Edirne Meriç/Mecidiye Köprüsü ve Üzerindeki Figürlü Taş Süslemeler

Year 2018, Issue: 10, 148 - 167, 30.07.2018

N. Çiçek Akçıl Harmankaya

Abstract

Osmanlı dönemi Edirne köprüleri arasında özel bir yere sahip olan Meriç/Mecidiye Köprüsü çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. 1833 yılında Sultan II. Mahmud döneminde inşasına karar verilen bugünkü köprü Sultan Abdülmecit tarafından 1842-1847 yılları arasında inşa ettirilmiştir. Meriç nehri üzerinde yer alan taş köprü özellikle köprü ayakları üzerindeki figürlü taş süslemeleriyle dikkati çekmektedir. Memba cephesinde birinci boşaltma gözü üzerindeki çift ejder figürü uygulandığı dönem ve yer aldığı yapı nedeniyle ayrı bir öneme sahiptir. Ayrıca yine bu yönde taş kabartma şeklinde bir ay yıldız motifi ve üst üste üç sıra şeklinde çıkma yapan taş kuş tünekleri de yapıyı özel kılmaktadır. Bu çalışma kapsamında söz konusu köprü, tarihi ve mimari özellikleri bakımından bir bütün halinde incelenmiştir. Özellikle yapının ayakları üzerindeki ejder figürleri, ay yıldız ve bir çeşit kuşevi olan taş tüneklerin tanımlamaları yapılarak bu figürlerin sembolik anlamları üzerinde durulmuştur. Ayrıca örneklerin Anadolu Selçuklu dönemi figüratif tasvir geleneği ve Geç Osmanlı mimarisindeki figürlü taş süsleme kullanımı açısından değerlendirmesi yapılmıştır.

Keywords

Edirne, Meriç/Mecidiye Köprüsü, Ejder, Ay-Yıldız, Kuş Tünekleri

The Edirne Meriç/Mecidiye Bridge and Figured Stone Ornaments

Abstract

The Meriç/Mecidiye Bridge, a special place among the Edirne bridges in the Ottoman period, is the subject of our study. The existing bridge, which Sultan Mahmud II decided to make in 1833, was built by Sultan Abdulmecit from 1842–1847. The stone bridge on the Meriç River is particularly noticeable with figured stone ornaments on its piers. The double dragon figure, which is on the first arch of the upstream facade, has importance due to the application period and bridge. Additionally, on this facade, there is a star, a crescent relief, and three rows of stone bird perches, in the form of a ledge, make the structure special. In this study, the bridge and its historical and architectural features are studied. In particular, the symbolic meanings of the figures on the piers of the bridge are emphasized by making descriptions of the dragon figures, star and crescents, and the stone perches, which act as bird houses. The examples were evaluated in terms of the Anatolian Seljuk period animal figure tradition and the use of the figurative stone ornamentation in the Late Ottoman architecture.

Keywords

Edirne, Meriç/Mecidiye Bridge, Dragon, Star and crescent, Bird Perches

References

• ACUN, Hakkı, “Ejder Motifli Kapı Tokmakları ve Değişik Örnekler”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan, Ankara, 1993, s.1-20.
• AKALIN, Şebnem, "Karatay Han'ın Çeşme Eyvanını Kuşatan Hayvan Figürleri ile İlgili Bazı Yorumlar", Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.2, S. 5, İstanbul, 1989, s.54-56.
• AKÇIL, N. Çiçek, “Uzunköprü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.42, İstanbul, 2012, s.266-267.
• ALSAN, Şenay, Türk Mimari Süsleme Sanatlarında Mitolojik Kaynaklı Hayvan Figürleri (Orta Asya’dan Selçukluya), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
• ASLANAPA, Oktay, Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri, İstanbul, 2013.
• BADİ, Ahmet, Riyâz-ı Belde-i Edirne, Çev. Ratip Kazancıgil, C.I, İstanbul, 2000.
• BALKAS, İsmail Hakkı, Tarihte Ergene ve Uzunköprü, İstanbul, 1958.
• BARIŞTA, H. Örcün, “Kuşevleri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, 1994, s.133-134.
• BARIŞTA, H. Örcün, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul’undan Kuşevleri, 2000.
• BAYATLI, Altay, Edirne Taş Köprüleri, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 2015, s.88-101.
• BİLİCİ, Kenan, “Cizre Ulu Camisi Kapı Tokmaklarının İkonografik ve Kronolojik Değeri Üzerinde Bir Etüt”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan, Ankara, 1993, s.73-86.
• CANIM, Rıdvan, “Edirne’nin Köprüsü Taştan”, Edirne: Serhattaki Payıtaht, Haz. İşli, Emin Nedret-Sabri Koz, İstanbul, 1998, s.381-387. ÇAĞLIKEÇECİGİL, Arslan, Hatice “18-19. Yüzyıllarda Meriç Nehri Üzerindeki Köprüler”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Kayseri, 2015, s.529-544.
• ÇEVRİMLİ, Nilgün, “Değişik İşlevli Bir Grup Madeni Eser Örnekleri Üzerinde Görülen Ejder Figürleri Hakkında Bir Değerlendirme”, Vakıflar Dergisi, S.37, Ankara, 2012, s.193-222.
• ÇORUHLU, Yaşar, Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul, 1995.
• ÇULPAN, Cevdet, “Köprülerde Tarih Köşkleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, S.2, 1966-68, s.24-35.
• ÇULPAN, Cevdet, Türk Taş Köprüleri (Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar), Ankara, 1975.
• DENKNALBANT, Ayşe, Anadolu Selçuklu Kervansaray Mescitleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2004.
• DENKNALBANT, Ayşe, “Susuz Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.37, İstanbul, 2009, s.576-577.
• DÖNMEZ, Naza Emine, Anadolu Selçuklu Kervansaraylarındaki Figürlü Süslemenin Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1995.
• ERDOĞAN, Muzaffer, “Tarihi Köprülerimiz-Edirne Köprüleri”, Karayolları Bülteni, S.158, Ankara, 1963, s.24
• ESİN, Emel, “Türk Ay-Yıldızı’nın Menşei Hakkında”, Türk Edebiyatı, S.96, İstanbul, 1981, s.12-13. EYİCE, Semavi, “Ay-Yıldız’ın Tarihi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S.13, İstanbul, 1983, s.31-66. EYİCE, Semavi, “Edirne-Mimari”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul, 1994, s.431-442.
• EYİCE, Semavi, “Empire”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.11, İstanbul, 1995, s.159-163.
• GÖK, Nejdet; KUTLU, Mehmet, “Hilâl ve Ay-Yıldız Motifi Sembol ve İdeolojik Kullanım”, Doğu Batı, S.31, 2005, Ankara, 2005, s.267-287.
• GÜMÜŞSOY, Emine, “19. Yüzyıl Osmanlı Belgelerinde Meriç”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller, 1, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Kayseri, 2015, s.625-641.
• KÖYLÜOĞLU, Neriman Meriç, Edirne’de Osmanlıdan Günümüze Su Yapıları, Edirne, 2001, s.41-45.
• KÖYLÜOĞLU, Nilüfer Umut - Neriman Köylüoğlu, “Edirne’de Osmanlı Taş Eserleri Üzerindeki Hayvan Motiflerinin Sivas’taki Selçuklu Eserleriyle Karşılaştırılması”, VIII. Türk Tıp Tarihi Kongre Bildirileri, İstanbul, 2006, s. 194-204.
• İLTER, Fügen, Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Ankara, 1978.
• İNAL, Güner, “Susuz Han’daki Ejderli Kabartmanın Asya Kültür Çevresi İçindeki Yeri”, Sanat Tarihi Yıllığı, S.4, İstanbul, 1970-1971, s.153-181.
• İŞLİ, Emin Nedret - Sabri Koz, Edirne: Serhattaki Payıtaht, İstanbul, 1998.
• MANSEL, Arif Müfid, “İlkçağda Edirne”, Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara, 1993, s.21-37.
• OSMAN, Tosyavizade Rifat, “Edirne Köprüleri”, Milli Mecmua, S.98, 1927, s.1579-1580.
• ÖDEKAN, Ayla, “Ampir Üslubu”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, 1993, s.247-249
• ÖNEY, Gönül, “Anadolu Selçuklu Sanatında Ejder Figürleri”, Belleten, XXXIII, S.130, Ankara, 1969, s.171-216.
• ŞAHİN, Soner-Şükrü Sönmezer, “Osmanlı Mimarisinde Figürlü Tasvir Sanatı Hakkında Daha Önce Bilinmeyen Bir Örnek: I Mahmut Su Kemeri”, Sanat Tarihi Yıllığı, S.26, İstanbul, 2017, s.105-140.
• TUNCEL, Metin, “Meriç”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.29, Ankara, 2004, s.188-190.
• TUNÇ, Gülgün, Taş Köprülerimiz, Ankara, 1978, s.136-139.
• TURAN, Osman, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul, 2004.
• VARDAR, Kadriye Figen, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Mimarlığında Maden İşleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, S.18, İstanbul, 2006, s.25-54.
• Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi, Dosya No: 1140.