Tunceli’de Yetişen Kuşburnu (Rosa canina) ve Alıç (Crataegus orientalis) Yabani Meyvelerinin Toplam Fenolik Madde Miktarı, Fenolik Kompozisyonu, Antioksidan Kapasitesi ile Bazı Fizikokimyasal Özelliklerinin Belirlenmesi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 120 - 135, 30.06.2025

Şenay Kasun Çetin , Emrah Karakavuk , Zeynep Eroğlu , Fulya Benzer

https://doi.org/10.29132/ijpas.1574423

Öz

Günlük yaşamda ve çevremizdeki çeşitli etkenler nedeniyle oluşan serbest radi-kallerin organizmalara zarar veren etkilerini azaltmak için doğal antioksidanların rolü giderek daha fazla önem taşımaktadır. Bu açıdan antioksidan ve fenolik madde miktarları yüksek olan alıç ve kuşburnu meyveleri dikkat çekmektedir. Bu çalışmada Tunceli ilinde doğal olarak yetişen kuşburnu (Rosa canina) ve alıç (Crataegus orientalis) meyvelerinin bazı fizikokimyasal özellikleri, antioksidan aktiviteleri, toplam fenolik madde miktarları (TFMM) ve fenolik bileşik kompo-zisyonları incelenmiştir. Tunceli’de yetişen kuşburnu meyvelerinde TFMM 1265.02-1344.68 ve alıç meyvelerinde 318.18-370.85 mg GAE kg-1 yaş ağırlık olarak, antioksidan aktivitesi kuşburnu meyvesinde 4.83-5.26, alıç meyvesinde 1.85-2.36 μmol AAE g-1 yaş ağırlık olarak belirlenmiştir. Kuşburnu ve alıç yabani meyveleri arasında antioksidan aktivitesi ve TFMM bakımından istatistiksel ola-rak fark belirlenmiş ve her iki parametre açısından da kuşburnu meyvesinin alıç meyvesine oranla daha yüksek değerlere sahip olduğu görülmüştür. Alıç meyvesi kuşburnu meyvesine oranla epigallokateşin, protokateşuik asit ve kuerse-tin-3-glukozit fenolik bileşenlerini daha yüksek miktarda içerdiği ve iki meyve içeriği arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kuşburnu , Alıç , Antioksidan , Toplam fenolik madde , Fenolik bileşik , Tunceli.

Proje Numarası

YLTUB016-02

Determination of Total Phenolic Content, Phenolic Composition, Antioxidant Capacities and Some Physicochemical Features of Rosehip (Rosa canina) and Hawthorn (Crataegus Orientalis) Wild Fruits Growing in Tunceli

Öz

The role of natural antioxidants is increasingly important in reducing the damaging effects of free radicals formed in daily life and due to various factors in our en-vironment. In this respect, hawthorn and rosehip fruits, which have high amounts of antioxidants and phenolic substances, attract attention. In this study, some phys-icochemical properties, antioxidant activities, total phenolic substance amounts (TFMM) and phenolic compound compositions of rosehip (Rosa canina) and hawthorn (Crataegus orientalis) fruits growing naturally in Tunceli province were investigated. TFMM was determined as 1265.02-1344.68 in rosehip fruits grown in Tunceli and 318.18-370.85 mg GAE kg-1 fresh weight in hawthorn fruits, antiox-idant activity was determined as 4.83-5.26 in rosehip fruits and 1.85-2.36 μmol AAE g-1 fresh weight in hawthorn fruits. A statistical difference was determined between rosehip and hawthorn wild fruits in terms of antioxidant activity and TFMM, and it was observed that rosehip fruit had higher values than hawthorn fruit in terms of both parameters. It was determined that hawthorn fruit contained higher amounts of epigallocatechin, protocatechuic acid and quercetin-3-glucoside phenolic compounds than rosehip fruit and the difference between the two fruit contents was statistically significant.

Anahtar Kelimeler

Rosehip , Hawtorn , Antioxidant , Total phenolic substance , Phenolic compound , Tunceli.

Destekleyen Kurum

Munzur Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (MUNİBAP) tarafından desteklenmiştir

Proje Numarası

YLTUB016-02

Teşekkür

Munzur Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (MUNİBAP) tarafından desteklenmiştir

Kaynakça

• Ames, B.N., Shigenaga, M.K., Hagen, M.T. (1993). Oxidants, antioxidants and the degenerative diseases of aging. Proc. Natl. Acad. Sci.,90,7915-22.
• Kadiiska, M.B., Gladen, B.C., Baird, D., Graham, L., Parker, C. and Ames, B. (2005). Biomarkers of oxidative stress study III. Effects of the nonsteroidal antiinflammatory agents indomethacin and meclofenamic acid on measurements of oxidative products of lipids in CCl4 poisining. Free Rad. Bio. Med., 38:711-718.
• Pellegrini, N., Miglio, C., Del Rio, D. (2009). Effect of domestic cooking methods on the total antioxidant capacity of vegetables. International Journal of Food Sciences and Nutrition 60 (Suppl 2):12-22.
• El, S.N. ve Karakaya, S. (2003). Bazı Bitkisel Gıdaların Antioksidan Aktivitelerinin Saptanması. 3. Gıda Mühendisligi Kongresi, Ankara, 2-4 Ekim.
• Li Y., Zhang JJ., Xu DP., Zhou T., Zhou Y., Li S., Li HB. (2016). Bioactivities and health be-nefits of wild fruits. International Journal of Molecular Sciences, 17(8), 1258.
• Kökosmanlı, M., Keleş, F. (2000). Erzurum’da yetiştirilen kızılcık meyvesinin marmelat ve pulpa işlenerek değerlendirilmesi. Gıda 25(4), 289-298.
• Çalışkan, O., Gündüz, K., & Bayazıt, S. (2018). Sarı Alıç (Crataegus azarolus L.) Genotipinin Morfolojik, Biyolojik ve Meyve Kalite Özelliklerinin İncelenmesi. Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University (JAFAG), 35(Ek Sayı), 69-74. https://doi.org/10.13002/jafag4504
• Chang, Q. (2005). Comparation of the Pharmaco kinetics of Hawthorn Phenolics In Extract versus individual pure compound. Journal Clinical Pharmacol, Jan; 45(1),106-12. doi: 10.1177/0091270004270500.
• Bruneton, J. (1999) Pharmacognosy, Phytochemistry, Medicinal Plants. Lavoisier Technique & Documentation, Paris. (In French)
• Demir, F. and Özcan, M. (2001). Chemical and technological properties of rose (Rosa canina L.) fruits grown wild in Turkey. Journal of Food Engineering, 47 (4): 333-336.
• Karasakal, A. (2007). Kuşburnu bitkisinde spektofotometrik yöntemle askorbik asit tayini. İs-tanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, İstanbul, 81 s.
• AOAC. (1990). Official Method 979.23: Saccharides (major) in corn syrup.
• Cemeroğlu, B. (2010). Gıda analizleri. Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları, 657.
• Akbulut M., Coklar H. (2015). Effect of Concentration by Boiling at Atmospheric Pressure on Mineral Content of White and Red Grape Juices. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sci-ences,
• Sanchez-Moreno, C., Larrauri, J.A., SAura-Calixto, F. (1998). A procedure to measure the anti-radical efficiency of polyphenols. Journal of the Science of Food and Agriculture, 76(2),270-276.
• Singleton, V.L., Orthofer, R., Lamuela-Raventós, R.M. (1999). Analysis of total phenols and other oxidation substrates and antioxidants by means of Folin-Ciocalteu reagent. Methods in Enzymology, 299,152-178.
• Bayrambaş, K. (2016). Çeşitli gıda sistemlerinin enkapsüle edilmiş karayemiş polifenolleri ile zenginleştirilmesi. Tunceli ve Atatürk Üniversitesi, Ortak Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Çimen, M. (2015). Fen ve sağlık bilimleri alanında SPSS uygulamalı veri analizi. Palme Yayın-cılık, Tunceli, 314s.
• Can, N., Duraklı-Velioğlu, S., (2017). Tekirdağ'da Satışa Sunulan Ihlamur (Tılıa Spp.) Ve Kuş-burnu (Rosa Canına) Örneklerinde Aflatoksin Varlığının Araştırılması. Gıda The Journal of Food E-Issn 1309-6273, Issn 1300-3070 42 (3): 287-296 doi: 10.15237/gida.GD16087
• Paunovıć, D., Kaluševıć, A., Petrovıć, T., Uroševıć T., Djınovıć, D., Nedovıć, V., Po-povıć-Djordjevıć J., (2019). Assessment of Chemical and Antioxidant Properties of Fresh and Dried Rosehip (Rosa canina L.). Not Bot Horti Agrobo, 47(1):108-113. doi:47.15835/nbha47111221
• Özbey, A., Öncül, N., Tokatlı, K., Yıldırım, M., Yıldırım, Z. (2017). Kuşburnu marmelatlarının bazı fizikokimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerinin belirlenmesi. Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5(4):358-365.
• Güneş, M. (1997). Tokat yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnuların (Rosa spp.)seleksiyon yoluyla ıslahı ve çelikle çoğaltma imkanları üzerinde bir araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi, Van.
• Adıgüzel, S. (2006). Kuşburnu meyvesinin pulpa işlenmesi sırasında bazı bileşim ögelerinin değişimi. O.M.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 46s.
• Yolcu, H. (2010). Kuşburnu pulpu üretiminde antioksidan özelliklerin değişimi. O.M.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 64s.
• Aksu, M., Özdemir, F., Nas, S., (1997). Ön ısıtma uygulanarak elde edilen kuşburnu pulplarından farklı pulp/şeker oranlarında üretilen marmelatların kalite özellikleri. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 3(1), 243-248.
• Ercişli, S. (2007). Chemical composition of fruits in some rose (Rosa spp.) species. Food Che-mistry, 104, 1379-1384.
• Egea, I., Sánchez-Bel, P., Romojaro, F., Pretel, M.T. (2010). Six edible wild fruits as otential antioxidant additives or nutritional supplements. Plant Foods Hum Nutr., 65, 121-129.
• Altan, D.D. (2014). Kuşburnu meyvesinin geleneksel yöntemle meyve suyuna işlenmesi aşa-malarında antioksidan kapasite değişiminin incelenmesi. N.K.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ, 71s.
• Yıldız, H., Nergiz, C., 1996. Bir gıda maddesi olarak kuşburnu. Kuşburnu Sempozyumu (Bildiriler Kitabı), Gümüşhane, 5-6 Eylül, s 309-318.
• Şen, M., Güneş, M. (1996). Tokat yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnuların (rosa spp.) bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerinde bir araştırma. Kuşburnu Sempozyumu
• Güneş, M., Şen, S.M. (2001). Tokat yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnuların (Rosa Ssp.) seleksiyon yoluyla ıslahı üzerinde bir araştırma. Bahçe, 30(1-2), 9-16.
• Kazankaya, A., Yılmaz, H., Yılmaz, M. (2001). Adilcevaz yöresinde doğal olarak yetişen kuş-burnuların (rosa spp.) seleksiyonu. Y.Y.Ü., Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 11, 29-34.
• Doğan, A., Kazankaya, A., Çelik, F., Uyak, C. (2006). Kuşburnunun halk hekimliğindeki yeri ve bünyesindeki bileşenler açısından yararları. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 14- 16 Eylül, s 47-53.
• Keleş, F., Kökosmanlı, M. (1996). Kuşburnu ve kuşburnu çayında C vitamini. Kuşburnu Sem-pozyumu (Bildiriler Kitabı), Gümüşhane,5-6 Eylül, s 245-252.
• Akyüz, N., Coşkun, H., Bakırcı, İ. (1996). Kuşburnu besin değeri ve kullanım alanları. Kuşburnu Sempozyumu (Bildiriler Kitabı), Gümüşhane, 5-6 Eylül, s 271-279.
• Uggla, M., Gao, X., Werlemark, G. (2003). Variation among and within dogrose taxa (Rosa sect. caninae) in fruit weight, percentages of fruit flesh and dry matter, and vitamin C content. Acta Agriculturae Scandinavica, Section B- Plant Soil Science, 53(3):147-155.
• Ercişli, S., Eşitken A. (2004). Fruit characteristics of native rose hip (rosa spp.) selections from the erzurum province of turkey. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, 32: 51-53.
• Güleryüz, M., Ercişli, S. (1996). Gümüşhane ilinde yetiştirilen bazı yabani meyve türlerinin besin içeriği bakımından karşılaştırılması. Kuşburnu Sempozyumu (Bildiriler Kitabı), Gümüşhane, 5-6 Eylül, s 301-307.
• Fan, C., Pacier, C., Martirosyan, D.M. (2014). Rose hip (Rosa canina L): a functional food perspective. Functional Foods in Health and Disease, 4(11):493-509.
• Fattahi, S., Jamei, R., Sarghein, S.H. (2012). Antioxidant and antiradical activities of Rosa canina and Rosa pimpinellifolia fruits from West Azerbaijan. Iranian Journal of Plant Physiology, 2, 523-529. [49]
• Wenzig, E.M., Widowitz, U., Kunert, O., Chrubasik, S., Bucar, F., Knauder, E., Bauer, R. (2008). Phytochemical composition and in vitro pharmacological activity of two rose hip (Rosa canina L.) preparations. Phytomedicine, 15, 826-835.
• Dölek, Ü. (2013). Bazı kuşburnu (rosa sp.) türlerinde optimal hasat zamanının ve fitokimyasal değişimlerinin belirlenmesi. G.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Tokat, 113s.
• Su, L., Yin, J., Charles, D., Zhou, K., Moore, J., Yu, L. (2007). Total phenolic contents, chelating capacities, and radical-scavenging properties of black peppercorn, nutmeg, rosehip, cinnamon and oregano leaf. Food Chemistry, 100, 990-997.
• Gao, X., Björk, L., Trajkovski, V., Uggla, M. (2000). Evaluation of antioxidant activities of rosehip ethanol extracts in different test systems. Journal of the Science of Food and Agriculture, 80, 2021-2027.
• Yi, O., Jovel, E.M., Towers, G.H.N., Wahbe, T.R., Cho, D. (2007). Antioxidant and antimicrobial activities of native Rosa sp. from British Columbia, Canada. International Journal of Food Sci-ences and Nutrition, 58(3), 178-189.
• Yoo, K.M., Lee, C.H., Lee, H., Moon, B., Lee, C.Y. (2008). Relative antioxidant and cytopro-tective activities of common herbs. Food Chemistry, 106(3), 929-936.
• Jabłońska-Ryś, E., Zalewska-Korona, M., Kalbarczyk, J. (2009). Antioxidant capacity, ascorbic acid and phenolics content ınwild edible fruits. Journal of Fruit And Ornamental Plant Rese-arch,17/(2), 115-120.
• Ghazghazi, H., G. Miguel, M., Hasnaoui, B., Sebei, H., Ksontini, M., Figueiredo, A.C., Pedro, L.G., Barroso, J.G. (2010). Phenols, essential oils and carotenoids of Rosa canina from Tunisia and their antioxidant activities. African Journal of Biotechnology, 9(18), 2709-2716.
• Kâhkönen, M.P., Hopia, A.I., Vuorela, H.J. Rauha, J.P., Pihlaja, K., Kujala, T.S., Heinonen, M. (1999). Antioxidant activity of plant extracts containing phenolic compounds. J. Agric. Food Chem., 47: 3954-3962.
• Özgen, M., Scheerens, J.C. (2006). Bazı kırmızı ve siyah ahududu çesitlerinin antioksidan ka-pasitelerinin modifiye edilmiş TEAC yöntemi ile saptanması ve antikanser özelliklerinin tartı-şılması. II. Üzümsü Meyveler Sempozyumu, Tokat.
• Özgen, M., Serçe, S., Kaya, K. (2009). Phytochemical and antioxidant properties of anthocya-nin-rich Morus Nigra and Morus Rubra fruits. Scientia horticulturae, Volume:119, Issue:3, 3 February.
• Orhan, D.D., Özlük, Ö., Coşkun, S.H. (2012). Antioxidant capacities, ascorbic acid and total phenol contents of the plants sold as rosehip in Turkey. FABAD J. Pharm. Sci, 37:161-167.
• Nadpal, J.D., Lesjak, M.M., Šibul, F.S., Anackov, G.T., Cetojevic-Simin, D.D., Neda M. Mimi-ca-Dukic, N.M., Beara, I.N. (2016). Comparative study of biological activities and phytochemical composition of two rose hips and their preserves: Rosa canina L. and Rosa arvensis Huds. Food Chemistry, 192: 907–914.
• Ercişli, S., Yanar, M., Şengül, M., Yı̇ldı̇z, H., Topdas, E.F., Taskin, T., Zengin, Y., Yılmaz, K.U. (2015). Physico-chemical and biological activity of hawthorn (Crataegus spp. L.) fruits in Turkey. Acta Scientiarum Polonorum-Hortorum Cultus, 14(1), 83-93. 63
• Hvattum, E. (2002). Determination of phenolic compounds in rosehip (Rosa canina) using liquid chromatography coupled to electrospray ionisation tandem mass spectrometry and diode-array detection. Rapid Commun. Mass Spectrom, 16, 655-662.
• Özcan, M., Hacıseferogulları, H., Marakoglu, T., Arslan, D. (2005). Hawthorn (Crataegus spp.) fruit: some physical and chemical properties. Journal of Food Engineering, 69, 409- 415.
• Emrem, Ö. (2008). Alıç meyvesinden (Crataegus oxyacantha) pekmez ve marmelat üretimi. Afyon Kocatepe Üni., Fen Bilimleri Enst., Gıda Müh. A.B.D, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkara-hisar.
• Gazioğlu, R.İ. (2000). Van yöresinde yetişen alıçlar., Y.Y.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Van, 68s.
• Karadeniz, T., Kalkısım, Ö. (1996). Edremit ve Gevaş ilçelerinde yetişen Alıç (Crataegusazarolus L.) tiplerinin meyve özellikleri ve ümitvar tiplerin seçimi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fa-kültesi Dergisi,6 (1), 27–33.
• Sorkun, E. (2012). Farklı renkteki alıç meyvelerinin pomolojik ve fitokimyasal özelliklerinin belirlenmesi. G.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tokat, 47s.
• Balta, M.F., Karakaya, O., Kaptan-Ekici, G. (2015). Çorum’da yetişen alıçların (Crataegus spp.) fiziksel özellikleri. Ordu Üni. Bil. Tek. Derg., 5(2):35-41.
• Çoklar, H., Akbulut, M. (2016). Olgunlaşma ile alıç (Crataegus orientalis) meyvesinin antioksi-dan aktivite, toplam fenolik madde ve fenolik profilindeki değişim. Meyve bilimi/Fruit Science, 3(2): 30-37
• Novruzov, E.N. (1988). Chemical composition of fruit and berries of plants growing wild in Azerbaijan. Hort. Abst., 58(7): 4028.
• Çalışkan, O., Gündüz, K., Serçe, S., Toplu, C., Kamiloğlu, Ö., Şengül, M., Ercişli, S. (2012). Phytochemical characterization of several hawthorn (Crataegus spp.) species sampled from the Eastern Mediterranean region of Turkey. Pharmacognosy Magazine, 8(29), 1-16.
• Vatansever, H. (2016). Alıç (Crataegus tanacetifolia, Crataegus monogyna) meyvesi çeşitlerinden üretilen marmelat ve reçellerin bazı özelliklerinin belirlenmesi. A.K.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 106s.
• Keser, S. (2012). Civanperçemi (Achillea millefolium), alıç (Crataegus monogyna) ve böğürtlen (Rubus discolor)’in toplam antioksidan aktivitelerinin belirlenmesi ve oksidatif stres oluşturul-muş ratlarda bazı biyokimyasal parametreler üzerine etkilerinin incelenmesi. x F.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 211s.
• Chang, Q., Zhu, M., Zuo, Z., Chow, M., Ho, W.K.K. (2001). High-performance liquidchroma-togaphic method for simultaneous determination of Hawthorn active components in rat plasma. Journal of Chromatogaphy B., 760, 227-235.
• Zhang, Z., Chang, Q., Zhu, M., Huang, Y., H.O. W.K.K., Chen, Z.Y. (2001). Characterization of antioxidants present in hawthorn fruits. J. Nutr. Biochem., 12, 144-152.
• Zuo, Z., Zhang, L., Zhou, L., Chang, Q. (2006). Intestinal absorption of hawthorn flavonoids–in vitro, in situ and in vivo correlations. Life Sciences 79, 2455-2462.
• Bilia, A.R., Eterno, F., Bergonzi, M.C., Mazzi, G., Vincieri, F.F. (2007). Evaluation of the con-tent and stability of the constituents of mother tinctures and tinctures: Thecase of Crataegus oxyacantha L. and Hieracium pilosella L. Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis, 44, 70-78.