A Witness from the 18th Century: The Culture and Art Environment of Ottoman Cities in the Letters of Lady Montagu

Yıl 2022, Sayı: 18, 33 - 57, 29.07.2022

Erkan Atak Göksevi Ayhan Atak

Öz

This article aims to analyze the architectural and artistic environment in the Ottoman cities based on the letters of Lady Mary Montagu, who came to the Ottoman capital for her husband’s diplomatic mission in the early eighteenth century. For this purpose, information on the state’s political relations and social structure in the years when Lady Montagu was in the Ottoman lands were presented (1717-1718). Lady Mary Montagu’s letters were written differently than the pilgrims who had come to the Ottoman lands in previous years. It is seen that different kinds of subjects such as Ottoman society, women, clothing and apparel, harem, religious rituals, daily life, smallpox vaccine and architectural texture of cities were included in the letters. Thus, letters have been the subject of various studies. Lady Montagu devoted some of her letters to the architectural structures and interior decorations she observed in Istanbul and Edirne. The depictions of flowers and fruit for interior decorations of lodging and houses are some of the characteristic decorations of civil architectural works of the time. In addition, Lady Montagu’s depictions from the beginning of the eighteenth century also provide information about some of the architectural works that have not survived to the present day. Martyr Ali Pasha Mansion is one of the works seen by Lady Montagu herself but not present today.

Anahtar Kelimeler

Lady Montagu, Istanbul, Edirne, Ottoman Architecture, Eighteenth century

18. Yüzyıldan Bir Görgü Tanığı: Lady Montagu’nun Mektuplarında Osmanlı Şehirlerinin Kültür ve Sanat Ortamı

Öz

Bu makalede 18. yüzyılın başlarında eşinin diplomatik görevi için Osmanlı başkentine gelen Lady Mary Montagu’nun mektuplarından yola çıkılarak Osmanlı şehirlerindeki mimari ve sanat ortamının analizinin yapılması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda Lady Montagu’nun Osmanlı topraklarında bulunduğu yıllarda (1717-1718) devletin siyasi ilişkileri ve sosyal yapısı üzerine bilgiler verilmiştir. Lady Mary Montagu mektuplarını, daha önceki yıllarda Osmanlı topraklarına gelmiş olan seyyahlardan farklı bir üslupla kaleme almıştır. Mektuplarda Osmanlı toplumu, kadını, giyim ve kuşam, harem, dini ritüeller, gündelik yaşam, çiçek aşısı ve şehirlerin mimari dokusu gibi farklı türden konulara yer verildiği görülür. Mektuplar bu suretle çeşitli çalışmalara konu olmuştur. Lady Montagu mektuplarının belirli bir bölümünü İstanbul ve Edirne’de gözlemlediği mimari yapılara ve iç mekân süslemelerine ayırmıştır. Konakların ve evlerin iç mekân süslemeleri için söylediği çiçek ve meyve tasvirleri dönemin sivil mimari eserlerinde karşılaşılan karakteristik süslemelerden bazılarıdır.Ayrıca Lady Montagu’nun 18. yüzyılın başından yaptığı tasvirler günümüze ulaşamayan mimari eserlerin bazıları hakkında da bilgiler sunmaktadır. Şehit Ali Paşa Konağı bizzat Montagu tarafından görülen ancak günümüzde mevcut olmayan eserlerden birisidir.

Anahtar Kelimeler

Lady Montagu, İstanbul, Edirne, Osmanlı Mimarisi, 18. yy.

Kaynakça

• Abdi Efendi. 1730 Patrona İhtilâli Hakkında Bir Eser: Abdi Tarihi. Ed. Faik Reşit Unat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Ahmet Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet. Ed. Mümin Çevik. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1972.
• Aktepe, Münir. “Ahmed III.” TDV İslam Ansiklopedisi. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989, 34-38.
• Aktepe, Münir. Patrona İsyanı (1730). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1958.
• Aktepe, Münir. “Damad İbrâhim Paşa Devrinde Lâleye Dair Bir Vesika.” Türkiyat Mecmuası 11 (1954): 115-130.
• Aktepe, Münir. “Damad İbrâhim Paşa Devrinde Lâle.” Tarih Dergisi 7 (1953): 85-126. Aktepe, Münir. “Damad İbrâhim Paşa Devrinde Lâle.” Tarih Dergisi 9 (1954): 23-38.
• Altınay, Ahmet Refik. Lâle Devri (1718-1730). Ed. Yücel Demirel and Ziver Öktem. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011.
• Artan, Tülay. “18. Yüzyıl Başlarında Yönetici Elitin Saltanatın Meşruiyet Arayışına Katılımı.” Toplum ve Bilim 83 (1999/2000): 292-322.
• Aslanapa, Oktay. Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılâp Kitapevi, 2004.
• Atak, Erkan. “Kaptan-ı Deryâ Kaymak Mustafa Paşa’nın İstanbul’daki İmar Faaliyetleri.” Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 1 (Ekim 2020): 168-181.
• Barışta, Hatice Örcün. “Osmanlı İmparatorluk Döneminden Kuş Evleri.” Osmanlı Ansiklopedisi.
• 10. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, 476-478.
• Başkan, Seyfi. “XVIII. ve XIX. Yüzyıl Avrupa Sanatında “Osmanlı” “Turqueire” ve “Oryantalizm.”
• Osmanlı Ansiklopedisi. 11. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, 454-467.
• Batur, Afife. “Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Ansiklopedisi. 4. İstanbul: İletişim Yayınları, 1986, 1038-1061.
• Beydilli, Kemal. “İstanbul’daki İlk Türk Matbaalarında Basılan Kitaplar,” Antikçağdan Yirmibirinci Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. 7. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2015, 555-571.
• Beydilli, Kemal. “İstanbul Matbaaları (1453-1839),” Antikçağdan Yirmibirinci Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. 7. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2015, 552-577.
• Cezar, Mustafa. “Osmanlılarda 18. Yüzyıl Kültür ve Sanat Ortamı,” 18. Yüzyılda Osmanlı Kültür Ortamı: Sempozyum Bildirileri (20-21 Mart 1997). İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları, 1998, 43-64.
• Çeçen, Kâzım. “Sinan’ın Yaptığı Köprüler,” Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, vol. 1. Ed. Sadi Bayram. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1988, 429-438.
• Çolak, Songül. “Bir İngiliz Hanımefendisinin -Lady Montegu- Gözüyle Osmanlı Kadını.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7 (13) (2014): 386-403.
• Emecen, Feridun Mustafa. “Matruşka’nın Küçük Parçası: Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa Dönemi ve “Lale Devri” Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme.” Osmanlı Araştırmaları Dergisi 52 (Eylül 2018): 85-86.
• Erimtan, Can. “Ahmed Refik’in Lâle Devri’ni Yazarken Kullandığı Kaynaklar ve ‘Lâle Devri’ Paradigması: Bir Teleolojik İma.” Trans. Berat Yoldaş. Doğu Batı Dergisi: Metafor ve Gerçeklik Arasında Lâle Devri 1718-2018 85 (2018), 11-29.
• Erimtan, Can. “Sadâbad Algısı: “Lale Devri” ve Osmanlı-Safevi Rekabeti,” Osmanlı Laleleri, Osmanlı Kahvehaneleri On Sekizinci Yüzyılda Hayat Tarzı ve Boş Vakit Eğlenceleri. Edited by Dana Sajdi. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2014, 61-88.
• Erimtan, Can. Ottomans Looking West?: The Origins of the Tulip Age and its Development in Modern Turkey. London: Tauris Academic Studies, 2007.
• Eroğlu, Haldun Güven Dinç ve Fatma Şimşek. “Osmanlı İmparatorluğunda Telkîh-i Cüderî (Çiçek Aşısı).” Milli Folklor 101 (Aralık 2014): 121-135.
• Eyice, Semavi. “Batı Akımlarının Değiştirdiği Osmanlı Dönemi Türk Sanatı.” Türkler Ansiklopedisi.
• 15. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 284-309.
• Eyice, Semavi. “Ali Paşa Çarşısı.” TDV İslam Ansiklopedisi. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989, 432-433.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla. Trans. Elif Kılıç. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Gülersoy, Çelik “Beyoğlu.” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1994, 212-220.
• Gündüz, Nazlı. “Bir Kadın Seyyahın Kaleminden Osmanlı’da 18. Yüzyıl Saraylı Kadın Erkek Giysileri: Bir Kültürü Tanımak.” Milli Folklor 124 (Aralık 2019): 121-135.
• Halsband, Robert. Complete Letters of Lady Mary Wortley Montagu (1708-1720). 1. New York: Oxford University Press, 1965.
• Halsband, Robert. The Life Of Lady Mary Wortley Montagu. New York: Oxford University Press, 1960.
• Hammer, Joseph Von. Büyük Osmanlı Tarihi. 13. Ed. Mümin Çevik and Erol Kılıç. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1983.
• İrepoğlu, Gül. Lale Doğada, Tarihte, Sanatta. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Karahasanoğlu, Selim. “1730 İsyanı.” Antikçağdan Yirmibirinci Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. 2.
• İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2015, 135-143.
• Karahasanoğlu, Selim. “İstanbul’un Lâle Devri mi? Tarih ve Tarih Yazımı,” Masaldan Gerçeğe Lâle Devri. Prepared by Mustafa Armağan. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014, 57-106.
• Karahasanoğlu, Selim. “A Tulip Age Legend: Consumer Behavior and Material Culture in the Ottoman Empire (1718-1730)” Doktora tezi, State University of New York at Binghamton, 2009.
• Karahasanoğlu, Selim. “Challenging the Paradigm of the Tulip Age: The Consumer Behavior of Nevşehirli Damad İbrahim Paşa and His Household,” Living the Good Life: Consumption in the Qing and Ottoman Empires of the Eighteenth Century, Ed. Elif Akçetin and Suraiya Faroqhi. Leiden, Boston: Brill, 2018, 134-159.
• Konty, Oliver. “Üçgenin Tabanını Yok Sayan Pythagoras: Oryantalizm ve Ataerkillik Üzerine.” Doğu Batı Düşünce Dergisi 20 (2002): 117-134.
• Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınları, 2007.
• Kuban, Doğan. Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme. İstanbul: Pulhan Matbaası, 1954. Kurat, Akdes Nimet. Türk-İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi (1553-1610). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1953.
• Kurşun, Zekeriya. “Oryantalistlerin Buluşma Noktası Olarak İstanbul: Üç Oryantalist’in Gözünde Doğu.” Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1/2 (2014): 143-152.
• Lowe, Lisa. Critical Terrains French and British Orientalisms. Ithaca and London: Cornell University Press, 1991.
• Mantran, Robert. XVI-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu. Trans. Mehmet Ali Kılıçbay.
• Ankara: İmge Kitabevi, 1995.
• Melman, Billie. Women’s Orients: English Women and the Middle East, 1718-1918 Sexuality, Religion and Work. London: Palgrave Macmillan, 1992.
• Montagu, Mary W. Türkiye’den Mektuplar. Trans. Bedriye Şanda. İstanbul: İstanbul Kitaplığı, 1973. Montagu, Mary W., Şark Mektupları. Trans. Ahmet Refik. İstanbul: Timaş Yayınları, 1991.
• Montagu, Mary W. The Letters and Works. Ed. Lord Wharncliffe and W. Moy Thomas. London: Swan Sonnerschein&Co, 1893.
• National Portrait Gallery, “Lady Mary Wortley Montagu.” Accessed January 28, 2022. https:// npgimages.com/search/?searchQuery=lady+mary+wortley
• Onuk, Taciser. Osmanlı Çadır Sanatı (XVII-XIX. Yüzyıl). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Öztuna, Yılmaz. Başlangıcından Zamanımıza Kadar Büyük Türkiye Tarihi. 5. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 1978.
• Peirce, Leslie P. Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar. Trans.
• Ayşe Berktay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• Râşid Mehmed Efendi and Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. Târîh-i Râşid ve Zeyli (1115-1134/1703- 1722). 2. Ed. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır and Ahmet Zeki İzgöer. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Râşid Mehmed Efendi and Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli (1134-1141/1722- 1729). 3. Ed. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır and Ahmet Zeki İzgöer. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Renda, Günsel. “Yenileşme Döneminde Kültür ve Sanat.” Türkler Ansiklopedisi. 15. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 265-283.
• Renda, Günsel. “Avrupa Sanatında Türk Modası.” Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi: Sanat Üzerine 3 (1985): 43-44.
• Sâî Mustafa Çelebi. Tezkiretü’l-Bünyan-Tezkiretü’l-Ebniye. Ed. Hayati Develi. İstanbul: Koç Kitaplığı, 2003.
• Said, Edward. Oryantalizm. Trans. Nezih Uzel. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1998. Sancar, Aslı. Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2009.
• Umunç, Himmet. “Doğu ve Ötekilik: İngiliz Seyahatnamelerinde Türk Kimliği (LadyMontagu ve Richard Chandler).” Bilig 66 (Yaz 2013): 297-314.
• Umunç, Himmet. “The Other Geography: Representations of the Turkish Landscape in English Travel Writings.” Belleten 71/261 (2007): 721-743.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 5. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Uysal, Ali Osman. “Çanakkale’de Lâle Devri Yapıları.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 19 (Nisan 2021): 51-120.
• Ünver, Süheyl. Türkiye Eczacılık Tarihi. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi, 1952.
• Ünver, Süheyl. Türkiye’de Çiçek Aşısı ve Tarihi. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi, 1952.
• Williams, Haydn. Turquerie 18. Yüzyılda Avrupa’da Türk Modası. Trans. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi. Fransa Sefâretnâmesi. Prepared by Abdullah Uçman. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• https://npgimages.com/search/?searchQuery=lady+mary+wortley