Antik Kaynaklar’dan Materyal Kültüre Bir Mezar Kontekstinin Okunması – Parion’dan (Efsanevi) Ophiogen Sülalesi (?) Mensubu Bir Şifacı Mezarı

Yıl 2021, Sayı: 24, 177 - 216, 20.09.2021

Hasan Kasapoğlu

https://doi.org/10.26650/anar.2021.24.925670

Öz

Parion Antik Troas Bölgesi’nin önemli liman kentlerinden biridir. Antik kent bugünkü Çanakkale İli, Biga İlçesi, Kemer Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Çalışmanın konusunu Kemer Köyü’nün girişinde yer alan Parion Antik Kenti Güney-Tavşandere Nekropolisi’nde, 2019 yılında bulunmuş M229 nolu mezar ve konteksti oluşturmaktadır. M229’un ölü hediyeleri 18 unguentarium, 1 testi, 1 maşrapa, 1 kâse, 1 kandil, 2 cam yüzük, 5 agat-akik taşı, 1 bronz kaşık, 1 bronz ayna, 1 ahşap sandığa ait metal aksam, 1 ilaç-merhem karıştırma tablası, 1 kemik pyksis, 1 ilaç kutusudur. Çalışmada, buluntular tarihsel, tipolojik ve ikonografik olarak değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler sonucunda mezarın MS 1. yüzyıl sonu - MS 2 yüzyıl başına ait olduğu anlaşılmaktadır. Mezarda bulunan kemik ilaç kutusu Anadolu’da bugüne kadar ele geçmiş tek örnektir. İlaç kutusu üzerindeki Isis-Fortuna figürü Hygeia ile eşdeğerde tutulmuş bir sağlık tanrıçası olarak verilmiştir. Mezar içerisindeki ahşap sandık içerisinden ele geçen agat-akik taşlar – taş boncuklar da mezar sahibinin sosyal statüsü ve işi anlamında öneriler yapmayı mümkün kılmaktadır. Ahşap tabutun içindeki bronz kaşık ve tabutun kuzey dış kısmındaki pyksis, ilaç-merhem karıştırma taşı-tablası ve ilaç kutusu da basit nitelikli tedavide kullanılmış şifacı aletleri olmalıdır. Mezar kontekstindeki tedavi-sağlık odaklı diğer objeler ve antik kaynaklardan elde edilen bilgilere dayanarak, mezar sahibi bireyin Ophiogen ailesi mensubu bir şifacı olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Güney-Tavşandere Nekropolisi, Isis-Fortuna, İlaç Kutusu, Ophiogen, Parion, Şifacı Mezar

Destekleyen Kurum

Parion Kazısı

Reading a Grave’s Context from Ancient Sources and Material Culture: Grave of a Healer, a Member of the (Legendary) Ophiogen Dynasty (?) from Parion

Öz

Parion is one of the important port cities of the ancient Troas region. This ancient city is located within the borders of the modern-day village of Kemer in Biga District in Çanakkale province. This study’s subject is grave M229 and its Context, which were found in 2019 in the southern necropolis of Tavşandere at the entrance of the village of Kemer (i.e., the ancient city of Parion). The gifts for the dead of M229 comprise 18 unguentaria, a jug, a mug, a bowl, a oil lamp, a glass rings, 5 agate stone beads, a bronze spoon, a bronze mirror, metal parts of a wooden crate, a medicine-ointment mixing stone, a pyxis made of bone, and a medicine box. The grave’s Context were evaluated historically, typologically, and iconographically. As a result of these evaluations, the grave appears to date from the end of the first century AD to the beginning of the second century AD. The bone medicine box found in the grave is the only example that was uncovered in Anatolia. The Isis-Fortuna figure on the medicine box is a health goddess equated with Hygeia. The agate beads found in the wooden crate inside the grave provide suggestions regarding the social status and occupation of the grave dweller. The bronze spoon inside the wooden coffin and the pyxis, medicine-ointment mixing stone tray, and medicine box on the northern exterior of the coffin may also be tools healers used in simple treatments. Based on information obtained from ancient sources and the treatment and health-oriented objects in the grave, it is considered that the individual in the the grave may be a healer from the Ophiogen family.

Anahtar Kelimeler

Southern necropolis, Tavşandere, Isis-Fortuna, Medicine box, Ophiogen, Parion, Healer’s grave

Kaynakça

• Aelian, (1959). On the Characteristics of Animals - On The Nature of Animals, Volume III: Books 12-17. (A. F. Scholfield, Trans), Loeb Classical Library 449. Cambridge, MA: Harvard University Press. google scholar
• Akçay, T. (2020). Roma Dünyasında Ölüm, İstanbul. google scholar
• Alagöz, U. (2012). Zeugma Antik Kenti Dionysos ve A Evleri Metal Buluntuları, (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Anderson-Stajanovic, V. R. (1992). Stobi: The Hellenistic and Roman Pottery, New Jersey. google scholar
• Aparaschivei, V. ve Vasilaches, D. (2012). Instrumentarul medical şi/sau de cosmetica din Moesia Inferior. PONTICA, 45, 279-310. google scholar
• Atlı-Akbuz L. (2008). Hadrianopolis Roma Dönemi Seramiği, (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), İzmir. google scholar
• Aydemir, L. (2020). Eski Yunan ve Roma Dünyasında Şifacı Tanrıçalar ve Şifacı Kadınlar Arasındaki İlişki, Anadolu Araştırmaları / Anatolian Research, Sayı 22, 55-74. google scholar
• Başaran, C. ve Kasapoğlu, B. E. (2014). Parion Güney Nekropolü 2005-2013, H. Kasapoğlu - M. A. Yılmaz (Ed.), Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı - Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı, içinde (s. 117-138), Ankara. google scholar
• Bailey, D. M. (1988). A Catalogue of the Lamps in the British Museum III / Roman Provincial Lamps. London. google scholar
• Bajenaru, C. (2013). Contextes ceramiques de Tomis. (I). Un ensemble de la fin du Ile - debut du IlIe s. ap. J.-C.. PONTICA, 46, 41-110. google scholar
• Baykan, D. (2009). Allanoi Tıp Aletleri, (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Baykan, D. (2019). Roma İmparatorluk Dönemi Hekim Mezarları, E. Özer (Ed.), Anadolu’da Hellenistik ve Roma Dönemleri’nde Ölü Gömme Adetleri, içinde (s. 465-486). Ankara. google scholar Broneer, O. (1930). Terracotta Lamps, Corinth, Vol. IV, Part 2, Athens. google scholar
• Bucovala, M. (1968), Noi orminte de epoca romana timpurie la Tomis (Nouvelles tombes du debut de l’epoque romaine a Tomis, PONTICA, 1, 1968, 269-306. google scholar
• Bucovala, M. (1977). Atestari arheologice ale practicilor medicale în Dobrogea, PONTICA, 10, 91-96. google scholar
• Bujukliev, K. (1986), Tpakuückunm MoruneH Hekponoa npu ‘kumanı, Cmapo3aropcku Okpbr - Paikomu H npoyuBaHua - KHura XVI / Trakiıskiyat Mogilen Nekropol Pri Chatalka, Starozagorski Okrüg -Razkopki i Prouchvaniya - Kniga XVI, Co$ua /Sofiya. google scholar
• Büyükkarakaya, A. M., Alpagut, A., Çubukçu, E. ve Cavalli, F. (2018). Juliopolis (Iuliopolis) Antropolojik Araştırmaları: İlk Çalışmalar / Juliopolis (Iuliopolis) Anthropological Research: Preliminary Results, Ankara Araştırmaları Dergisi / Journal of Ankara Studies, Sayı 6 (2), 111-126. google scholar
• Campagne, F. A. (2007). Charismatic Healers on Iberian Soil: An Autopsy of a Mythical Complex of Early Modern Spain, Folklore, 118 (April 2007), 44-64. google scholar
• Carington-Smith, J. (1982). A Roman Chamber Tomb on the South-East Slopes of Monasteriaki Kephala, Knossos, The Annual of the British School at Athens, 1982 Vol. 77, 255-293. google scholar
• Cassar, P. (1974). Surgical Instruments on a Tomb Slab in Roman Malta, Medical History, Vol 18, 89 - 93. google scholar
• Davidson, G. R. (1952). Davidson, The Minor Objects, Corinth, Vol. 12, New Jersey. google scholar
• Deane, J.B. (1830). The Worship of the Serpent, London. google scholar
• Demirer, Ü. (2013). Kibyra Metal Buluntuları (Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. google scholar
• Dusenbery, E. B. (1998). Samothrace: The Necropoleis and Catalogues of Burials, New Jersey. google scholar
• Dürüşken Ç. (2011). Roma’nın Gizem Dinleri, İstanbul. google scholar
• Ekinci, A. L. (2019). Parion Tavşandere Nekropolü Cam Buluntuları (2005-2017) (Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun. google scholar
• Ergürer, H. E. (2012). Parion Roma Dönem Seramiği (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. google scholar
• Ergürer, H. E. (2017). Parion Nekropolisi M 143 Mezarı ve Buluntuları, Arkeoloji Dergisi, XXII (2017), 279-291. google scholar
• Ergürer, H. E. (2018). Roman Pottery from Parion Necropolis, D. Katsonopoulou (Ed.), PAROSIV - Paros and It’s Colonies içinde (s.189-198). Athens, google scholar
• Erten-Yağcı, E. (1993). Başlangıcından Geç Antik Dönem Sonuna Kadar Anadolu’da Cam (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Frisch, P. (1983). Die Inschriften von Parion, Bonn. google scholar
• Furtwangler, A., Gagoshidze, I., Löhr, H. and Ludwig, N. (2008). Iberia andRome TheExcavations of ThePalace at Dedoplis Gora and the Roman Influence in The Caucasian Kingdom of Iberia, LangenweiBbach / Germany. google scholar
• Gourevitch, D. (2012). How did Gallo-Roman physicians treat their patients? A look into the earliest pharmacopoeias of France, Medicographia, Vol 34, No. 2, 238-249. google scholar
• Günay, G. (1989). İzmir Müzesi’nde Bulunan Unguentariumlar (Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. google scholar
• Günay-Tuluk, G. (1999). Die Unguentarien im Museum von Izmir, Anatolia Antiqua, Tome 7, 127-166. google scholar
• Güngör, E. (2005). Metropolis Kenti Ada 7 İçerisindeki Konut Seramiği, (Yüksek LisansTezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. google scholar
• Gürler, B. (2000). Tire Müzesi Cam Eserleri, Ankara. google scholar
• Hatipoğlu, M. (2017), Agat (akik) Taşı Üzerine Efsaneler ve İnanışlar / Myths and Tales on Agate (akik) gems, V. Uluslararası Halk Kültürü ve Sanat Etkinlikleri Sempozyumu / 5th International Folk Culture andArt Activities Symposium, içinde (1-9) Ankara. google scholar
• Hayes, J. W. (1975), Roman and Pre-Roman Glass in the Royal Ontario Museum, Toronto. google scholar
• Hayes, J. W. (2008). Roman Pottery Fine-Ware Imports, AthenianAgora, VolXXXII, Princeton - New Jersey. google scholar
• Irimia, M. (1987). Considera^ii privind unele morminte tumulare din epoca romana descoperite în Dobrogea, PONTICA, 20, 107-136. google scholar
• Isings, C. (1957). Roman Glass from Dated Finds - Archaeologia Traiectina II, Groningen/Djakarta. google scholar
• Kasapoğlu, H. (2007). Parion Nekropolü Mezar Tipleri”, B. Can - M. Işıklı (Ed.), Doğudan Yükselen Işık -Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı içinde (s. 481-520), İstanbul. google scholar Kasapoğlu H. (2015). VII. NECROPOLIS, C. Başaran (Ed.), The Flourished City of Troad: PARION içinde (s. 107-136), İstanbul. google scholar
• Keleş, V. (2012). Giriş, C. Başaran (Ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion - 1997-2009 Yılları Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları, içinde (s. 19-26), İstanbul. google scholar
• Korkut, T. (2007). “Die kaiserzeitlichen Gebrauchskeramik aus Patara”, S. Lemaitre (Ed.), Les produits et les marches - CeramiquesAntiques en Lycie (VIIe S. a.C. - VlIe S. p.C.), AusoniusEditions, Etudes 16, in (p. 191-224), Paris. google scholar
• Künzl, E. (1982). Medizinische Instrumente aus Sepulkralfunden der römischen Kaiserzeit, Bonner Jahrbücher, Bd. 182, 1-131. google scholar
• Laflı, E. (2003). Studien zu Hellenistischen, Kaiserzeıtlıchen und Spatantik- Frühbyzantinischen Tonunguentarien aus Kilikien und Pisidien (Südtürkei): Der Forschungsstand und Eine Auswahl von Fundobjekten aus Den Örtlichen Museen (Inauguraldissertation zur Erlagung Der Doktorwürde Vorgelegt), Der Philosophischen Fakultat Der Universtat zu Köln, Köln. google scholar
• Leibundgut. A. (1977). Die Römischen Lampen in Der Schweiz, Switzerland. google scholar
• Lightfoot, C. S. (1989). Lightfoot, A Catalogue of Glass Vessels in Afyon. Museum / Afyon Müzesindeki Cam Eserler Kataloğu, Oxford. google scholar
• Lightfoot, C. S. ve Arslan, M. (1992). Anadolu Antik Camları: Yüksel Erimtan Koleksiyonu / Ancient Glass of Asia Minor: The Yüksel Erimtan Collection, Ankara. google scholar
• LIMC, Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae. google scholar
• Loeschcke, S. (1919). Lampen aus Vindonissa. Ein Beitrag zur Geschichte von Vindonissa und des antiken Beleuchtungswesens. Zürich. google scholar
• Meral, K. (2012). Kyzikos‘tan Lahit Mezar Buluntuları, Höyük, Sayı 5, 25-44. google scholar
• Meriç, R. (2002). Spathellenistisch-römische Keramik und Kleinfunde aus einem Schachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos / Forschungen in Ephesos, Band: 9/3, Wien. google scholar
• Müller-Dürr, M. (2015). Medizinische Instrumente der Römerzeit in Baden-Württemberg, Fundberichte aus Baden-Württemberg, Bd. 35 (2015), 22-328. google scholar
• Okunak, M. (2005). Hierapolis Kuzey Nekropolü (159d Nolu Tümülüs) Anıt Mezar ve Buluntuları (Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli. google scholar
• Oliver, A. (1980). Ancient Glass in The Carnagie Museum of Natural History, Pennsylvania. google scholar
• Özkan, T. ve Erkanal, H. (1999). Tahtalı Barajı Kurtarma Kazıları / Tahtalı Dam Araea Salvage Project, İzmir. google scholar
• Perk, H. (2006). Haluk Perk Müzesi Koleksiyonunda Bulunan Bir Kısım Roma Dönemi Tıp ve Ecza Aletleri Toplu Buluntuları, N. Sarı - A. D Erdemir (Ed.), VIII. Türk Tıp Tarihi Kongresi - Kongreye Sunulan Bildiriler içinde (s. 23-35), İstanbul. google scholar
• Pliny, (1855). The Natural History of Pliny, Vol. II: Books 6-10 (J. Bostock - H. T. Riley, Trans.), London. google scholar
• Pliny, (1856). The Natural History of Pliny, Vol. V: Books 24-31 (J. Bostock - H. T. Riley, Trans.), London. google scholar
• Râdulescu, A. V., Coman, E. ve Stavru, C. (1973). Un sarcofago di etâ romana scoperto nella necropoli tumulare di Callatis, PONTICA, 46, 247-265. google scholar
• Robinson, H. S. (1959). Pottery of the Roman Period: Choronology, The Athenian Agora, Vol 5, New Jersey. google scholar
• Saltuk S. (2010). Geçmişten Günümüze Ayna - Her Alanda ve Her Anlamda, İstanbul. google scholar
• Strabon, (2000). Geographika - Antik Anadolu Coğrafyası, Book 12-14 (A. Pekman, Çev.), İstanbul. google scholar
• Library. London: Harvard University Press. google scholar
• Süzer, H. (2019). Hellenistik ve Roma Dönemleri Sinop Unguentariumları (Yüksek Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. google scholar
• Şahin, F. (2010). Patara Metal Buluntuları (Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. google scholar
• Tamsü-Polat, R. (2019). Mezar Eşyalarının Gömü Geleneklerindeki Anlamına Dair Gözlemler”, E. Özer (Ed.), Anadolu’da Hellenistik ve Roma Dönemleri’nde Ölü Gömme Adetleri içinde (s. 447-464), Ankara, google scholar
• Uzel, İ. (2000). Anadolu’da Bulunan Antik Tıp Aletler, Ankara. google scholar
• Vidman, L. (1981). Isis und Sarapis, Die Orientalischen Religionen im Römerreich, Leiden, in (p. 121-156). google scholar
• Yaraş, A. (2018). Terracotta unguentaria from the necropolis hill site of Maymun Sekisi, Mysia, E. Laflı - G. Kan Şahin (Ed.), Unguentarium / A terracotta vessel form and other related vessels in the Hellenistic, Roman and early Byzantine Mediterranean / An international symposium, May 17-18, 2018 / İzmir, Turkey, Abstract Booklet, in (p. 74-75). google scholar
• Yaşar, A. (2010). Yaşar, Milet Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma Dönemi Unguentariumlar (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın. google scholar
• Yılmaz, Z. (1995). Düğüncülü Höyüktepe Tümülüsü, V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara. google scholar
• Yılmaz, A. (2012). 2005-2010 Yılları Arasında Bulunan Parion Nekropol Kandilleri (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. google scholar