Ergonimi/İnstitutionimi Açısından Sözcüksel Düzeyde Bir İncelenme: Türk ve Alman Üniversite Adları

Yıl 2023, Sayı: 50, 90 - 107, 26.12.2023

Büşra Güven , Muhammet Koçak

https://doi.org/10.26650/sdsl2023-1257676

Öz

İnsanların ve insanları çevreleyen unsurların çoğalması ve çeşitlenmesi ile birlikte ortaya çıkabilecek karışıklıkları önlemenin en önemli yollarından birisi adlandırma yoluna gitmek olmuştur. Aynı zamanda bir anlam, bir mesaj da içeren adlar gün geçtikçe daha da önemli bir hâle gelmiş ve zamanla bilim insanlarının dikkatini çekmiştir. Bu doğrultuda adlarla ilgili yapılan araştırmalar dilbilimin bir alt disiplini olan ve onomastik olarak adlandırılan adbilim çatısı altında gerçekleşmektedir. Adbilim çerçevesinde yapılan araştırmaların da çoğalmasıyla bazı alt alanlar oluşmuştur. Bu çalışmada, adbilimin insan eliyle oluşturulan tüm nesnelerin adlarını inceleyen ergonimi alt dalının kurum/kuruluş adlarını araştırma konusu edinen institutionimi alt başlığı kapsamında Türk ve Alman üniversite adları ele alınmıştır. Bu çerçevede, bahsi geçen kavramlar tanıtıldıktan sonra Türk ve Alman kültüründe ad vermenin öneminden ve yükseköğretim kurumlarına ad verme sürecinden bahsedilmiştir. Adlandırmada öne çıkan anlayışları ve etkili olan unsurları belirlemek amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizinin kullanıldığı araştırmadaTürk ve Alman üniversitelerinin isimleri tespit edilmiş, sözcük düzeyinde anlamlarına göre sınıflandırılmış ve ortaya çıkan bulgular yorumlanmıştır. Türkiye’de faaliyet gösteren 203 üniversitenin adlarının 170 ‘coğrafi unsur’, 58 ‘kişi adı/soyadı/unvanı’, 36 ‘ihtisas’, 21 ‘misyon’, 11 ‘önemli tarih ve olay adı’ ve 3 ‘ilgili coğrafyanın tarihiyle ilgili adlar’ barındırdığı, incelenen 87 Alman üniversitesinin ise 83 ‘coğrafi unsur’, 29 ‘kişi adı/soyadı/unvanı’, 20 ‘ihtisas’ ve 4 ‘misyon’ adı ile ilgili sözcükler içerdiği tespit edilmiştir. Her ne kadar üst sınıflandırmalar aynı olsa da özellikle kişi adlarının tercihinde kültürel düzeyde anlamlı farklılıkların olduğu, Türk üniversiteler özelinde ise Alman üniversite adlarında yer almayan yerel ve ülke geneli ile ilgili milli tarih ve olay adlarınınyer aldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Onomastik, Ergonimi, İnstitutionimi, Türk Üniversite Adları, Alman Üniversite Adları

A Lexical Analysis in Terms of Ergonomics/Institutionyms: Turkish and German University Names

Öz

In today’s diverse and complex world, naming plays a vital role in communication, preventing confusion and establishing clarity. Researchers in the field of onomastics, a sub-discipline of linguistics, have taken an interest in understanding the significance of names and their underlying meanings. Institutionyms, a sub-branch of ergonomics, specifically analyze the names of all human-created objects, with a focus on institutions/organizations. This study examines the naming process of Turkish and German universities through comprehensive document analysis. The findings revealed intriguing differences in the types of names used by Turkish and German universities, including geographical elements, personal names/surnames/titles, specialization, mission, important dates and event names, and history-related names, compared to German universities. The study offers valuable insights for policymakers, educators, and researchers in understanding the cultural and historical contexts that naming practices can influence. The findings also reveal that there are notable cultural differences in the preference for personal names, with Turkish universities placing more emphasis on this category. Furthermore, German universities focused on using names related to local and national history and events. In contrast, Turkish universities prioritize these types of names, often incorporating them to reflect the heritage and identity of the region or country in which they are located. In conclusion, this study highlights the significance of naming and the impact of cultural and historical contexts on the process and offers valuable insights for researchers, educators, and policymakers.

Anahtar Kelimeler

Onomastic, Ergonomics, Institutionyms, Turkish University Names, German University Names

Kaynakça

• Abdurrahman, V. (2004). Türklerin ad koyma gelenekleri üzerine bir inceleme. Millî Folklor, 16(61), 124-133. google scholar
• Acıpayamlı, O. (1992). Türk kültüründe ‘ad koyma folkloru’nun morfolojik ve fonksiyonel yönlerden incelenmesi. IV. Milletlerarası Türk halk kültürü kongresi bildirileri, gelenek, görenek ve inançlar kitabı içinde (s. 1-15). Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları. google scholar
• Aksan, D. (2020). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
• Andersen, K. G. (1883). Konkurrenzen in der Erklarung der deutschen Geschlechtsnamen.Heilbronn: Gebr. Henninger. google scholar
• Bach, A. (1943). Die deutschen Personennamen. Berlin: De Gruyter. google scholar
• Bauer, G. (1985). Namenkunde des Deutschen. Bern: Peter Lang. google scholar
• Bellmann, G. (1971). Slavoteutonica. Lexikalische Untersuchungen zum slawischdeutschen Sprachkontakt im Ostmitteldeutschen. Berlin: De Gruyter. google scholar
• Bostancı, G. Ç. (2009). Kişilere isim vermenin sahne arkası. Turkish Studies, (4)3, 362-375. google scholar
• Böhnert, K. & Nowak, J. (2020). Namen und ihre Didaktik. Baltmannsweiler: Schneider-Verlag. google scholar
• Brechenmacher, J. K. (1936). Teufel, Hölle, Himmel in deutschen Sippennamen. Görlitz: C. A. Starke Verlag. google scholar
• Brons, B. (1877). Friesische Namen und Mittheilungen darüber. Emden: W. Haynel. google scholar
• Buchmüller-Pfaff, M. (1990). Siedlungsnamen zwischen Spatantike und frühem Mittelalter. Die -(i)acum-Namen der römischen Provinz Belgica Prima. Tübingen: Max Niemeyer Verlag. google scholar
• BuBmann, H. (2002). Lexikon der Sprachwissenschaft. Stuttgart: Kröner. google scholar
• Czopek-Kopciuch, B. (2011). Polnische Familiennamen im Deutschen. Dargestellt am Beispiel der polnischen Familiennamen im Ruhrgebiet. In K. Hengst, D. Krüger, (Hrsg.), Familiennamen im Deutschen. Erforschung und Nachschlagewerke (S. 189-201). Leipzig: Leipziger Universitatsverlag. google scholar
• Çelik, C. (2005). İsim kültürü ve din: şahıs isimleri üzerine bir din sosyolojisi denemesi. Konya: Çizgi Kitabevi. google scholar
• Çelik, C. (2006). Kültürel sembol sistemi olarak isimler: isim sosyolojisine giriş. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 39-61. google scholar
• Davluatova E. M. & Rashidova F. B. (2022). The problem of studing ergonyms in linguistics. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, (3)12, 202-206. google scholar
• De Man, L. (1961). Ein schwieriges Problem: Die indirekten Berufsnamen. Rheinisch-Westfalische Zeitschrift für Volkskunde, 8, 190-196. google scholar
• Debus, F. (2009). Namen in Ost und West. Deutsche Sprache Zeitschrift für Theorie Praxis Dokumentation, 2, 168-181. google scholar
• Demir H. (2010). Nevşehir’in Kozaklı ilçesinde ad verme geleneği. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Dündar, A. İ. (2022). İslam öncesi dönemde Türklerde ve Araplarda kişilere ad koymada etkili olan benzer faktörler. Din ve Bilim-Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 244-259. google scholar
• Egli, J. J. (1886). Geschichte der geographischen Namenkunde. Leipzig: Friedrich Brandstetter Verlag. google scholar
• Gayazov, A., Abdullina, G., Fatkullina, F. & Ilyasova, G. (2020). Pan-Turkic ergonyms as a linguocultural and sociocultural phenomenon of the Republic of Bashkortostan. Advances in Engineering Research, 191, 66-69. google scholar
• Goebl, H. (2007). Dialekte und Familiennamen in Frankreich. Ein interdisziplinarer Vergleich mit den Mitteln der Dialektometrie. In G. Hauska google scholar
• (Hrsg.), Gene, Sprachen und ihre Evolution. Wie verwandt sind die Menschen - Wie verwandt sind ihre Sprachen? (S. 68-69). Regensburg: Universitatsverlag Regensburg. google scholar
• Karakurt, A. S. ve Özay, H. (2022). Türk denizcilik firmalarının misyon ve vizyon tanımlamalarının içerik analizi. Journal of Marine and Engineering Technology, 2(2), 91-100. google scholar
• Karpuz, H. Ö. (2006). Buldan ilçesindeki kişi adları. Buldan Sempozyumu Bildiri Metinleri, 23-24 Kasım 2006, Denizli, Bildiriler kitabı içinde (s. 1-11). Denizli: Pamukkale Üniversitesi. google scholar
• Kibar, O. (2005). Türk kültüründe ad verme kültürü. Ankara: Akçağ. google scholar
• Kohlheim, R. (1999). Zur Verbreitung englischer Vornamen in der gegenwartigen europaischen Namengebung. In K. Franz, A. Greule (Hrsg.), Namenforschung und Namendidaktik (S. 70-23). Baltmannsweiler: Schneider Verlag. google scholar
• Kohlheim, R. Kohlheim, V. (2011). Eine Innovation im deutschen Familiennameninventar: deutsch-türkische Homographien. In R. Heuser, D. Nübling, M. Schmuck (Hrsg.), Familiennamengeographie. Ergebnisse und Perspektiven europaischer Forschung (S. 321-334). Berlin: De Gruyter. google scholar
• Koller, E. (1997). Personennamen und ihr Gebrauch im Deutschen und Portugiesischen. In H. Lüdtke, J. S.-R. (Hrsg.) Linguistica contrastiva. google scholar
• Deutsch versus Portugiesisch - Spanisch - Französisch (S. 37-53). Tübingen: Gunter Narr Verlag. google scholar
• Korkmaz, K. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
• Köse, A. (2014). Değişimin gölgesindeki gelenek: Popüler diziler ve farklılaşan ad verme kültürü. Millî Folklor, 26(101), 291-306. google scholar
• Krebernik, M. (2002). Zur Struktur und Geschichte des alteren sumerischen Onomastikons. In M.P. Streck, S. Weninger (Hrsg.) Altorientalische und semitische Onomastik (S. 1-74). Münster: Ugarit Verlag. google scholar
• Kunze, K. (2003). Zur Wortgeographie von ’Gaststatte’ in Deutschland. In E. Funk, S. Kleiner, M. Renn, B. Wecker (Hrsg.) Sprachgeschichten. Ein Lesebuch für Werner König zum 60. Geburtstag (S. 153-170). Heidelberg: Universitatsverlag Winter. google scholar Leffers, J. (2005, 19 August). Deutsche Uni-Identitaten Dramen um Namen. Der Spiegel. Erişim adresi: google scholar
• https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/deutsche-uni-identitaeten-dramen-um-namen-a-370014.html google scholar
• Meier, E. (1993). „Stets deutsch und gegenwartsnah“. Zur Namensgebung höherer Schulen in Neukölln. In G. Radde, W. Korthaase, R. Rogler, U. GöBwald (Hrsg.) Schulreform -Kontinuitaten und Brüche Das Versuchsfeld Berlin-Neukölln 1912 bis 1945 (S. 32-67). Opladen: Leske + Budrich. google scholar
• Meyer, F. (1870). Der Name Meyer und seine Zusammensetzungen. Osnabrück: Rackhorst’sche Buchhandlung. google scholar
• Michaelis, G. (1856). Vergleichendes Wörterbuch der gebrauchlichen Taufnamen. Berlin: Franz Dunder Verlag. google scholar
• Mitterauer, M. (2011). Traditionen der Namengebung Namenkunde als interdisziplinares Forschungsgebiet. Köln: Böhlau Verlag. google scholar
• Murat, M. ve Gülkanat, G. (2018). Onomastik bilimi ve eğitim. Sosyal Bilimler Dergisi, 5(28), 247-256. google scholar
• Nübling, D., Fahlbusch, F., Heuser, R. (2015). Eine Einführung in die Onomastik. Tübingen: Narr Narr Francke Attempto Verlag. google scholar
• Örnek, S. V. (2000). Türk halk bilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Özkan, U. B. (2021). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. google scholar
• Perk, D. (2011). Zur Bezeichnung der ausgewahlten Stadte im Deutschen und Türkischen: Eine vergleichende Studie zur Darstellung der etymologischen und mythologischen Hintergründe bei Namengebung. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Perk, D. (2021). Eine morphologische Betrachtung von Namen türkischer Marchenfiguren. DİYALOG. Interkulturelle Zeitschrift für Germanistik, (9)1, 90-107. google scholar
• Preuss, O. (1887). Die Lippischen Familiennamen mit Berücksichtigung der Ortsnamen. Detmold: Verlag der Meyer’schen Hofbuchhandlung (H. Denecke). google scholar
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk ad bilimi I giriş. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
• Sarıtaş, S. (2009). Balıkesir üniversitesi öğrencilerinin günümüzdeki adlar ve ad verme hakkındaki görüşleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12)21, 422-433. google scholar
• Sonderegger, S. (1987). Die Bedeutsamkeit der Namen. Zeitschrift für Literaturwissenschaft und Linguistik, 17(67), 11-23. google scholar
• Statistisches Bundesamt. (2022, Dezember). Hochschulen. Erişim adresi: https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bildung-Forschung -Kultur/Hochschulen/_inhalt.html234574 google scholar
• Streck, M. P. (2002). Sprachliche Innovationen und Archaismen in den akkadischen Personennamen. In M.P. Streck, S. Weninger (Hrsg.) Altorientalische und semitische Onomastik (S. 109-122). Münster: Ugarit Verlag. google scholar
• Şahin, İ. (2021). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. google scholar
• Şahin, Y. (2021). Üniversitelerin toponimik özellikleri: devlet üniversitelerine yönelik bir tipoloji denemesi. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (12)3, 15-26. google scholar
• TDK (Türk Dil Kurumu). (2005). Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları. google scholar
• Tischler, J. (2002). Zur Morphologie und Semantik der hethitischen Personen- und Götternamen. In M.P. Streck, S. Weninger (Hrsg.) Altorientalische und semitische Onomastik (S. 75-84). Münster: Ugarit Verlag. google scholar
• Vasil’eva, N. (2011). Die Terminologie der Onomastik, ihre Koordinierung und lexikographische Darstellung. Namenkundliche Informationen, 99/100, 31-45. google scholar
• Vasil’eva, N. (2012). Portrait einer russischen Stadt im Spiegel von Institutionymen. In D. Kremer, D. Kremer (Hrsg.) Die Stadt und ihre Namen Festkolloquium 20 Jahre Gesellschaft für Namenkunde e. V. 1990 -2010 Akten (S. 271-284). Leipzig: Leipziger Universitatsverlag. google scholar
• Vincze, L. (2007). Stand und Perspektiven der ungarischen Namenkunde. Namenkundliche Informationen, 91/92, 209-255. google scholar
• Vogt, P. (1895). Die Ortsnamen auf-scheid und -auel (ohl). Ein Beitrag zur Geschichte der frankischen Wanderungen und Siedlungen. Neuwied: Kessinger. google scholar
• Wahrig, G. (1997). Deutsches Wörterbuch. Gütersloh: Bertelsmann Lexikon Verlag. google scholar
• Walther, H. (2004). Namenkunde und geschichtliche Landeskunde: Ein einführender Überblick, Erlauterungen namenkundlicher Fachbegriffe, Auswahlbibliographie zur Namenkunde und Landeskunde Ostmitteldeutschlands. Leipzig: Leibziger Universitasverlag. google scholar
• WWU (Westfalische Wilhelms-Universitat) Münster. (2022, Dezember). Rechtliche Fragen. Erişim adresi: https://www.uni-muenster.de/ZurSacheWWU/projekt/rechtliches.html google scholar
• Yalçınkaya, B. (2015). Almanca ve Türkçe ad verme gelenekleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55, 363-379. google scholar
• Yeşil, Y. (2014). Türk dünyasında geçiş dönemi ritüelleri (doğum-evlenme-ölüm gelenekleri). Ankara: Grafiker Yayınevi. google scholar
• Yeşildal, Ü. Y. (2018). Atalar kültüne dair inanmaların Türklerin ad verme inanç ve gelenekleri üzerindeki tesiri. Millî Folklor, (30)119, 48-59. google scholar
• Yıldırım, İ. E. (2016). Çocuklara verilen isimler üzerinden Türkiye’deki sosyo-kültürel değişimin analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (20)3, 909-925. google scholar
• Yıldırım, S. (2012). Kazak Türklerinin toponomik efsaneleri. Turkish Studies, (7)1, 2101-2121. google scholar
• YÖK (Yükseköğretim Kurulu). (2020, Aralık). Yükseköğretim bilgi yönetim sistemi. Erişim adresi: https://istatistik.yok.gov.tr/ google scholar
• Yüceol Özezen, M. (2010). Özel öğretim kurum adları üzerine bir inceleme. Milli Eğitim Dergisi, (40)186, 121-131. google scholar
• Zengin, D. (2014). Türk toplumunda adlar ve soyadları (sosyo-kültürel ve dilbilimsel bir yaklaşım). Ankara: Kurmay Yayınları. google scholar