı’nın Etkisi’ iç Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu (edr), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (5. Bası, Türkiye İş Bankası 2015) 113-132.
• Karal EZ, Osmanlı Tarihi Cilt V (10. Bası, Türk Tarih Kurumu 2017). (Tarih)
• Karpat KH, Türk Demokrasi Tarihi (Afa 1996).
• Kaynar R, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat (4. Bası, Türk Tarih Kurumu 2010).
• Koyuncu N, İslam Hukukunda ve Osmanlı Uygulamasında Şûra (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2006).
• Lewis B, Modern Türkiye’nin Doğuşu (Türk Tarih Kurumu 1996).
• Mumcu A, Divan-ı Hümayun (4. Bası, Phoenix 2017). (Divan)
• Mumcu A, ‘Hukukçu Gözüyle Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat’ iç Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Seminerleri (Bildiriler) (2. Bası, Türk Tarih Kurumu 1994). (‘Mustafa Reşit Paşa’)
• Okandan RG, ‘Amme Hukukumuz Bakımından Tanzimat, Birinci ve İkinci Meşrutiyet Devirlerinin Önemi’, (1949) 15(1) İÜHFD 14-33. (‘Amme Hukuku’)
• Okandan RG, ‘Amme Hukukumuzda Osmanlı Devletinin İnkırazına Kadar Parlamentarizm ve Hususiyetleri’, (1947) 13(2) İÜHFD 449-474. (‘Parlamentarizm’)
• Okandan RG, Umumî Amme Hukukumuzun Anahatları (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1957). (Umumî Amme Hukukumuz)
• Okumuş E, ‘Osmanlı Devleti’nde Modernleşme Süreci’ iç Ahmet Cihan, Mustafa Avcı ve Ejder Okumuş (edr), Osmanlı Devleti’nde Eğitim Hukuk ve Modernleşme (Özgü 2006) 180-320.
• Örsten Esirgen S, Osmanlı Devleti’nde Kanun Yapma Geleneği ve Cumhuriyet Döneminde Uygulanan Osmanlı Kanunları (Turhan 2017).
• Seyitdanlıoğlu M, ‘Divan-ı Hümayun’dan Meclis-i Meb’usan’a Osmanlı İmparatorluğu’nda Yasama’ iç Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu (edr), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (5. Bası, Türkiye İş Bankası 2015) 373-385. (‘Yasama’)
• Seyitdanlıoğlu M, ‘Parlamento Geleneğimiz Çerçevesinde Tanzimat Meclisleri’, (1989) (8) Türkiye Günlüğü 60-64. (‘Tanzimat Meclisleri’)
• Seyitdanlıoğlu M, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838–1868) (Türk Tarih Kurumu 1994). (Meclis-i Vâlâ)
• Seyitdanlıoğlu M, ‘Tanzimat Dönemi’nde Yüksek Yargı ve Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye (1838-1876)’ iç Halil İnalcık, Bülent Arı ve Selim Aslantaş (edr), Adâlet Kitabı (Kadim 2012) 255-270. (‘Yüksek Yargı’)
• Shaw SJ, ‘19. Yüzyıl Osmanlı Reform Hareketlerinde 1876 Öncesi Merkezi Yasama Meclisleri’, (1990) (76) Tarih ve Toplum 203-207.
• Şentop M, ‘Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü’, (2005) 3(5) Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 647-672.
• Şeref A, Tarih Söyleşileri (Müsahabe-i Tarihiye) (Sucuoğlu 1980).
• Tabakoğlu A, Osmanlı Mâlî Tarihi (1. Bası, Dergâh 2015).
• Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (15. Bası, Yapı Kredi 2006).
• Tunaya TZ, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938) (4. Bası, İstanbul Bilgi Üniversitesi 2016).
• Üçok C, Mumcu A ve Bozkurt G, Türk Hukuk Tarihi (8. Bası, Savaş 1996).
• Velidedeoğlu HV, ‘Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat’ iç Tanzimat I (Maarif 1940) 139-209.