Investigating the Concept of Authenticity in Restoration in Light of Archive Documents: Kayseri Sahabiye Madrasah

Yıl 2024, Sayı: 22, 133 - 171, 08.08.2024

Aysegul Akşehirlioğlu

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1368383

Öz

The desire and necessity of civilizations to preserve their cultural identities have led to the concept of architectural conservation, which has evolved and changed over time. Many conservation criteria have been defined within this context. Nowadays, the primary goal of conservation efforts is the conservation of cultural heritage’s authentic qualities and components and convey them to future generations. Sahabiye Madrasah, constructed in 1267-1268 by Sahip Ata Fahreddin Ali in Kayseri, is one of the significant structures of the Seljuk Period, and it owes its current presence mainly to the conservation activities it has undergone over time. In this study, the concept of authenticity in conservation is questioned, and a historical and architectural description of the madrasah is provided. Archive research was conducted to trace the repairs carried out during the Ottoman and Republic periods, and by making use of the data obtained, maintenance and repair operations are listed in chronological order. Information gaps in the structure’s conservation history are explained by using the relevant documents, and the approach to authenticity in conservation during the period of conservation intervention is questioned by considering the effective authorities, actors, and theoretical, technical, legal, and administrative functioning in practice. This study, which examines the concept of authenticity in the restoration process of Sahabiye Madrasah, analyzes the structure’s restoration problems and current condition based on the idea of authenticity as defined in international texts, considering the conditions of the relevant period. From this aspect, this significant medieval monumental structure, which has been addressed many times in various contexts, is discussed for the first time in its restoration history and the issue of authenticity, to provide a substantial foundation for future research and guiding and enlightening future studies.

Anahtar Kelimeler

Seljuk Architecture, Kayseri, Sahabiye Madrasah, Conservation and Restoration History, Authenticity

Arşiv Belgeleri Işığında Onarımlarda Özgünlük Kavramı Üzerine Bir İnceleme: Kayseri Sahabiye Medresesi

Öz

Uygarlıkların kültürel kimliklerini sürdürme isteği ve ihtiyacı mimari koruma kavramının oluşmasını ve bu kavramın süreç içerisinde değişip dönüşerek gelişmesini sağlamış, bu kapsamda pek çok koruma ölçütü tanımlanmıştır. Günümüzde koruma eylemlerindeki temel amaç, kültürel mirasının özgün nitelikleri ve bileşenleriyle korunarak geleceğe aktarılması gerekliliğidir. Sahabiye Medresesi 1267-1268 yılında Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından Kayseri’de inşa edilmiş, Selçuklu Dönemi’ne ait önemli eserlerden biri olup günümüzdeki varlığını süreçte geçirdiği koruma faaliyetlerine borçludur. Bu çalışmada, korumada özgünlük kavramı sorgulanmış, medresenin tarihi ve mimari tanımı yapılmıştır. Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi onarımlarının takip edilebilmesi ve yapı hakkında aydınlanmamış kısımların açığa çıkarılması için arşiv belgelerinden elde edilen verilerle bakım ve onarımlar kronolojik olarak sıralanmıştır. Yapının koruma tarihindeki bilgi boşlukları ilgili belgelerle aktarılmış, koruma müdahalesinin gerçekleştirildiği dönemde etkin olan otoritenin, aktörlerin ve süreçteki kuramsal, teknik, yasal ve yönetsel işleyişin uygulamalardaki özgünlük yaklaşımı sorgulanmıştır. Sahabiye Medresesi’nin onarım sürecindeki özgünlük kavramını mercek altına alan bu çalışmada, onarımlar dönemin şartları dikkate alınarak uluslararası metinlerde tanımlanmış olan özgünlük kavramı ekseninde analiz edilmiş, yapının onarımlardaki özgünlük sorunları ve güncel durumu değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda, farklı konularda birçok kez ele alınan önemli Orta Çağ anıtsal yapısı, ilk kez onarım tarihi ve özgünlük sorunsalı bağlamında ele alınmış; gelecek çalışmalara yol gösterici olması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Mimarisi, Kayseri, Sahabiye Medresesi, Koruma ve Onarım Tarihi, Özgünlük

Kaynakça

• Ahmed Nazif Efendi. Mir’ât-ı Kayseriyye. Hhaz. Mehmet Palamutoğlu. Kayseri: Kayseri İli Özel İdare Müdürlüğü ve Kayseri Belediyesi Birliği Yayınları. 1987. google scholar
• Ahunbay, Zeynep. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: YEM Yayın, 2011. google scholar
• Ahunbay, Zeynep. UNESCO Dünya Miras Listesi ve Miras Yönetimine Etkisi. Ed. Asu Aksoy. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012. google scholar
• Akşehirlioğlu, Ayşegül. “Kayseri’de Bulunan Selçuklu Dönemi Sur Dışı Külliyelerinin Koruma ve Onarım Tarihi.” Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2022. google scholar
• Akok, Mahmut. “Kayseri’de Gevher Nesibe Sultan Darüşşifası ve Sahabiye Medresesi Rölöve ve Mimarisi.” Türk Arkeoloji Dergisi XVII-1 (1968): 133-184. google scholar
• Ali Saim Ülgen Arşivi (ASÜA). Kayseri Sahibiye Medresesi Hakkında Not (TASUDOC1150001). https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/78953 google scholar
• Ali Saim Ülgen Arşivi (ASÜA). Kayseri Sahabiye (Sahip Ata) Medresesi Taçkapı Detayı (TASUH2960003). https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/86699 google scholar
• Ali Saim Ülgen Arşivi (ASÜA). Türkiye>deki Eski Eserlerin Durumu ve Restorasyon Çalışmaları Hakkında Yazışma Ve Raporlar (TASUDOC0486065-6). https://archives.saltresearch.org/ handle/123456789/82564 google scholar
• Ali Saim Ülgen Arşivi (ASÜA). Kayseri Sahabiye (Sahip Ata) Medresesi Taçkapısı - Portal of Sahibiye Madrasa (TASUH1357). https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/79321 google scholar
• Ambraseys, Nicolas ve Caroline Finkel. The Seismicity of Turkey and Adjacent Areas a Historical Review, 1500-1800. İstanbul: Eren Yayınevi, 1995. google scholar
• Arı, Asım. “Tevhid-i Tedrisat ve Laik Eğitim.” Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 22/2 (2002), 181-192. google scholar
• Aslanapa, Oktay. Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıcı ve Gelişmesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1991. google scholar
• Bakırer, Ömür. “Onarımlarda Özellikle Mimari Süslemeye Yönelik Tamamlamalar Üzerine Düşünceler.” II. Vakıf Haftası 3-9 Aralık 1984 (Konuşmalar ve Tebliğler). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1985, 49-64. google scholar
• Bilgin, İhsan. “Apartmanlaşmanın Vatanı Olur mu?,” Arredamento Dekorasyon 92 (2007): 56-60. google scholar
• Binan, Can. “Türkiye’de Anıtsal Mimari Mirasın Restorasyonu ve Özgünlüğünün Korunması ile İlgili Riskler.” TAÇ Vakfı’nın 25 Yılı Türkiye’de Risk Altındaki Doğal ve Kültürel Miras. İstanbul: TAÇ Vakfı, 2001. google scholar
• Boy, Arzu. “Medreselerin Kısa Bir Geçmişi ve Kayseri Medreseleri.” Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 (2017): 57-73. google scholar
• Camilerin ve Bunlara Şumuli Olan Binaların Tamir ve İnşalarına Ait Vakıflar Fenni Şartname. İstanbul: Osmanbey Matbaası, 1936. google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA). Muamelat Genel Müdürlüğü (30-10-0-0), 213/445/12 (23 Şubat 1932). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Maarif (C. MF) 113/5637, 29 Zilhicce 1205 [29 Ağustos 1791] google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Dahiliye İdare (DH. İD) 34/17, 8 Cemaziyelevvel 1329 (7 Mayıs 1911). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İbnülemin Evkaf (İE. EV) 60/6518, 23 Muharrem 1139 (20 Eylül 1726). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İbnülemin Evkaf (İE. EV) 46/5164, 11 Recep 1115 (20 Kasım 1703). google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA). Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü (30-10-0-0), 91/568/11, 1957. google scholar
• Çakmakoğlu Kuru, Alev. Fetihten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri>de Türk Devri Mimarisi. Ankara: İlköz Matbaası, 1998. google scholar
• Çalışkan, Necmettin. Kuruluşundan Günümüze Kayseri Belediyesi. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1995. google scholar
• Demir, Ömer ve Mustafa Acar. Sosyal Bilimler Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, 1997. google scholar
• Dündar, Abdülkadir. “Osmanlılarda Tamir Süreci, Çeşitleri ve Bazı Selçuklu Yapılarındaki Uygulamalar.” I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler. Konya: Selçuklu üniversitesi Basımevi, 2000, 269-280. google scholar
• Dünya Miras Merkezi. “Dünya Miras Sözleşmesi Uygulama İşletim Rehberi 1977.” Erişim 21 Eylül 2023. http://www.alanbaskanligi.gov.tr/evrak/document-57-11.pdf google scholar Eldem, Halil Edhem. Tarihî Abide ve Eserlerimizi Korumağa Mecburuz. İstanbul: Devlet Matbaası, 1933. google scholar
• Eldem, Halil Edhem. Kayseri Şehri. Haz. Kemal Göde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982. google scholar
• Erder, Cevat. Tarihi Çevre Bilinci. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1975. google scholar
• Ersen, Ahmet. “Mimari Korumada Otantiklik ve Bütünlük Sorunu.” Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi 1 (2009): 8-15. google scholar
• Ersen, Ahmet. “John Ruskin (1819-1900) ve Konservasyon Hareketi.” Restorasyon Konservasyon Çalışmaları Dergisi 6 (2010): 52-60. google scholar
• Eldek, Hikmet. “Kentsel Koruma ve Dönüşüm; Kayseri-Sahabiye Mahallesi.” International Cultural Heritage Preservation in Times of Risk - Challenges and Opportunities. İstanbul: YTÜ Basım Yayın Merkezi, 1-8. google scholar
• Gabriel, Albert. Kayseri Türk Anıtları. Çev. Ahmed Akif Tütenk. Ankara: Güneş Matbaası, 1954. google scholar
• Güncel Türkçe Sözlük, “Özgünlük”, erişim 07 Haziran 2024, Türk Dil Kurumu Sözlükleri (sozluk. gov.tr) google scholar
• Gürdal, Erol ve Ahmet Ersen. “Tarihi Yapılarda Duvar Onarımları ve Tarihsel Otantikliğin Korunması, Eyüp Sokullu Mehmet Paşa Medresesi Örneği.” Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu V: Tebliğler. İstanbul: Eyüp Belediyesi Yayınları, 2002, 126-129. google scholar
• ICOMOS. “Carta del Restauro, 1931.” Erişim 21 Eylül 2023. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0660878001536681682.pdf google scholar
• ICOMOS. “Venedik Tüzüğü 1964.” Erişim 21 Eylül 2023. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf google scholar
• ICOMOS. “ICOMOS Tüzükleri.” Erişim 21 Eylül 2023. http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr google scholar
• ICOMOS. “Nara Özgünlük Belgesi, 1994.” Erişim 21 Eylül 2023. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0756646001536913861.pdf google scholar
• ICOMOS. “Ahşap Tarihi Yapıların Korunması İçin İlkeler 1999.” Erişim 19 Eylül 2023. http://www. icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0596659001587378959.pdf google scholar
• ICOMOS. “Mimari Mirasın Analizi, Korunması ve Strüktürel Restorasyonu için İlkeler, 2003.” Erişim 19 Eylül 2023. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0033791001536913477.pdf google scholar
• ICOMOS. “The Icomos Charter for the Interpretation And Presentation Of Cultural Heritage Sites, 2008.” Erişim 20 Eylül 2023. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ en0066198001536912401.pdf google scholar
• ICOMOS. “Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması ve Yönetimiyle İlgili Valetta İlkeleri 2011.” Erişim 20 Eylül 2023.http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ tr0592931001536912260.pdf google scholar
• Ito, Nobuo. “Authenticity Inherent in Cultural Heritage in Asia and Japan.” Nara Conference on Authenticity. Nara: ICOMOS, 1994, 35-47. google scholar İnan Ocak, Zeynep. “Anadolu Selçuklu Dönemi anıtsal yapılarında 20. Yüzyıl başından itibaren gerçekleştirilen onarımlar.” Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2018. google scholar
• İnan Ocak, Zeynep. “Kırşehir Cacabey Medresesi ve Onarımları.” Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 21 (2016), 145-170. google scholar
• Jokilehto, Jukka. “Authenticity in Restoration Principles and Practices.” Bulletin of the Association for Preservation Technology 17 (1985b): 5-11. google scholar
• Jokilehto, Jukka. “Authenticity: A General Framework for the Concept.” Nara Conference on Authenticity. Nara: ICOMOS, 1994, 85-101. google scholar
• Jokilehto Jukka. A History of Architectural Conservation. İngiltere: Butterworth- Heinemann, 1985. google scholar
• Kandemir, Selahaddin. Tarihî Eserleri Araştırma ve Koruma Kılavuzu. İstanbul: Devlet Basımevi, 1935. google scholar
• Karaduman, Hüseyin. “Halil Ethem ve Eski Eserlerimizin Korunmasına Yönelik Bir Yaklaşım.” Vakıflar Dergisi 28 (2004): 291-306. google scholar
• Karagöz, Mehmet. “XVIII. Asrın Başlarında Kayseri (1700-1730).” Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, 1993. google scholar
• Kayseri Büyükşehir Belediyesi. “Cumhuriyet Meydanı Sahabiye Medresesi.” erişim 15 Eylül 2023. https://www.kayseri.bel.tr/kesfet-listeleme/cumhuriyet-meydani-sahabiye-medresesi google scholar
• Kayseri Şeriyye Sicilleri (KŞS) 147/21-1. google scholar
• Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü. “2017 Yılı Eylül Kurul Toplantı Gündemleri.” Erişim 22 Eylül 2023. https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/66430,gundem-182pdf.pdf?0 google scholar
• Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü. 2015 Yılı Mayıs Kurul Toplantı Gündemleri.” Erişim 22 Eylül 2023. https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/67174,gundem-108pdf.pdf?0; google scholar
• Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü. “2015 Yılı Kasım Kurul Toplantı Gündemleri.” Erişim 22 Eylül 2023. https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/67186,gundem-121pdf.pdf?0 google scholar
• Kuban, Doğan. Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002. google scholar
• Kuban, Doğan. Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu Kuram ve Uygulama. İstanbul: YEM yayınları, 2000. google scholar
• Kuran, Abdullah. Anadolu Medreseleri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1969. google scholar
• Lemaire, Raymond ve Stovel Herb. “Nara Document on Authenticity.” Nara Conference on Authenticity. Nara: ICOMOS, 1994, xxi-xxv. google scholar
• Madran, Emre. Osmanlı İmparatorluğunun Klasik Çağlarında Onarım Alanının Örgütlenmesi: 16.18. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 2004. google scholar
• Mason, Randall. “Assessing Values in Conservation Planning: Methodological Issues and Choices.” ed. Marta de la Torre, Assessing the Values of Cultural Heritage. Los Angeles: Research Report The Getty Conservation Institute, 2002. google scholar
• Mimar Kemalettin. “Konya’da Alaeddin Sarayı Asar-ı Bakiyesi Karatay Medresesi.” Yeni Mecmua 2 (1917): 29-31. google scholar
• Olin, Margaret Rose. Forms of Representation in Alois Riegl’s Theory of Art. Pensilvanya: Penn State Yayınları, 1992. google scholar
• Özbek, Yıldıray ve Celil Arslan. Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2008. google scholar
• Özırmak, Yasemin. “Tahrir ve Evkaf Defterlerine göre Kayseri Vakıfları.” Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 1985. google scholar
• Özorhan, Fatih. “Mimarlıkta Özgünlük Arayışları: 1950-60 Arası Türkiye Modernliği.” Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2008. google scholar
• Petzet, Michael. “In the Full Richness of Their Authenticity.” Nara Conference on Authenticity. Nara: ICOMOS, 1994, 85-101. google scholar
• Petzet, Michael. “International Charters for Conservation and Restoration.” The Athens Charter for the Restoration of Historic Monuments (1931). Münih: ICOMOS, 2004, 31-35. google scholar
• “Sahibiye Medresesi Portail, Pop: la Plateforme Ouverte du Oatrimoine.” Ministere de la Culture, erişim 22 Eylül 2023. https://www.pop.culture.gouv.fr/search/list?auteur google scholar
• Sözen, Metin. Anadolu Medreseleri I; Selçuklular ve Beylikler Devri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1970. google scholar
• Sümer, Faruk. Yabanlu Pazar, Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1985. google scholar
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin. Mimar Kemalettin’in Yazdıkları. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları, 1997. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğallar. Ankara: Vakıflar Bankası Yayınevi, 1986. google scholar
• Turan, Gökçe “934 (1528) Tarihli Bir Deftere Göre Anadolu Vilayetleri Medreseleri ve Müderrisleri.” Tarih İncelemeleri Dergisi 11 (Haziran 1996): 163-175. Erişim 21 Eylül 2023. https://dergipark. org.tr/tr/pub/egetid/issue/5038/68639. google scholar
• TÜBİTAK Bilim ve Toplum Başkanlığı. “Tevhid-i Tedrisat Kanunu.” Erişim 21 Eylül 2023. https:// ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/tevhid_i_tedrisat_kanunu google scholar
• Türkiye Tarihi Anıtları (Ön tasarı). Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1946. google scholar
• Uğur, Ferit ve Mesut Koman. Selçuk Veziri Sahip Ata ile Oğullarının Hayat ve Eserleri. İstanbul: Konya Halkevi Neşriyatı, 1934. google scholar
• Ulukan, Mehmet. “Mimari Korumada Otantiklik Üzerine Yöntem Araştırması ve İstanbul Tekkelerinde Uygulama Örnekleri.” Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2014. google scholar
• Ülgen, Ali Saim. Anıtların Korunması ve Onarılması. Ankara: Maarif Vekilliği Yayınları, 1943. google scholar
• Ülgen, Ali Saim. “Anıtların Korunması ve Onarılmasına Ait Prensipler.” Rölöve ve Restorasyon Dergisi 1 (1974): 16-20 google scholar
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), 380101007-TF001. google scholar
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), 380101007-OF003 google scholar
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), 380101007-OF002. google scholar
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), 380101007-KR001. google scholar
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), 380101007-OC013. google scholar Yaldız, Esra. “Anıtsal Yapıların Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesine Yönelik Bir Model Önerisi.” Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 2013. google scholar
• Yavaş, Alptekin. “Anadolu Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali’nin Mimari Eserleri.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2007. google scholar