MAI (Multilateral Agreement of Investment) (ÇOK TARAFLI YATIRIM ANLAŞMASI)

Yıl 2013, Cilt: 63 Sayı: 2, 0 - , 02.06.2014

Cengiz Samur

Öz

Dünya ekonomisinde özellikle 1990’lardan sonra uluslararası sermaye
hareketleri büyük bir önem kazanmıştır. Bir taraftan uluslararası sermaye
birikimi çok büyük miktarlara ulaşmış, diğer taraftan yabancı sermaye hareketlerinin
ülkeler açısından hem mikro hem de makro ekonomik tesirleri
artmıştır. Bu trende paralel sûrette bir iktisadî aktör olarak “çok uluslu şirketler”
doğmuş ve kuvvetlenmiştir.
Ekonomik alanda gittikçe kuvvetlenen çok uluslu şirketlerin hukukî-
siyasî alanda da kuvvetli olmak istemesi gâyet tabiîdir. Bu münâsebetle
yeni zuhur edip kuvvetlenen çok uluslu şirketlerin hukukî-siyasî ve
ekonomik alanda önceki dönemin hükümran aktörü durumundaki millî
devletlerle nüfuz mücâdelesine girişmesi zarurîdir. Böyle bir mücâdelede
hedef çok uluslu şirketlerin hürriyet alanlarının genişletilmesidir. Bu, uluslararası
sermaye hareketlerinin serbestleşmesini imâ eder.
MAI taslağı uluslararası sermaye hareketlerinin mutlak derecede serbestleşmesi,
yabancı sermaye önündeki tüm bariyerlerin kaldırılması hedeflenerek
inşâ edilmiştir. Uluslararası sermayenin gayrı iktisadî risklere
ve haksız rekâbete karşı ev sahibi ülkeden korunma (garanti) istemesi tabiîdir.
Ayrıca gelişmişlik seviyesi ne olursa olsun her ülkenin yabancı sermayeye
ihtiyacı olduğu âşikârdır. Bununla beraber yabancı sermayenin ev
sahibi ülke açısından faydalı olabilmesi hususunda ülkeye hangi çerçevede
geldiği son derece önemlidir.
MAI sâdece yabancı yatırımcıları korumayı hedeflemektedir. Halbu ki
yabancı sermaye karşısında ev sahibi ülkenin de korunmaya ihtiyacı vardır.
Uluslararası sermaye hareketleri alanında bir çerçeve aslen liberal karakterde
olmalıdır. Fakat sözkonusu tanzim; ev sahibi ülkeye de bazı haklar
tanıyıp tedbirler alma imkânı vermeli, kısaca yabancı yatırımcı ile ev sahibi
ülke arasında bir denge tesis etmelidir.
MAI’nin esasları şöyle sıralanabilir: (ı) Millî muâmele prensibi, (ıı) en
çok tercih edilen ülke/millet prensibi, (ııı) bir yatırımla ilgili tüm ödemeler
ülke içine veya dışına serbestçe transfer edilebilir (transfer serbestisi prensibi),
(ıv) yabancı yatırımcıya ihracat, istihdam, teknoloji, üretim, …vs. herhangi
bir ekonomik şart (performans yükümlülüğü) getirememe prensibi, 

(v) yabancı yatırımla ilgili olarak şirketin yönetici kadrosunun ve istihdam
edeceği kişilerin, bunların âilelerinin ülkeye giriş-çıkış ve ikâmetlerinin
serbestiyeti prensibi, (vı) ihtilâflarda milletlerarası tahkime gidilmesi prensibi,
(vıı) ev sahibi ülkede yabancı yatırımcının aleyhine uygulamaların
kaldırılması ve sözkonusu yabancı yatırımcının uğradığı zararı karşılamak
üzere tazminât verilmesi, (vııı) yabancı şirket yöneticilerinin veya çalışanlarının
ev sahibi ülkeden veya belli bir milletten/ülkeden olması şeklinde
bir mecbûriyet getirilememesi, (ıx) devlet tekellerinin kaldırılması, (x) ev
sahibi ülke özel sektörüne açık her alanın yabancı yatırımcıların faâliyetlerine
de açık olması, (xı) yabancı yatırımcı ile yerli yatırımcı arasında vergi,
özelleştirme konusunda ilkinin aleyhine bir ayrımcılık yapılamaması, (xıı)
ev sahibi ülkeye belli konularda geçerli olmak üzere muâfiyet ve istisnâlar
koyma hakkının tanınması.
Makâlede şu temel soruların cevabı aranmaktadır: (ı) Uluslararası sermaye
hareketlerinin tanzim edilmesine ihtiyaç var mıdır? (ıı) Böyle bir
tanzim hangi karakterde olmalı, hangi esasları orjin almalıdır? (ııı) Uluslararası
sermaye hareketleri alanındaki bir ideal çerçeve açısından MAI
taslağı ne ölçüde uygundur? (ıv) MAI çerçevesinde gelen yabancı sermaye
ev sahibi ülkeye ne kazandırabilir ve ne kaybettirebilir? (v) MAI ile Türkiye’deki
uygulama arasında ortaklık ve farklılıklar nelerdir?
Anahtar Kelimeler: MAI, çok taraflı anlaşma, yabancı yatırım, uluslararası
sermaye, sermaye hareketleri.
MAI
(Multilateral Agreement on Investment)
ABSTRACT
International capital movements have become very important in the
world economy especially since 1990’s. On side international capital stoks
has reached to so huge amounts, and on the other side foreign capital
movements’s influences have increased at both micro and macro economic
area in regarded to countries. As parallel at this trend, the multinational
corporates as an economic actor have appeared and become more powerful.
It is very natural that the multinational corporations which have become
stronger want to be powerful at political-juridictional ground. Hence, it is
necessary to the multinational corporations struggle for adopting influence
against national states that have been dominant actors in the prior era. The
purpose in this struggle is to expand the freedom’s field of multinational
corporates. This object implies that the international capital flows have to
been liberalized.
MAI’s frame has been constituted in the purpose of that the international
capital movements become liberal exactly and all of barriers in front of 

them are abolished. It is very natural that the international capital wants
to be protected (garanteed) against no-economic risk and unreasonable
competience from the host country. Adittionally, on hand it is obvius that
every country which developped or undevelopped need foreign capital. But
in the other hand, the regulatory frame how the foreign capital inflow to
the country is very significant in respect to whether or not foreign capital is
useful for the host country.
MAI has targetted protecting only foreign investor. However, the host
country also requires to be protected against foreign capital. On the other
side, a regulation such as this has to offer some rights and the possibility
to take precautions. In brief it has to build an equilibrium between foreign
investor and host country.
The basises of MAI can be listed so that: (ı) national treatment, (ıı)
the most favoured nation/country treatment, (ııı) all payments relating to
an investment may be freely transferred into and out of the host country
(freedom of transferring), (ıv) any condition (for instance, export, import,
imployement, tecnology transfer into country, production, research and
development,… etc.) must not be put on foreign investor, (v) it is free to
temporary entry, stay, reside, exit for key person, managers, its workers,
and their families about foreign investment, (vı) it can be referred to the
international arbitration to resolve any dispute, (vıı) any applying against
foreign investor shall be abolished, and the loss or damage which a foreign
investor incurred shall be compensed by the government, (vııı) it mustn’t
be imposed an obligation as that the foreign investor has to appoint
or employ a person from the host country or any particular natinality/
country, (ıx) the state’s monopolies existed shall be abrogated, (x) foreign
investor can freely entry to and act in every area that is open for the private
sector of the host counry, (xı) it has to be treated between foreign and host
country’s investor on a non-discriminatory basis on taxing, subvantion,
privatization, expropriation, nationalizatin, (xıı) it is recognised to impose
certain exceptions and temporary safeguards which are current in general
or specular situations to the host country.
The responses those main questions are seeked in the study: (ı) does it
need or not that the international capital movements are regulated? (ıı) how
does this regulation have to be, and what characters does it have to have?
What basises does it accept as origins? (ııı) What degree is MAI according
to the ideal frame concerning international capital movements? (ıv) What
may the international capital inflow whose frame is MAI make gain and
lose for host country? (v) What are the similarities or difference between
MAI and the practice in Turkey?
Keywords: MAI, multilateral agreement, foreign investment, host
country, international capital, capital movements.

Anahtar Kelimeler

MAI, çok taraflı anlaşma, yabancı yatırım, uluslararası sermaye, sermaye hareketleri.

Kaynakça

• Albala, Nuri (March 1998), “the Dangers of the Multilateral Agree ment on Investment: Shackling the State”, le Monde Diplomatique (English Edition, Translated by Julie Stoker), Aral, Erol-Karabulut, Erol (Mayıs 1998), MAI Oyuna Yeni Kurallar, Power, Artar, Yusuf (2013), Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarında ICSID Tahkimi, Vergi Raporu, sayı: 164, Aydoğmuş, Yasemin (2009), İki Taraflı Yatırım Anlaşmalarında En Ziyade Müsaadeye Mazhar Millet Kaydına İstinaden ICSID’e Başvuru İmkânı, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni (MHB), Yıl: 29, sayı: 1-2, Clarke, Tony (1997), the Corporate Rule Treayt: the Multilateral Agreement on Investments (MAI) Seeks to Consolidate Global Corporate Rule, http://www.revolutionarydemocracy.org/rdv4n1/corprule.htm, (E. T. : 2012) Demiriz, Sabanur (2006), Çok Taraflı Yatırım Anlaşması (MAI) ve Türkiye’nin Çekinceleri, yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekşi, Nuray (2012), Yabancıların Türkiye’de Taşınmaz İktisabı, Beta Yay., Baskı, İst., Gürek, Harun (1998), İşte Türkiye’nin Çekinceleri, www.milliyet.com. tr/1998/05/10/ekonomi/eko01.html, (E. T.: 2012)
• Hirst, Paul-Thompson, Graham (1998), Küreselleşme Sorgulanıyor, (Çev.: Çağla Erdem-Elif Yücel), Dost Kitabevi, Birinci Baskı, Ankara, Kayıhan, Şaban – Eski, Mehmet (2010), Uluslararası Ekonomi Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ank., Kazgan, Gülten (1997), Küreselleşme ve Yeni Ekonomik Düzen, Altın Kitaplar Yay., Birinci Basım, İst., Kırlı, Deniz Defne (2004), Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu (MIGA) ve Yabancı Yatırımların Politik Risklere Karşı Korunması, yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Minibaş, Türkel (Ağustos 1998), Küreselleşen Sermayenin Anayasası: MAI, İktisat Dergisi, sayı: 381, Ormanoglu, Burhan (2004), Yabancı Sermaye Yatırımlarına İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümünde Uluslararası Tahkim, Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu, Önder, İzzettin (Ağustos 1998), Uluslarüstü Sermaye Anayasası: MAI, İktisat Dergisi, sayı: 381, ___________(tarihsiz), MAI Sermayenin Anayasasıdır, http://www.antimai.org/kitap/maitop/maitop3.htm, (E. T.: 2012), http://www.members. tripod.com~metalworkers/mai/mai-tr.html (E. T. : 1998), Özyakışır, Deniz (2007), Çok Taaflı Yatırım Anlaşması (MAI): Teorik ve Eleştirel Bir Değerlendirme, Stratejik Öngörü Dergisi, sayı: 11, Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (TASAM), Sak, Ziya (1996), Ticari & Ekonomik Terimler Sözlüğü (İngilizce - Türkçe), A-A Yayınevi, Birinci Baskı, İst., Satlıgan, Nail (tarihsiz), Çok Taraflı Yatırım Anlaşması Geçici, Eleştirel Bir Tahlil, Türk Harb İş Sendikası, Tonak, Ahmet (tarihsiz)a, “Küreselleşme”, Yabancı Yatırımlar ve Çok Taraflı Yatırım Anlaşması, Türk Harb İş Sendikası, ___________(tarihsiz)b, Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımları ve MAI, http://www.antimai.org/kitap/maitop/maitop4.htm, (E. T. : 2012) http:// www.members.tripod.com~metalworkers/mai/mai-tr.html (E. T. : 1998), Tuğlacı, Pars (2008), İngilizce - Türkçe Ekonomi ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, Beşinci Baskı, İst., Yıldızoğlu, Ergin (Mayıs 1998), Yeni Dünya Düzeni İçin Bir Anayasa Denemesi: Çok Taraflı Yatırım Anlaşması, Power, Yılmaz, Alper Çağrı (2013), 6302 Sayılı Kanun Hükümleri Uyarınca Yabancı Gerçek Kişilerin Türkiye’de Taşınmaz Edinimi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XVII, sayı: 1-2, Yılmaz, Gaye (tarihsiz), Finans Piyasaları, Asya Krizi, ve MAI, http:// www.antimai.org/kitap/maitop/maitop5.htm (E. T. : 2012), http://www. members.tripod.com~metalworkers/mai/mai-tr.html (E. T. : 1998), ___________ (Ağustos 1998), Sermaye Savaşları Şekil mi Değiştiriyor?, İktisat Dergisi, sayı: 381, Ekodialog (tarihsiz), Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA), http:// www.ekodialog.com/uluslararasi_ekonomi/cok-tarafli-yatirim-garantisi-ajansi.html, (E. T.: 2012).
• ICSID (2006), ICSID Convention, Regulations and Rules, https://icsid. worldbank.org/ICSID/StaticFiles/basicdoc/CRR_English-final.pdf, (E. T.: 2013), _____ (2013), List of Contracting States and Other Signatories of the Convention, https://icsid.worldbank.org/ICSID/FrontServlet?requestType=ICSIDDocRH&actionVal=ContractingStates&ReqFrom=Main (E. T. : 2013), T.C. Merkez Bankası (2013), Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS) (E. T.: 2013), MIGA (2010), Convention: Establishing the Multilateral Investment Guarantee Agency, http://www.miga.org/documents/miga_convention_november_2010.pdf, (E. T.: 2013), ___________ (2013), MIGA Member Countries (179), http://www.miga. org/whoweare/index.cfm?stid=1789, (E. T.: 2013), ___________ (2013b), List of members including dates of membership [MIGA Member Countries (179) altında] http://www.miga.org/whoweare/index.cfm?stid=1789, (E. T.: 2013), ___________ (tarihsiz)a, Projects, http://www.miga.org/projects/advsearchresults.cfm?srch=s&hctry=217c&hcountrycode=TR&dispset=10&sortorder=asc&srow=1&erow=10, (E. T.: 2013), ___________ (tarihsiz)b, Partners, http://www.miga.org/whoweare/index.cfm?stid=1790, (E. T.: 2013), NAFTA (tarihsiz)a, Objectives, https://www.nafta-sec-alena.org/ Default.aspx?tabid=97&ctl=SectionView&mid=1214&sid=5a1b5f25-8904-4553-bf16-fef94186749e&language=en-US, (E. T.: 2013), _______ (tarihsiz)b, Overview of the Dispute Settlement Provisions, https:// www.nafta-sec-alena.org/Default.aspx?tabid=93&language=en-US, (E. T.: 2013), OECD (April 1998), “the Multilateral Agreement on Investment Draft Consolidated Text”, http://www1.oecd.org/daf/mai/pdf/ng/ng987r1e. pdf, (E. T. : 2012), ______________ (1997), the Multilateral Agreement on Investment: Frequently Asked Questions and Answers, http://www.flora.org/flora/ archive/mai-info/oecd-faq.htm, (E. T. : 2012), http://www.islandnet. com/~nefs/maisite/oecd-faq.htm, (E. T.: 1998), T. C. Ekonomi Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, MIGA, www.ydy.gov.tr/?id=21, (E. T.: 9.05.2012)
• TÜİK (2013), Temel İstatistikler/Ulusal Hesaplar/Harcama Yöntemiyle GSYH/Harcamalar Yöntemiyle Cari Fiyatlarla Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (Yıllık) (E. T.: 2013), UNCTAD (2013), UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=88, http://unctadstat.unctad.org/ReportFolders/reportFolders.aspx?sCS_referer=&sCS_ChosenLang=en, (/foreign direct investment), (E. T.: 2013), UNCTAD (2013b), Statistical Annex (World Economic Situation and Prospects 2012 içinde), http://www.un.org/en/development/desa/policy/wesp/wesp_current/2012country_class.pdf, (E. T.: Ekim 2013), 22 Aralık 1934 tarihli 2644 sayılı Tapu Kanunu, 1954 tarihli 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu, 2003 tarihli 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, 2001 tarihli 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu, 2003 tarihli 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun. 3 Mayıs 2012 tarihli 6302 sayılı Tapu Kanunu ve Kadastro Kanununda değişiklik yapılmasına dâir Kanun.