Siyasi Parti Kapatma Davalarının Hukuki Niteliği

Yıl 2021, Cilt: 79 Sayı: 4, 1323 - 1356, 31.12.2021

İlhami Öztürk Arif Emre Sümer

https://doi.org/10.26650/mecmua.2021.79.4.0007

Öz

Demokratik siyasi yaşamın vazgeçilmez bir unsuru olan siyasi partiler ile ilgili esaslara hukukumuzda, Anayasa’nın 68 ve 69’uncu maddeleri ile 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nda yer verilmiştir. Her ne kadar siyasi partilerin varlığı demokratik siyasi hayat için zaruri olsa da Anayasa’mız, bazı durumlarda siyasi partilerin kapatılabileceğini düzenlemiştir. Buna göre; bir siyasi partinin tüzüğü, programı ve faaliyetlerinin Anayasa’nın 68’inci maddesinin dördüncü fıkrasında düzenlenen ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesini ifade eden esaslara aykırı olması durumu ile partinin yabancılardan parasal destek alması hâllerinde siyasi partilerin temelli olarak kapatılmasına karar verilebilir. Siyasi partilerin kapatılmasına, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının düzenleyeceği iddianame üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından görülecek parti kapatma davası ile karar verilir. Siyasi parti kapatma davalarının hukuki niteliğinin ne olduğu hususunda tartışmalar bulunmaktadır. Bu soruya verilecek cevap, parti kapatma davalarında uygulanacak hukuk kuralları ile bu dava sonucunda verilen hükümlerin sonuçlarını tespit edebilmek maksadıyla oldukça önem arz etmektedir. Doktrinde bir görüş, siyasi parti kapatma davalarında ceza muhakemesi hukuku kurallarının uygulanacak olması sebebiyle, bu davanın ceza davası niteliğinde olduğunu belirtmektedir. Buna karşılık doktrinde başka bir görüş, siyasi parti kapatma davalarında ceza muhakemesi hukuku kurallarının uygulanacak olmasının bu davaları tek başına ceza davası niteliğine kavuşturmayacağını ifade etmekte, söz konusu davanın yargılama hukukunda bulunan diğer dava türlerinin kapsamına doğrudan girmeyen, kendine özgü niteliğinin bulunduğunu belirtmektedir. Anayasa Mahkemesi kararlarında da parti kapatma davalarının hukuki niteliği hakkında istikrarlı bir tespit bulunmamaktadır. Yüksek Mahkeme, çeşitli dönemlerde yukarıda zikredilen iki görüşün de kapsamına değerlendirilebilecek kararlara imza atmıştır. Bu çalışmada, doktrindeki görüşler ve Anayasa Mahkemesi kararlarından da yararlanmak suretiyle siyasi parti kapatma davalarının hukuki niteliği irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Siyasi Parti, Kapatma Davası, Kamu Davası, Ceza Davası, Ceza Hukuku Yaptırımı

Legal Character of Political Party Closure Cases

Öz

Although the existence of political parties is often deemed indispensable for the proper functioning of democratic political life, our constitution provides that political parties can be closed down in certain cases. In Turkish law, the principles regarding “political parties,” which are indispensable elements of democratic political life, are laid down in Articles 68 and 69 of the Constitution and in the Law on Political Parties No. 2820. According to these provisions, a political party may be permanently closed if its statutes, programs, and activities contradict the principles that express the founding philosophy of the Turkish republic, as shown in the fourth paragraph of Article 68 of the Constitution, or if it receives financial support from foreigners.
The decision to close a political party is made by a party closure case held by the Constitutional Court upon the bill of indictment prepared by the Office of the Chief Public Prosecutor of the Supreme Court of Appeals. However, under our law, the legality of political party closure cases is debatable. The answer to this question of legality is critical to determine the appropriate legal rules to be applied in party closure cases and the validity of the judgments given in such cases. An opinion in the legal doctrine states that a political party closure case is in the nature of a criminal case considering that the rules of criminal procedure will also be applied in case of the closure of a political party. Another view in the existing body of law argues that the application of the rules of criminal procedure law in political party closure cases does not, in itself, convert these cases to criminal cases. There is no consistent determination regarding the legal nature of party closure cases in the decisions of the Constitutional Court. The Constitutional Court has signed decisions that can be considered within the scope of both or either of these views at various times. There is no consistency in the decisions of the Constitutional Court as to what the legal nature of such cases is. In our study, we will try to determine the legal nature of political party closure cases in the light of the views in the doctrine and the decisions of the Constitutional Court.

Anahtar Kelimeler

Political Party, Closure Case, Public Case, Criminal Case, Criminal Law Sanction

Kaynakça

• Akbulut B, Ceza Hukuku Genel Hükümler (6. Baskı, Adalet 2019)
• Akyazan AH, ‘1982 Anayasası’na Göre Siyasi Partilerin Kapatılması’ (2006) (65) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 247-276.
• Akyel R, ‘Türkiye’de Siyasi Partilerin Hukuksal Konumları ve Denetimleri’ (2018) 6(12) Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 115-154.
• Albayrak M, Notlu-Atıflı-Uygulamalı Ceza Muhakemesi Kanunu (1. Baskı, Adalet 2015)
• Altınbaş S, ‘Türkiye’de Parti Yasaklarının Parti Kapatma Davaları Üzerinden Okunması’ (2019) 7(1) Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 44-59.
• Anayurt Ö, Anayasa Hukuku: Genel Kısım (2. Baskı, Seçkin 2019)
• Aliefendioğlu Y, Anayasa Yargısı (1. Baskı, Yetkin 1997)
• Atar Y, Türk Anayasa Hukuku (13. Baskı, Seçkin 2019)
• Aydın H, ‘Anayasa Mahkemesi Kararları Bağlamında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İhlal Kararının, Siyasi Parti Kapatma Davalarında Yargılamanın Yenilenmesi Sebebi Olması’ (2009) (11) Yasama Dergisi 50-75.
• Baytar S, ‘Koruma Tedbirlerinden Doğan Zararın Karşılanması’ (2005) (61) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 359-373.
• Bıçak V, Ceza Muhakemesi Hukuku (4. Baskı, Seçkin 2018)
• Centel N ve Zafer H, Ceza Muhakemesi Hukuku (9. Baskı, Beta 2012)
• Demirbaş T, Ceza Hukuku Genel Hükümler (15. Baskı, Seçkin 2020)
• Donay S, Güncelleştirilmiş Ceza Yargılaması Hukuku (1. Baskı, Beta 2015)
• Durmuş A, Siyasi Partilerin Kapatılması ve Yüce Divan Kararlarını Yeniden Tartışmak (1. Baskı, Beta 2001)
• Ercan MS, ‘Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Siyasal Parti Yasakları’ (2016) 3(1) İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 49-70.
• Eren A, Anayasa Hukuku Dersleri (2. Baskı, Seçkin 2020)
• Ergül E, Anayasa Hukukuna Başlangıç (1. Baskı, Adalet 2020)
• Eryılmaz MD, Ceza Muhakemesi Hukuku Dersleri (1. Baskı, Seçkin 2012)
• Fendoğlu HT, Anayasa Hukuku (3. Baskı, Yetkin 2015)
• Gökçe AF ve Dölek E, ‘Anayasa Yargısı ve Demokrasi’ (2018) 5(6) Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 118-143.
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku Dersleri (16. Baskı, Ekin 2014)
• Güngör D ve Toroslu H, ‘Müsadere ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Üzerine Kısa Bir Değerlendirme’ (2016) 65(4) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1967-1980.
• Günler K, ‘Türk Ceza Hukukunda Müsadere’ (2014) 18(3-4) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 849-876.
• Hakeri H, Ceza Hukuku Genel Hükümler (22. Baskı, Adalet 2019)
• Karakoç R, ‘1982 Anayasası’nın Siyasi Partilere İlişkin Düzenlemeleri Üzerine Bir Değerlendirme’ (2013) 3(2) Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 55-70.
• Kafes V, ‘Ceza Hukukunda Mağdurun Zararının Giderilmesi’ (2011) 60(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 83-156.
• Karakehya H ve Arabacı M, ‘Cumhuriyet Savcısının Hukuki Statüsü, Muhakemedeki Taraf Pozisyonu ve İspat Yükünün Bulunması Üzerine’ (2016) 65(4) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2059-2081.
• Koca M ve Üzülmez İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (13. Baskı, Seçkin 2020)
• Kunter N, Yenisey F ve Nuhoğlu A, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku (18. Baskı, Beta 2010)
• Kuzu B, ‘1961 ve 1982 Anayasalarında ve Bunlara İlişkin Siyasi Partiler Kanunlarında Siyasi Parti Kavramı, Kuruluşu ve Kapatma Rejimi (Karşılaştırmalı Bir İnceleme)’ (1987) 52(1-4)
• İba Ş, Siyasi Partiler ve Seçim Hukuku (4. Baskı, Seçkin 2020)
• Metin Y, ‘Siyasi Parti Kapatma Davalarında Ortaya Çıkan Ön Sorunlar’ (1998) Güz (3) Süleyman
• Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 223-236.
• Özbek VÖ, Doğan K ve Bacaksız P, Ceza Muhakemesi Hukuku (13. Baskı, Seçkin 2020)
• Özbek VÖ, Doğan K ve Bacaksız P, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (11. Baskı, Seçkin 2020)
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku (15. Baskı, Yetkin 2014)
• Özen M, ‘Kamu Davası Açma Konusunda Benimsenen İlkeler, Cumhuriyet Savcısının Takdir Yetkisi ve İddianamenin İadesi’ (2009) 67(3) Ankara Barosu Dergisi 17-28.
• Özen M, Öğreti ve Uygulama Işığında Ceza Hukuku Genel Hükümler (2. Baskı, Adalet 2018)
• Özgenç İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (15. Baskı, Seçkin 2019)
• Özgenç İ, Türk Ceza Kanunu Gazi Şerhi (2. Baskı, Seçkin 2005)
• Öztürk B, Kazancı BE ve Güleç SS, Ceza Muhakemesi Hukukunda Koruma Tedbirleri (3. Baskı, Seçkin 2019)
• Öztürk İ, ‘6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun Yürürlüğe Girmesiyle Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyeliğine Seçilmeleri Mümkün Olan Tüzel Kişilere Yönetim Kurulu Üyesi Sıfatıyla Ödenen Kar Paylarının Vergilendirilmesi’ (2016) 2(1) Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 93-120.
• Öztürk NK, Anayasa Hukuku (2. Baskı, Seçkin 2019)
• Sağlam F, Siyasi Partiler Hukukunun Güncel Sorunları (1. Baskı, Beta 1999)
• Soyaslan D, Ceza Muhakemesi Hukuku (7. Baskı, Yetkin 2018)
• Şahin C ve Göktürk N, Ceza Muhakemesi Hukuku I (11. Baskı, Seçkin 2020)
• Şık H, Türk Adli Yargı Sisteminde Savcılık Kurumu (1. Baskı, Adalet 2018)
• Tanör B ve Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku (19. Bası, Beta 2019)
• Teziç E, Anayasa Hukuku (22. Baskı, Beta 2018)
• Topaç TH, ‘Eşya Müsaderesi (TCK. 54)’ (2013) (2) Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 45-70.
• Toroslu N, Ceza Hukuku Genel Kısım (19. Baskı, Savaş 2013)
• Toroslu N ve Feyzioğlu M, Ceza Muhakemesi Hukuku (18. Baskı, Savaş 2018)
• Tunç H, Anayasa Hukuku Genel Esaslar (2. Baskı, Gazi Kitabevi 2019)
• Turhan M, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Siyasi Parti Kapatma Davaları’ (2000) 57 (3) Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 129-150.
• Uslu F, Anayasa Yargısı (2. Baskı, Adalet 2018)
• Uygun O, ‘Siyasi Partilerin Kapatılması Rejiminin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi’ (2000) (17) Anayasa Yargısı Dergisi 256-273.
• Ünver Y ve Hakeri H, Ceza Muhakemesi Hukuku (3 Cilt) (15. Baskı, Adalet 2019)
• Yalvaç G, ‘Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat’ (2015) 3(2) Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi 267-306.
• Yenisey F ve Nuhoğlu A, Ceza Muhakemesi Hukuku (7. Baskı, Seçkin, 2018)
• Yılmaz E, Hukuk Sözlüğü (10. Baskı, Yetkin 2011)
• Yiğit U, ‘Siyasi Partilerin Temelli Kapatılması İle Kapatılması Arasındaki Farklar ve Kapatılan Partilerin Yeniden Açılması’ (2008) (75) Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 165-176.
• Yiğit U ve Öztürk İ, Yargı Hukuku (1. Baskı, Adalet 2020)