Tüzel Kişilerde Fiili Organ Kavramı ve Fiili Organın Hukuka Aykırı Fiilleri İle Hukuki İşlemlerinin Doğurduğu Sonuçlar

Yıl 2021, Cilt: 79 Sayı: 4, 1261 - 1283, 31.12.2021

Pınar Altınok Ormancı

https://doi.org/10.26650/mecmua.2021.79.4.0005

Öz

Tüzel kişiler fiil ehliyetlerini organları aracılığıyla kullanırlar. Nitekim Türk Medeni Kanunu md 50/2, organların, hukuki işlemleri ve diğer bütün fiilleriyle tüzel kişiyi borç altına sokacağını düzenlemiştir. Tüzel kişinin organlarından kanun tarafından ya da tüzel kişinin kuruluş belgesi ile öngörülenler, şekli (biçimsel) organ olarak adlandırılmaktadır. Buna karşılık organ olarak seçilmiş veya atanmış olmamakla birlikte, fiilen organ görevi icra eden kişi(ler) fiili organ olarak değerlendirilmektedir. Tüzel kişinin iradesinin oluşmasında belirgin bir rol oynayan; tipik bir organ işlevi gören, bu çerçevede günlük işlerin dışına çıkarak şirketin bilançosuna etkili olacak şekilde karar alma yetkisine sahip olan veya tüzel kişinin yönetiminde rol oynayan, yani şekli bir organın gerçekleştireceği işlevleri yerine getiren; organ yetkilerine sahip olan; bu yetkileri bağımsız olarak, tâbi olmaksızın, kendi sorumluluğu altında ve kendisi inisiyatif alarak kullanan ve organ yetkilerini münferit birkaç eylem olarak değil, sürekli bir şekilde kullanan kişiler fiili organ olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu değerlendirme büyük önem taşımaktadır; zira fiili organ olarak nitelendirilen kişilerin fiilleri (özellikle hukuka aykırı fiilleri) de, -şekli organın fiilleri gibi- tüzel kişinin sorumluluğunun doğmasına yol açacaktır. Bir kişi fiili organ olarak değerlendirildiğinde, bu kişinin hukuka aykırı fiilinden tüzel kişi (TMK md 50/2) ve organın kendisi (TMK md 50/3) sorumlu olacaktır. Buna karşılık fiili organın gerçekleştirdiği hukuki işlemlerin tüzel kişiyi bağlaması, kural olarak kabul edilemez. Zira fiili organ tüzel kişiyi temsil yetkisini haiz değildir ve yetkisiz temsilci tarafından yapılan işlemin temsil olunanı bağlaması ancak bazı şartların gerçekleşmesiyle mümkündür. İsviçre Federal Mahkemesi de 09.10.2019 tarihli ATF 146 III 37 kararında açıkça fiili organın hukuki işlemlerinin tüzel kişiyi bağlamayacağına hükmetmiştir. Çalışmamızda öncelikle fiili organ kavramı üzerinde durulacak; daha sonra fiili organın hukuki fiillerinin ve hukuki işlemlerinin tüzel kişi üzerinde doğurduğu sonuçlar ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tüzel Kişi, Fiil Ehliyeti, Fiili Organ, Hukuka Aykırı Fiil, Hukuki İşlem

“De Facto Organs” of Legal Persons and the Consequences of Their Wrongful Actions and Legal Acts

Öz

Legal persons exercise their capacity to act through their organs. Turkish Civil Code Article 50/2 provides that organs may put a legal person under obligation by virtue of legal transactions and all other acts. The organs of legal persons stipulated by the law or by their status are called formal organs. On the contrary, the person who performs the task of the governing body is considered a “de facto organ” because he/she is not elected or appointed as an organ but simply acts as one as a matter of fact, not law. De facto organs include those who play a prominent role in the formation of the will of the legal entity or who function as a formal organ, having the power to make decisions that will affect the company’s balance sheet by going beyond the daily work. This group also includes those playing a role in the management of the legal entity, i.e., performing the functions that a formal body would perform. Persons who exercise these powers independently, without subordination, under their own responsibility, and on their own initiative and who exercise this authority on a continuous basis also emerge as de facto organs.
This assessment is of great importance because the acts (especially the wrongful acts) of the persons considered “de facto organs” can lead to the liability of the legal person, as they are deemed to be the acts of the formal organs.
However, it cannot be considered, in principle, that legal transactions carried out by de facto organs should bind the legal person, because the de facto organ does not have the actual authority to represent the legal person, and the transaction made by such unauthorized representatives can only bind the principal if certain additional conditions are fulfilled. Our study will primarily focus on the concept of the “de facto organ.” The consequences of the wrongful and legal acts of de facto organs will then be discussed in detail.

Anahtar Kelimeler

Legal Persons, Capacity to Act, De Facto Organ, Wrongful Actions, Legal Acts

Kaynakça

• Akbıyık C, ‘Tüzel Kişi Organının Ölüme Bağlı Tasarrufun Düzenlenmesine Katılması’ (2017) 5 (1) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 73-79.
• Akdağ Güney N, Anonim Şirket Yönetim Kurulu (2. Bası, Vedat Kitapçılık 2016).
• Akünal T, Türk Medeni Hukukunda Tüzel Kişiler (Beta 1995)
• Bär R, ‘Die Privatrechtliche Rechtsprechung des BGer im Jahre 1991’, (1993) Zeitschrift des Bernischen Juristenvereins, 366-389.
• Blanc M ve Demierre R, ‘Chronique de jurisprudence en matière de droit des sociétés’ (2020) Not@lex 117-122.
• Druey J N, ‘Organ und Organisation : Zur Verantwortlichkeit aus aktienrechtlicher Organschaft’ (1981) 53. SAG Schweizerische Aktiengesellschaft (jetzt: SZW) 77-87.
• Dural M ve Öğüz T, Türk Özel Hukuku C. II Kişiler Hukuku (20. Bası, Filiz Kitabevi 2019).
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (7. Bası, Yetkin 2017).
• Guhl T, Koller A, Schnyder A K ve Druey J N, Das Schweizerische Obligationenrecht (9. Auflage Schulthess 2000).
• Gürzumar O B, ‘Türk Medeni Kanunu’nun ‘Vakıflarda Üyelik Olmaz’ Hükmünü İptal Eden Anayasa Mahkemesi Kararı Hakkında’, Haluk Konuralp Anısına Armağan, C III, (Yetkin, 2009) 523-548.
• Karahan S (Edit.), Şirketler Hukuku, (1. Bası, Mimoza 2012).
• Oğuzman K, Seliçi Ö ve Oktay Özdemir S, Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), (16. Bası, Filiz Kitabevi 2016).
• Oğuzman K ve Öz T, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.I, (14. Bası, Vedat Kitapçılık 2016).
• Özsunay E, Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler, (İstanbul Üniversitesi 1982).
• Öztan B, Medeni Hukuk Tüzel Kişilerinde Organ Kavramı ve Organın Fiillerinden Doğan Sorumluluk, (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1970).
• Peter H, ‘La Responsabilité De -Et Par- L’organe De Fait’, İç Chappuis Christine, Peter Henry, von Planta Andreas (edr), Responsabilité de l’actionnaire majoritaire: séminaire de l’Association genevoise de droit des affaires, (Schulthess 2000) 29-64.
• Pichonnaz P, ‘Le point sur la partie générale du droit des obligations’, (2020) 116 Revue Suisse de Jurisprudence 272-277.
• Riemer H M, Berner Kommentar Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Band I: Einleitung und Personenrecht, 3. Abteilung: Die juristischen Personen, 1. Teilband: Allgemeine Bestimmungen Systematischer Teil und Kommentar zu Art 52-59 ZGB (Stämpfli 1993).
• Şener O H, Ortaklıklar Hukuku Ders Kitabı (2. Bası, Seçkin 2015).
• Tekinalp Ü, Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku (Vedat Kitapçılık 2013).
• Tercier P, Pichonnaz P ve Develioğlu M, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (1. Bası, Oniki Levha 2016).
• Trigo-Trindade R, ‘La responsabilité des organes de gestion de la société anonyme dans la jurisprudence récente du Tribunal Fédéral’ (1998) La Semaine Judiciaire 1-27.
• Villa M, ‘Organes de fait et organes apparents’, iç Pierre-Louis Imsand (ed), La responsabilitém civile dans l’entreprise, Travaux de la Journée d’étude organisée le 19 mars 2003 à l’Université de Lausanne, (CEDIDAC 2004) 69 – 144.
• Wyler R, ‘La responsabilité civile de l’employeur, y compris en ce qui concerne les actes de ses organes et auxiliaires’, (2011) DTA 249-259.
• Xoudis J, ‘Des personnes morales, dispositions générales Art 54/55’, iç Pascal Pichonnaz, Bénédict Foëx (edr), Commentaire Romand du Code Civil I Art 1-359 CC, (Helbing Lichtenhahn 2010) 412-431.