Şemseddin Timurtâşî’nin Risâle fi'n-Nükûd İsimli Eseri

Year 2018, Volume: 29 Issue: 1, 95 - 108, 15.06.2018

Şeyma Özdemir Erol Özvar

Abstract

Hanefî mezhebinin önemli fakihlerinden
olan Şemseddin Timurtâşî (v.1599) yaşamış olduğu dönemin parasal istikrarsızlıklarına
dair bir risale kaleme almıştır. Risâletü Bezli’l-mechûd fî tahrîri es’ileti
tegayyüri’n-nükûd ismini verdiği ve kısaca Risâle fi’n-Nükûd olarak
geçen bu risaleyi Hüsamüddin Affane tahkik edip neşretmiştir. Elinizdeki bu
makale, bu risaleyi tanıtmakta ve Timurtâşî'nin fıkhî yaklaşımını dönemin
tarihi verilerinin ışığında ele alarak anlamaya çalışmaktadır. Müellif, bu
risalede 16. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı yönetimi tarafından yapılan
tağşişlerin yol açtığı mübadele meselelerini tasnif ve tahlil eder. 16.
yüzyılın sonlarında ve 17. yüzyılın başlarında Osmanlı coğrafyasında sikkelerin
tedavülden kalkması, piyasadan çekilmesi ya da değerinin değişmesi gibi parasal
meseleler söz konudur ve akitlerde ödemelerin nasıl yapılacağına dair
anlaşmazlıklar vardır. Dahası, Timurtâşî'nin verdiği bilgilere göre dönemin
ulemasının sözü edilen meselelerde hukuki ihtilaf içinde olduğu anlaşılmaktadır.
Timurtâşî bu risalede Osmanlı coğrafyasında tedavül eden akçe ve şâhî gibi
sikkelerin istikrarsızlıkları nedeniyle ortaya çıkan anlaşmazlıkların hallinde
mahkemelerin yeknesak bir hüküm etrafında karar vermeleri ve bu amaçla müftülerin
ihtilafları ortadan kaldırmak için Hanefî mezhebindeki fetva usûlünü izlemeleri
gerektiğini ileri sürmektedir.

Keywords

Şemseddin Timurtaşi, Nükûd Risalesi, Tağşiş, Hukuk ve tarih

Shamsaddin Timurtâshî’s Treatise Risâlah fi’n-Nuqûd

Abstract

Shamsaddin
Timurtâshî, a prominent Hanafî jurist, wrote a
legal treatise entitled
briefly Risâlah fi’n-Nuqûd,
on monetary inconsistencies of
his time. Husamuddin Affane from Quds University studied the treatise and
published it as
a book. The purpose of this paper is to introduce Risâlah fi’n-Nuqûd and to examine
the important
historical data that
will allow us to understand this legal text. In the treatise, Timurtâshî
classifies and analyzes
exchange issues generated by
the debasements implemented by the Ottoman government in the late 16th century.
Among others, Timurtâshî addresses the legal dispute on how to make payments
when coins are taken out of circulation or withdrawn from the market, or when
the coin
values change.
He emphasizes
that it is still an ongoing problem
among his contemporary colleagues. To eliminate
this dispute, he suggests following
the Hanafî methodology of fatwa. 

Keywords

Shamsaddin Timurtashi, Risalah fi'n-Nuqud, Devaluation, Law and history, Methodology of fatwa

References

• Aykut, Nezihi. “Osmanlı İmparatorluğu’nda XVII. Asır Ortalarına Kadar Yapılan Sikke Tashihleri”. Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan içinde, 343-360. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifîn Esmaü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn. Tahran: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1947.
• Barkan, Ömer Lütfi. “16. Yüzyılın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”. Belleten. XXXIV, 136 (1970): 557-607.
• el-Ğazzî, Ebu’l-Me’âlî Muhammed. Divânu’l-İslâm. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Âbidîn, Reddu’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr Şerhi Tenvîru’l-ebsâr. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• İbn Âbidîn, , “Tenbîhu’r-rukûd alâ mesâili’n-nükûd”. Mecmûatu resâili İbn Âbidîn içinde. II, 55-65. yy, ty.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye’nin İktisadî Vaziyeti Üzerine Bir Tetkik Münasebetiyle”. Belleten. XV, 60 (1951): 629-684.
• el-Muhibbî, Muhammed. Hulasatü’l-Eser fî A’yâni’l-Karni’l-Hâdî Aşer. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
• Özdemir, Şeyma. 16. Yüzyılın Sonlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda Parasal İstikrarsızlık ve Şemseddin Timurtâşî’nin Nükûd Risalesi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• Pamuk, Şevket. İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler (1469-1998). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 2000.
• Sahillioğlu, Halil. Kuruluştan XVII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme. İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi, İstanbul, 1958.
• Sahillioğlu, Halil. “Osmanlı Para Tarihinde Dünya Para ve Maden Hareketinin Yeri (1300-1750)”. ODTÜ Gelişme Dergisi. Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar Özel Sayısı (1978): 1-38.
• Timurtâşî, Muhammed bin Abdullah. Risâletü Bezli’l-mechûd fî tahrîri es’ileti tegayyüri’n-nükûd. Tahkik Hüsamüddîn bin Musa Affâne. Kudüs: yy, 2001.
• Timurtâşî, Muhammed bin Abdullah. el-Fetâvâ. Tahkik Abdullah Mahmud Ebu Hassan. Amman: Dâru’l-Feth, 2014.
• Timurtâşî, Muhammed bin Abdullah. Muînü’l-müftî alâ cevâbi’l-müsteftî. Tahkik Emir el-Hazzâî. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 2009.
• Timurtâşî, Muhammed bin Abdullah. Müs’ifetü’l-hükkâm ale’l-ahkâm. Tahkik Samir Mazin el-Kubbec. Amman: Daru’l-Feth, 2007.
• Yıldırım, Sadullah. 1000/1592-93 ve 1001/1593-94 Tarihli Ruznamçe Gelir Defterine Göre Osmanlı Devleti’nin Merkezi Hazine Gelirleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2008.
• Yılmazçelik, İbrahim. “XIX. Yüzyılda Osmanlı Taşra Teşkilatının Önemli Merkezlerinden Biri Olan Diyarbakır’da Bazı Görevlilerle İlgili Tespitler”. OTAM Dergisi 31 (2012): 225-242.
• ez-Zeyd, Salih b. Abdulkerim. Buğyetü’t-tamâm fî tahkîki ve dirâseti Müs’ifeti’l-hükkâm a’le’l-ahkâm. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1996.