Türkiye’de Döngüsel Ekonomi İçin Çok Ölçekli Plan Stratejileri

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 25 - 36, 31.05.2025

Dilay Sude Aydemir

Öz

Sanayi devriminden günümüze kadar olan süreç boyunca benimsenmiş olan doğrusal (lineer) ekonomi modelinde doğal kaynaklar gün sonunda atığa dönüştürülmüştür. İklim değişikliği ve dünya kaynaklarının hızla tüketilmesi gibi çevresel etkenlere ek olarak her geçen gün atık miktarının artması, birçok konuda gezegenin ekolojik sınırlarının aşılması ile sonuçlanmıştır. Bu ekonomik sistem artık toplum ihtiyaçlarına cevap veremeyecek ve çevresel sorunlara da çözüm üretemeyecek durumda olması sebebiyle atık oluşumunu ve kaynak kullanımını minimize eden son 10 yıl içinde oldukça önem kazanan “döngüsel ekonomi” modeli ortaya çıkmıştır. Döngüsel ekonomi modelinin ülkelere sağladığı sosyal, ekonomik ve çevresel birçok katkı göz önünde bulundurulduğunda, günümüzde döngüsel ekonominin uygulanması zorunlu bir hal almıştır. Çalışma kapsamında Türkiye mekânsal planları bağlamında döngüsel ekonomi stratejileri belirlenmiş olup bu belirlenen stratejiler aracılığı ile Türkiye’deki merkezi ve yerel yönetimlere farklı ölçeklerde döngüsel ekonomi modelini benimsemeleri için neler yapılabileceği konusunda rehber oluşturmak çalışmanın temel amacıdır. Türkiye, döngüsel ekonomi modelinin uygulanması bakımından potansiyeli olan ülkelerden biridir. Mekânsal planlar bağlamında sunulan stratejilerin uygulanması, ülke genelinden sokak düzeyine kadar döngüsel ekonomi modelinin benimsenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Mekânsal planların döngüsel ekonomi modelinin stratejileri ve prensipleri doğrultusunda hazırlanması, ölçekler arası bir koordinasyonun sağlanmasına ve birbirini destekleyen ve besleyen bir sistemin oluşturtulmasına katkıda bulunur. Döngüsel ekonomi modelinin uygulanması, Türkiye’deki mevcut ekonomik, sosyal ve çevresel sorunlara kısa ve uzun vadeli etkili çözüm önerileri sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Döngüsel Ekonomi , Türkiye , Mekansal Planlar , Strateji

Etik Beyan

Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır.

Destekleyen Kurum

Istanbul Teknik Üniversitesi

Teşekkür

Değerli İTÜ Peyzaj Mimarlığı Bölümü mensubu Prof. Dr. Elif Lutfiye Kutay Karaçor

Kaynakça

• Abdirahman, A. A., Asif, M., ve Mohsen, O. (2025). Circular economy in the renewable energy sector: A review of growth trends, gaps and future directions. Energy Nexus, 17, 100395.
• Abildtrup, J., Audsley, E., Fekete-Farkas, M., Giupponi, C., Gylling, M., Rosato, P. ve Rounsevell, M. (2006). Socio-economic scenario development for the assessment of climate change impacts on agricultural land use: a pairwise comparison approach, Environmental Science & Policy, 9(2), 101-115.
• Açıkalın, N. (2020). Sürdürülebilir pazarlama bakış açısı ile döngüsel ekonomi incelemesi, Sakarya İktisat Dergisi, 9(3), 238-257.
• Atstāja, D., Cudečka-Puriņa, N., Vesere, R., Ābele, L. ve Spivakovskyy, S. (2021). Challenges of textile industry in the framework of Circular Economy: case from Latvia. E3S Web of Conferences. 255, 01014.
• Ay Türkmen, M. ve Kılıç, F. (2020). Sürdürülebilir kalkınma anlayışına yönelik döngüsel ekonomi modeli, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(4), 2538-2556.
• Aydınoğlu, A.U. ve Özdemir, B.E. (2022). Yeşil Mutabakat: Tarihçe ve akademik araştırmaların incelenmesi, Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi e-Dergi, 11(2), 107-121.
• Banjerdpaiboon, A. ve Limleamthong, P. (2003). Assessment of national circular economy performance using super-efficiency dual data envelopment analysis and Malmquist productivity index: Case study of 27 European countries. Heliyon, 9(6), e16584.
• Barbhuiya, S., Das, B. B. ve Adak, D. (2024). A comprehensive review on integrating sustainable practices and circular economy principles in concrete industry. Journal of Environmental Management, 370, 122702.
• Baydemir, T. (2021). Avrupa Yeşil Mutabakatı: Temiz Dünya Vizyonu İle Büyüme Stratejisi, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 644, 12-29.
• Berndtsson, M. (2015). Circular Economy and Sustainable Development, Master Thesis, Uppsala University, Published at Department of Earth Science, İsveç.
• Bin, X. ve Thakur, J. (2025). Circular economy metrics for batteries: Enhancing sustainability in energy storage systems. Sustainable Production and Consumption, 55, 470-485.
• Bortolotti, A., Verga, G. C., ve Khan, A. Z. (2023). Which circularity for urban design and planning? A compass to navigate circular economy research knowledge and methods. Planning Practice and Research, 1–20.
• Boulding, K. (1966). The Economics of the Coming Spaceship Earth. in: Jarrett, H., ed., Environmental Quality in a Growing Economy, 3-14, Resources for the Future/Johns Hopkins University Press, Baltimore.
• Brundtland, G. (1987). Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future. United Nations General Assembly document A/42/427.
• Bütün, B. (2021) Ofis yapılarında kullanım dönüşümü, döngüsel ekonomi örneği. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, 174.
• Cavallo, M. ve Cencioni, D., (2017). Circular Economy, Benefits and Good Practices, Edizioni Ambiente, Milano.
• Chen, Q., Feng, H. ve Garica Soto, B. (2022). Revamping construction supply chain processes with circular economy strategies: A systematic literature review. Journal of Cleaner Production, 335, 130240.
• Chertow, M. R. (2007). "Uncovering" industrial symbiosis. Journal of Industrial Ecology, 11(1), 11-30. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008). Samsun-Çorum-Tokat Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Plan Açıklama Raporu. ÇED ve Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü, Şubat 26, 184.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2024). Ulusal Döngüsel Ekonomi Stratejisi ve Eylem Planı Taslağı. Erişim Adresi: https://belge.adasoportal.com/Yazi/2024/10_8/ulusal_dongusel_ekonomi_stratejisi_ve_eylem_plani_taslagi_gorus_talebi.pdf
• ÇŞİDB, TUBİTAK-MAM. (2021a). Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı 2014-2019 Marmara Denizi Özet Raporu, TÜBİTAK-MAM Matbaası, Kocaeli.
• ÇŞİDB, TUBİTAK-MAM. (2021b). “Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı 2014-2019 Karadeniz Özet Raporu”, TÜBİTAK-MAM Matbaası, Kocaeli.
• Dağlıoğlu Şanlı, İ. (2024). Döngüsel ekonomiye geçişte vergi politikaların rolü, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 20(1), 300 – 326.
• De Felice, F., Fareed, A. G., Zahid, A., Nenni, M. E., ve Petrillo, A. (2024). Circular economy practices in the textile industry for sustainable future: A systematic literature review. Journal of Cleaner Production, 486, 144547.
• Eijk, F. V. (2022). Ulusal Döngüsel Ekonomi Stratejisi Geliştirme: Hollanda Örneği. Döngüsel Ekonomi Çalıştayları, 5 Ekim.
• Ekoyapı. (2022). Kentsel Tasarımda Döngüsel Ekonomi: Sürdürülebilirlik ve Toplumsal Katılım. Erişim Adresi: https://www.ekoyapidergisi.org/kentsel-tasarimda-dongusel-ekonomi-surdurulebilirlik-ve-toplumsal-katilim?
• Ellen MacArthur Foundation (2013). Towards the circular economy vol. 2: Opportunities for the consumer goods sector.
• Ellen MacArthur Foundation (2021). Circular Economy in Cities. Erişim Adresi: https://ellenmacarthurfoundation.org
• Esposito, M., Tse, T. and Soufani, K. (2017). Is the circular economy a new fast-expanding market?, Thunderbird International Business Review, 59(1), 9-14.
• ETIC (2021). Amsterdam, Hollanda'da Sürdürülebilirlik ve Yeşil Girişimler. Erişim Adresi: https://etichotels.com/tr/dergi/Amsterdam-Hollanda%27da-s%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik-ve-ye%C5%9Fil-giri%C5%9Fimler/
• European Commission (2019). The European Green Deal. COM(2019) 640 Final.
• European Commission (2020). Circular economy action plan: for a cleaner and more competitive Europe. Publications Office of the European Union.
• Eurostat. (2025). Supply, transformation and consumption of electricity statistics - quantities, annual data. Erişim Tarihi: 08.05.2025 Web Sitesi: https://ec.europa.eu/eurostat/en/
• Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation, Nuclear Safety and Consumer Protection (BMUV). (2023). Recycling in Germany: Facts and figures. Berlin, Germany.
• García-S´ anchez, I-M., Somohano-Rodríguez, F-M., Amor-Esteban, V. ve Frías-Aceituno, J-V. (2021). Which region and which sector leads the circular economy? CEBIX, a multivariant index based on business actions. Journal of Environmental Management, 297, 113299.
• Gedik, Y. (2020). Döngüsel ekonomiyi anlamak: teorik bir çerçeve. Turkish Business Journal, 1(2), 13-40.
• Geerlings, H. And Stead, G. (2003). The integration of land use planning, transport and environmentin European policy and research. Transport Policy, 10, 187–196.
• Gothenburg Municipality (2022). Circular Gothenburg: Circular economy in practice. Gothenburg, Sweden.
• Haines-Young, R. and Potschin, M. (2018). Rethinking Ecosystem Services. Routledge.
• He, Z., Sun, X., Nakajima, K., Murakami, S., Hijioka, Y., Fujii, M. ve Sun, L. (2025). Rapid vehicle electrification reduces carbon benefits but increases resource savings in circular automobile transitions. Environmental Research: Infrastructure and Sustainability, 5(1), 015010.
• Hunger, T., Arnold, M. and Ulber, M. (2024). Circular value chain blind spot – A scoping review of the 9R framework in consumption. Journal of Cleaner Production, 440, 1-22, 140853.
• Jafrin, N., Saif, A. N. M. and Hossain, M. I. (2016). Blue economy in bangladesh: proposed model and policy recommendations, Journal of Economics and Sustainable Development, 7(21), 131-135.
• Jang, Y.-C., Park, R., Cho, H., Jeong, J.-H., Song, H., Lee, C. ve Lee, H. (2024). Comparative Analysis of Textile Circular Economy by Material Flow. Journal of Korea Society of Waste Management, 41(3), 297-309.
• Katona, M. ve Orosz, T. (2024). Circular Economy Aspects of Permanent Magnet Synchronous Reluctance Machine Design for Electric Vehicle Applications: A Review. Energies, 17(6), 1408.
• Kavaz, İ. (2023). Enerjide dışa bağımlılık ve ekonomik büyümenin enerji verimliliği üzerindeki etkileri: Türkiye örneği. Verimlilik Dergisi, 57(2), 253-272.
• Kirchherr, J., Reike, D., and Hekkert, M. (2017). Conceptualizing the circular economy: An analysis of 114 definitions. Resources, Conservation and Recycling, 127, 221-232.
• Marzani, G. and Tondelli, S. (2024). Highlighting circular cities trends in urban planning. A review in support of future research tendencies. TeMA - Journal of Land Use, Mobility and Environment, 17(2), 231-247.
• McKinsey & Company (2016). The Circular Economy: Moving from Theory to Practice. Erişim Adresi: https://www.mckinsey.com/capabilities/sustainability/our-insights/the-circular-economy-moving-from-theory-to-practice
• Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği. (2014). T. C. Resmi Gazete, 29030, 14 Haziran 2014.
• Mendoza, J. M. F. ve Ibarra, D. (2023). Technology-enabled circular business models for the hybridisation of wind farms: Integrated wind and solar energy, power-to-gas and power-to-liquid systems. Sustainable Production and Consumption, 36, 308-327.
• Metabolic (2014). Transitioning Amsterdam to a Circular city: Circulair Buiksloterham. Municipality of Amsterdam, Hollanda: DELVA Landscape Architecture Kurumsal Raporu.
• Minguela, A. F., Foster, R., Ho, A., Goosey, E. ve Park, J. (2021) VALUABLE-Transition of automotive supply chain to the circular economy. Circular Economy and Sustainability: Volume 1: Management and Policy, Kitap Bölümü. 587-608.
• Muljaningsih, S., Andayani, W., Ekawaty, M. and Asrofi, D. N., (2023). Scenario for mitigating climate change in Indonesia: circular economy-based waste management (9r). In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 1268, 1, 012001, IOP Publishing, 20 December.
• Municipality of Amsterdam. (2020). Amsterdam Circular Strategy 2020-2025. Amsterdam, Netherlands.
• Murray, A., Skene, K. and Haynes, K. (2017). The circular economy: an ınterdisciplinary exploration of the concept and application in a global context, J. Bus. Ethics, 140(3), 369-380.
• Nowakowski, P. and Zalewski, P. (2020). Challenges in waste management in Poland. Polish Journal of Environmental Studies, 29(6), 4055-4065.
• Ogunmakinde, O. E. (2019). A Review of Circular Economy development models in China, Germany and Japan. Recycling, 4(3), 27.
• Önder, H. (2018). Sürdürülebilir kalkınma anlayışında yeni bir kavram: Döngüsel ekonomi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 57, 196-204.
• Özen, A., Şaşmaz, M. Ü. and Bahtiyar, E. (2015). Türkiye’de yeşil ekonomi açısından yenilenebilir bir enerji kaynağı: Rüzgâr enerjisi, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(28), 58-93.
• Özsoy, T. (2018). Döngüsel ekonomi: Almanya’daki durumun bir özeti, Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 7(14), 129-143.
• Pearce, D. W. and Turner, R. K. (1990). Economics of Natural Resources and the Environment, 392, Johns Hopkins University Press, Baltimore.
• Prochatzki, G., Mayer, R., Haenel, J., Schmidt, A., Götze, U., Ulber, M., Fischer, A., ve Arnold, M. G. (2023). A critical review of the current state of circular economy in the automotive sector. Journal of Cleaner Production, 425, 138787.
• Saevarsdottir, G., Magnusson, T. ve Kvande, H. (2021). Reducing the Carbon Footprint: Primary Production of Aluminum and Silicon with Changing Energy Systems, Journal of Sustainable Metallurgy, 7, 848–857.
• Sapmaz Veral, E. (2021). Döngüsel ekonomi: Engeller, stratejiler ve iş modelleri, Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 8(1), 7-18.
• Sarıca, T. Ö. (2024). Sürdürülebilir kalkınma politikaları çerçevesinde Türkiye’de tekstil sektörünün değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Ankara.
• Sayadi-Gmada, S., Rodríguez-Pleguezuelo, C. R., Rojas-Serrano, F., Parra-López, C., Parra-Gómez, S., García-García, M. d. C., García-Collado, R., Lorbach-Kelle, M. B., ve Manrique-Gordillo, T. (2019). Inorganic waste management in greenhouse agriculture in Almeria (SE Spain): Towards a circular system in ıntensive horticultural production. Sustainability, 11(14), 3782.
• Scopus (2024). Erişim Adresi: https://www.scopus.com/ Erişim Tarihi: 15.10.2024.
• TÜİK (2023). Atık İstatistikleri, 2022. Erişim Adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Atik-Istatistikleri-2022-49570, Erişim Tarihi: 20.12.2024.
• Tzoulas, K., Korpela, K., Venn, S., Yli-Pelkonen, V., Kaźmierczak, A., Niemela, J., and James, P. (2007). Promoting ecosystem and human health in urban areas using green infrastructure: A literature review. Landscape and Urban Planning, 81(3), 167-178.
• United Nations (2018). World Water Development Report 2018: Nature-based Solutions for Water. UNESCO.
• United Nations. (2015). Adoption of the Paris Agreement – UNFCCC.
• Van der Leer, J., van Timmeren, A. and Wandl, A. (2018). Social-Ecological-Technical systems in urban planning for a circular economy: an opportunity for horizontal integration. Architectural Science Review, 61(5), 298–304.
• Vantaa Energy (2023). Energy from waste: Sustainable solutions for Finland's energy future. Vantaa, Finland.
• Velasco-Muñoz, J. V., Aznar-Sánchez, J. A., López-Felices, B. ve Román-Sánchez, I. M. (2022). Circular economy in agriculture. Ananalysis of the state of research based on the life cycle. Sustainable Production and Consumption, 34, 257–270.
• Walker, B. and Salt, D. (2006). Resilience Thinking: Sustaining Ecosystems and People in a Changing World. Island Press. 192.
• Wang, L., Littlewood, J. and Murphy, R. J. (2013). Environmental sustainability of bioethanol production from wheat straw in the UK. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 28, 715-725.
• Woźniak, J. and Pactwa, K. (2018). Overview of polish mining wastes with circular economy model and its comparison with otherwastes, Sustainability, 10, 3994.
• Zoumpalova, T., Klepek Jonášová, S. ve Moldan, B. (2023). Barriers to the circular economy in textile industry: A case study of the Czech Republic. Waste Forum, 3, 206-225.