Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) m 2/f Işığında 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ndaki Cinsiyetçi İfadelerin Değiştirilmesi Gerekliliği Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 81 Sayı: 2, 349 - 376, 02.10.2023

Sevda Bora Çınar

https://doi.org/10.26650/mecmua.2023.81.2.0002

Öz

Cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve kadına yönelik ayrımcılığa son verilmesi adına, ulusal ve uluslararası düzeyde pek çok çalışma ve hukuki düzenlemeler yapılmaktadır. Ayrımcılık ve fırsat eşitsizliği, dini, tarihi, sosyal, politik ve kültürel kökleri olan, önyargılarla kuşatılmış eril zihniyetin topluma dayattığı cinsiyet kalıplarından beslenmektedir. Öyle ki kadına yönelik ayrımcılığı normalleştiren zihniyet, kelimeler, deyimler, atasözleri, belli kavram ve uygulamalar yoluyla dilde yaşamakta, önyargı ve ayrımcılık içeren tutum ve davranışlar kelimelere aktarılarak, dile, kültüre ve dahası hukuk metinlerine kadar taşınabilmektedir. Türkiye’nin de taraf olduğu ve bir bakıma kadının insan haklarının düzenlendiği, Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) m 2/f hükmünde, ayrımcılığın dilde başladığına vurgu yapılarak, taraf devletlerden, mevzuatlarındaki ayrımcılık ve cinsiyetçilik taşıyan ifadeleri değiştirmeleri ya da kaldırmaları, yerlerine eşitlikçi ve kapsayıcı bir dille kadın erkek eşitliğini koruyan ve güçlendiren düzenlemeler getirmeleri istenmektedir. Bu çalışmada, Türk Ticaret Kanunu (TTK), CEDAW m 2/f ışığında inceleme konusu edilmektedir. Nitekim ticaret alanında, iş adamı, adam çalıştırma ve gemi adamı gibi kavramlar üzerine inşa edilmiş, kapsamlı bir ticari mevzuat ve hukuk uygulaması bulunmaktadır. Benzer şekilde Türk hukuk mevzuatı genel olarak incelendiğinde insan ya da kişi kavramı yerine cinsiyetçi bir söylem olan “adam” ifadesinin sıklıkla metinlerde kullanıldığı dikkat çekmektedir. Açıkça erkeği, örtülü olarak ise kadını işaret eden cinsiyetçi kavramlar yerine, kapsayıcı ve eşitlikçi kavramlar tercih edilmelidir. CEDAW’a taraf olunması ve sözleşme hükümlerinin TC Anayasası (AY) m 90/5 hükmü gereği kanun üstünde olması karşısında, Türk Ticaret Kanunu’nun cinsiyetçi söylemlerden arındırılması, anayasanın bir gereğidir. Eşitlikçi kavram önerilerini de içeren bu çalışmayla, küreselleşme ve dijitalleşmeyle dönüşen ve gelişen ticarette, TTK’nın yeri ve etkisinin güçlendirilmesi için kadın erkek eşitliğini vurgulayan ve fırsat eşitsizliğinin önüne geçmeyi hedefleyen düzenlemeler yapılması gerekliliği hatırlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet, Kadın Hakları, Fırsat Eşitliği, İş adamı Kararı İlkesi, Gemi Adamı, Ayrımcılık Yasağı

An Evaluation of the Necessity to Modify Sexist Expressions in the Turkish Commercial Code No. 6102 in Light of Art. 2/f of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women

Öz

To ensure gender equality and end the discrimination against women, many studies and legal arrangements are being made at the national and international levels. Discrimination and inequality of opportunity are fueled by gender stereotypes imposed on society by the masculine mentality, which is surrounded by prejudices with religious, historical, social, political, and cultural roots. Thus, the mentality that normalizes discrimination against women is embedded in the language through words, idioms, proverbs, certain concepts, and practices. Moreover, attitudes and behaviors involving prejudice and discrimination can be transferred to language, culture, and even legal texts through words. Art. 2/f of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW), to which Turkey is a party and which, in a sense, regulates the human rights of women, emphasizes that discrimination begins with language. It requires state parties to modify or abolish discriminatory and sexist expressions in their legislation and to replace them with regulations that protect and strengthen the equality of women and men with egalitarian and inclusive language. In this study, the Turkish Commercial Code (TCC) is analyzed in the light of Art 2/f of CEDAW. This is because comprehensive commercial legislation and legal practices exist in the field of trade, which are built on concepts such as businessman and seaman. Similarly, when the Turkish legal legislation is analyzed in general, the frequency with which the sexist term “man” is substituted for the concepts of human being or person is notable. In lieu of such sexist concepts that refer explicitly to men and implicitly to women, inclusive and egalitarian concepts should be preferred. The TCC must be devoid of sexist language because Turkey is a signatory to CEDAW and Art. 90/5 of the Turkish Constitution places the convention’s provisions above the law. This study, which also includes proposals for egalitarian concepts, draws attention to the necessity of making regulations that emphasize the equality of women and men and aim to prevent inequality of opportunity in order to strengthen the place and impact of the TCC in trade, which is transforming and developing with globalization and digitalization.

Anahtar Kelimeler

Gender, Women’s Rights, Equal Opportunity, Business Judgement Rule, Seaman, Nondiscrimination

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planı (2016-2020) (Uluslararası Pirireis Kültür Ajansı 2016) www.aile.gov.tr/uploads/ksgm/uploads/pages/dagitimda-olan-yayinlar/kadina-yonelik-siddetle-mucadele-ulusal-eylem-plani-2016-2020-icin-tiklayiniz.pdf > Erişim Tarihi 30 Ocak 2023. google scholar
• Akipek Ş, Dulkadir G, Karacan O, Perçin N, Şafak O, Evren S, Demirgöz S ve Çiğdemoğlu V, ‘Toplumsal Cinsiyet ve Kadın’ iç Özlem Arslan (rap), Aylin Görgün Baran (mod), “Herkes İçin Eşit Bir Dünyada Birlikte Var Olmak” Kadın ve Aile Çalıştay Raporları ve Sonuç Bildirileri (Uluslararası Lions Çoğul Yönetim Çevresi 118 Konfederasyonu, Ankara Çalıştayı 15 Şubat 2017) 93-95. google scholar
• Antalya Barosu Kadın Hakları ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Kurulu, Kadın Hakları Mevzuatı (Güncelleştirilmiş ve Geliştirilmiş 2. Baskı, Antalya Barosu) google scholar
• Bakırcı K, ‘İş Hukuku ve Toplumsal Cinsiyet Bakış Açılarından ‘Adam’ Çalıştıranın Sorumluluğu’ iç Sema Uçakhan Güleç ve Necdet, Basa (edr), Akit Dışı Kusursuz Sorumlulukta Bedensel Zararlar, Uluslararası Kongre (Türkiye Barolar Birliği 2018) 38-50. google scholar
• Balkır ZG, ‘Kadının Karar Süreçlerinde Etkinliği İçin Haklarının Verilmesi Mi Yoksa Kendi Çabasıyla Alması Mı Daha Önemlidir?’ iç Murat Bilhan (ed), Kadının Karar Mekanizmalarında Temsilinin ve Gücünün Arttırılması Semineri (TC İstanbul Kültür Üniversitesi 2011) 109-121. google scholar
• Bengi A, “Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin İşlemlerinin Hukuka Uygunluk Denetiminde Yeni Bir Kriter: Business Judgment Rule.”, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara, 2009. google scholar
• Bilhan M (ed), Kadının Karar Mekanizmalarında Temsilinin ve Gücünün Arttırılması Semineri (TC İstanbul Kültür Üniversitesi 2011). google scholar
• Bingöl ME, Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Yükümlülüğü: Özellikle Tacirin Ücret ve Cezai Şartın İndirilmesini İsteyememesi (On İki Levha Yayıncılık 2018). google scholar
• Bora Çınar S, ‘Cinsiyet Eşitliği, Çeşitlilik, Kapsayıcılık ve Sürdürülebilirlik Bağlamında Şirket Yönetim Kurullarında Kadın Temsili’ iç Uluslararası Disiplinlerarası Bilimde Kadın Kongresi “Çeşitlilik, Kariyer, Disiplinlerarasılık” (İKSAD 13-14 Ocak 2023) (Yönetim Kurullarında Kadın). google scholar
• Bora Çınar S, ‘İlk Kadın Lilith’den Robot Sophia’ya Değişmeyen Kadın Mücadelesi: Teknoloji Çağında Kadın Olmak ve Kadın Olmaya Dair Özelliklerin Korunması’ iç Kadın Hakları Sempozyumu (Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 09 Mart 2022) 241-264 (Teknoloji Çağında Kadın). google scholar
• Bora Çınar S, Şirketler Hukukunun Geleceği Üzerine Bir İnceleme: Şirket Yönetiminde Yapay Zekâ (Seçkin Yayıncılık 2022) (Yapay Zekâ). google scholar
• Bora Çınar S, ‘Türk Ticaret Kanunu’nun Kanun Dili ve Hukuk Uygulamasının Kadına Yönelik Ayrımcılık ve Fırsat Eşitsizliği Bağlamında Değerlendirilmesi’ iç Uluslararası Akdeniz Hukuk Kongresi (Adalet Yayınevi 2022) 791-794 (Fırsat Eşitsizliği). google scholar
• Bozkurt Yaşar S, Anonim Şirketlerde İşadamı Kararı İlkesinin (Business Judgment Rule) Uygulanması (Beta, 2015). google scholar
• Centel N, ‘6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun ve Değerlendirilmesi’ iç Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk ve Kadın Sempozyumu (Der Kitabevi 2015) 15-36. google scholar
• Çelik İ, ‘Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyelerinin Ticari Takdir Yetkisi ve Bundan Doğan Sorumluluğu’ Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012. google scholar
• Çelik NH, Adam Çalıştıranın Sorumluluğu (Vedat Kitapçılık 2017) (Adam Çalıştıranın Sorumluluğu). google scholar
• Fine C, Toplumsal Cinsiyet Yanılsaması, Kıvanç Tanrıyar (çev) (Sel Yayıncılık 2011). google scholar
• Gençcan ÖU, Kadın Hukuku (Yetkin Yayınları 2020). google scholar
• Gençtürk Hızal S, ‘Medyada toplumsal cinsiyet söylemi’ iç Kadının Çalışma Hayatındaki Yeri (Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları 2020) 17-24. google scholar
• Göktürk K, ‘Amerikan, Alman, İsviçre ve Türk Hukukunda İşadamı Kararı İlkesi’(2011) 2 (2) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 207-247. google scholar
• Güneş A, ‘Kesişimsellik Yaklaşımı Bağlamında Kadına Yönelik Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddete İlişkin CEDAW Komitesi Genel Tavsiye 35 Sayılı Kararı’nın Analizi’ (2021) 29 Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1739-1771 google scholar
• Gürkan Ü, Türk Kadını ve Fırsat Eşitliği (Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi 2003) 9-15. google scholar
• Hacımahmutoğlu S, Anonim Ortaklıkta Ultra Vires Doktrini ve Ortaklığı Bağlamaya Yetkili Organın (Yönetim Kurulunun) Yetkilerinin Sınırlandırılamaması (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırmaları Enstitüsü 2016). google scholar
• Helgesen S ve Goldsmith M, How Women Rise (2018) (Türkçe çevirisi: Kadınlar Nasıl Güçlenir? Başarıyı Engelleyen 12 Kötü Alışkanlığı Bırakmak, çev. Başak Gündüz (Maltepe Üniversitesi Yayınları 2019)). google scholar
• İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı, ‘Seks İşçileri ve Yasalar Türkiye’de Yasaların Seks İşçilerine Etkileri ve Öneriler’ iç Seks İşçilerinin ve Transgender Bireylerin İnsan Haklarının Desteklenmesi Projesi, Seks İşçiliği Mevzuatı Çalışma Grubu Raporu (2011). google scholar
• Kara Kılıçarslan S, Adam Çalıştıranın Sorumluluğu (Turhan 2017). google scholar
• Karayalçın M, ‘Basiretli Bir İş Adamı Gibi Davranma Gerekliliği’ Yayınlanmamış Doktora Tezi 2021. google scholar
• Kılınç AN, Adam Çalıştıranın Organizasyon Sorumluluğu (Adalet Yayınevi 2018). google scholar
• Moroğlu N, Kadınların İnsan Hakları Sözleşmesi 30. Yılında (On İki Levha Yayıncılık 2009). google scholar
• Möslein F, ‘Yönetim Kurulu Toplantı Odasındaki Robotlar: Yapay Zeka ve Şirketler Hukuku’ (Sevda Bora Çınar çev, 2021) 79(2) İstanbul Hukuk Mecmuası 699-728. google scholar
• Mumcu A, Türk Kadını ve Fırsat Eşitliği (Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi 2003) 21-28. google scholar
• Nas S, ‘Profesyonel Türk Kadın Denizcilerinin Kısa Tarihsel Süreci Üzerine Bir Araştırma’ (2014) 2 (1) Beykoz Akademi Dergisi 29-53. google scholar
• Okyar Karaosmanoğlu D, ‘Adam Çalıştıranın Sorumluluğu (TBK m. 66)’ Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2019. google scholar
• Özdemir SS, İş Adamı Kararı İlkesi (Business Judgment Rule) ve Türk Hukukunda Uygulanabilirliği (On İki Levha Yayıncılık 2017). google scholar
• Paslı A, Anonim Ortaklık Kurumsal Yönetimi (Çağa Hukuk Vakfı Yayınları 2004). google scholar
• Sancar T, ‘Ceza Hukukunda Kadın’ iç Sema Taşpınar Ayvaz (ed), Esin Konanç Sempozyumları (Ankara üniversitesi yayınları 2011) 99-109. google scholar
• Solak M, ‘İşadamı Kararı İlkesinin Türk Hukuku’nda Uygulanması’ Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019. google scholar
• Songur D, ‘Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Perspektifinden Ticaret Hukuku ve Uygulamasına Genel Bakış’, iç Gülriz Uygur ve Nadire Özdemir (edr), Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları (Seçkin Yayıncılık 2018) 413-432. google scholar
• Sunal M (haz), Kadının Çalışma Hayatındaki Yeri (Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları 2020). google scholar
• TC Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması ve İhtiyari Protokol (2010). google scholar
• Uygur G ve Özdemir N, ‘Hukuk Eğitiminde Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine İlişkin Problemler ve Çözüm Önerileri: Etik Temelde Bir Arayış-Dönüşüm İlkesi I’ iç Gülriz Uygur ve Nadire Özdemir (edr), Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları (Seçkin Yayıncılık 2018) 57-92. google scholar
• Üşür S, Türk Kadını ve Fırsat Eşitliği (Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi 2003) 16-21. google scholar
• Vehit S, Ak Akyol F, Mintaş H, Esen S, Tandoğdu E ve Akyüz Y, ‘Toplumsal Cinsiyet ve Kadın’ iç Akasya Kansu Karabağ (rap), “Herkes İçin Eşit Bir Dünyada Birlikte Var Olmak” Kadın ve Aile Çalıştay Raporları ve Sonuç Bildirileri, (Uluslararası Lions Çoğul Yönetim Çevresi 118 Konfederasyonu, İstanbul Çalıştayı 12 Şubat 2017) 11-14. google scholar
• Yenerer Çakmut Ö, Yücel Dericiler Ö, Yakuppur S, Özer I ve Yıldırım F, ‘Türkiye’de Hukuk Eğitimi, Mevzuat ve Uygulamada Toplumsal Cinsiyete Duyarlılık’ (2021) 27 Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 933-982. google scholar
• Yılmaz C, ‘Medeni Hukuk’ta “Şiddet” Kavramı ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi’ iç Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk ve Kadın Sempozyumu (Der Kitabevi 2015) 105134. google scholar
• Yılmaz F ve Önaçan MBK, ‘Otonom Gemi Teknolojisine Dair Gelişmeler ile Türk Denizcilik ve Gemi İnşa Sektörüne Etkileri Üzerine Nitel Bir Araştırma’ (2019) 11(1) Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi 57-86. google scholar
• Zafer H, ‘Kadının Türk Ceza Kanunundaki Serüveni’ iç Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk ve Kadın Sempozyumu (Der Kitabevi 2015) 37-64. google scholar
• Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun, Kanun Numarası: 6284, Kabul Tarihi: 08.03.2012, RG 20.03.2012/28239. google scholar
• Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW) [18 December 1979] <https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/convention-elimination-all-forms-discrimination-against-women> Erişim Tarihi 28 Ocak 2023. google scholar
• Genel Kadınlar ve Genelevlerin Tabi Olacakları Hükümler ve Fuhuş Yüzünden Bulaşan Zührevi Hastalıklarla Mücadele Tüzüğü, Mevzuat Numarası:5984, Kabul Tarihi: 30.03.1961, RG19.04.1961/10786. google scholar
• Kadınlara Karşı Her Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi, Karar Sayısı: 1985/9722, RG 14.10.1985/18898 <https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18898.pdf>Erişim Tarihi 24 Ocak 2023. google scholar
• Kurumsal Yönetim Tebliği (II-17.1) RG 03.01.2014/28871. google scholar
• National report submitted in accordance with paragraph 5 of the annex to Human Rights Council resolution 16/21 Turkey, B 43, 6 <https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/ G19/324/55/PDF/G1932455.pdf?OpenElement > Erişim Tarihi 30 Ocak 2023. google scholar
• Optional Protocol to the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women [06 October 1999] <https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/ optional-protocol-convention-elimination-all-forms> Erişim Tarihi 28 Ocak 2023. google scholar
• Türk Borçlar Kanunu, Kanun Numarası: 6098, Kabul Tarihi: 11.01.2011, RG 04.02.2011/27836. google scholar
• Türk Ticaret Kanunu (TTK), Kanun Numarası: 6102, Kabul Tarihi: 13.01.2011, RG 14.02.2011/ 27846. google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (AY), Kanun Numarası: 2709, Kabul Tarihi: 18.10.1982, RG 09.11.1982/17863 (Mükerrer). google scholar
• Türkiye Gazeteciler Sendikası, Etik Gazetecilik İçin Cinsiyet Eşitliği Rehberi (2019) <https://tgs. org.tr/wp-content/uploads/2019/11/TGS-KADIN-YOK-SAYMA-VAR-SAYMA.pdf> Erişim Tarihi 27 Ocak 2023 google scholar
• Cambridge Dictionary, <https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english-turkish/elimination > Erişim Tarihi 28 Ocak 2023. google scholar
• Eşit Sözlük, <http://esitsozluk.com/#/> Erişim Tarihi 5 Temmuz 2022. google scholar
• Reklam Verenler Derneği, 23 Ekim 2020 <https://www.rvd.org.tr/haberler/reklamlar-degisir-toplum-degisir-kampanyamiza-bir-odul-daha> Erişim Tarihi 27 Ocak 2023. google scholar
• ‘Usta gemici Mehtap Karatepe: ‘Gemi Adamı’ değil ‘Gemi İnsanı’’ (Milliyet, 2 Şubat 2022) <https://www.milliyet.com.tr/gundem/usta-gemici-mehtap-karatepe-gemi-adami-degil-gemi-insani-6692398> Erişim Tarihi 24 Ağustos 2022. google scholar
• TC Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi, <https://www.mevzuat.gov.tr/aramasonuc> Erişim Tarihi 24 Ağustos 2022. google scholar
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, <https://sozluk.gov.tr/> Erişim Tarihi 24 Ağustos 2022. google scholar
• ‘TÜSİAD Açılımı İsim Değişikliği’ (TÜSİAD, 19 Ocak 2018) <https://tusiad.org/tr/basin-bultenleri/item/9912-tusiad-acilimi-isim-degisikligi> Erişim Tarihi 11 Ağustos 2022. google scholar