İslam Hukukunda Vakıf Akdinin Bağlayıcılığı

Yıl 2012, Sayı: 27, 61 - 84, 12.09.2013

Ahmet Furat

Öz

İslam Medeniyetinin en önemli müesseselerinden birisi olan vakıf ile ilgili İslam
tarihinin ilk dönemlerinden itibaren tartışmalar yapılmıştır. Bu tartışmalar arasında, vakıf
muâmelesinin teferruatıyla ilgili meseleler olduğu gibi aslına müteallik meseleler de vardır.
Asla müteallik en önemli mesele, vakfın o zaman kullanılan ifadesi ile habs/hubs/sadaka’nın
bağlayıcı (lâzım) olup olmadığıdır. Bu tartışmayı başlatan kişinin, Hz. Peygamber’den rivâyet
ettiği hadislere dayanarak, Kûfe’de uzun süre kadılık yapan Şurayh b. el-Hâris (ölm. 78/697)
olduğu anlaşılmaktadır. Tartışma, Ebû Hanîfe’nin vakfın lâzım/bağlayıcı olmadığı şeklindeki
fetvâsıyla farklı bir boyut kazanmıştır. Keyfyet, vakfedenin veya vârislerinin vakıftan rücû‘
etmelerini gündeme getirmiştir. Bu da müessesenin devamı için önemli bir problem
oluşturmaya başlamıştır. Ebû Yusuf ve İmam Muhammed’in vakfın lüzumuna ilişkin fetvâları
olsa da, Ebû Hanîfe’nin fetvâsı sebebiyle tartışma yüzyıllarca gündemde kalmış, en sonunda
Osmanlı zamanında vakfiyelere rücû‘ rüknünün eklenmesiyle problem vakıf akdinin
başlangıcında çözülmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, vakıftan rücû, İslam Hukuku Tarihi

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed b. İbn Kudâme (ö. 620), İbn Kudame elMakdisi (ö.683) , el-Mugni ve’ş-Şerhu’l-Kebir, Daru’l-Kitabi’l-Arabi.
• Abdülganî Ganîmî Meydânî, el-Lübab f Şerhi’l-Kitab, Beyrut tsz. Akgündüz, Ahmet, İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara 1988
• el-Baberti, el-İnâye, Darulfkr.
• Boyabadi Hafız Halil Şükrü Efendi, K. Ahkami’l-Evkaf, Bosnalı Hacı Muharrem Matbaası tsz.
• el-Cevheri, es-Sıhâh, thk. Ahmed Abdulgafur Attar, Beyrut 1987. Ebu Hamid Muh. b. Muh. el-Gazali et-Tusi, el-Vasit f’l-Müzehheb, Kahire 1417, Ebu Zehrâ, Muhadarat f’l-fıkh, 1959.
• Ebu Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref en-Nevevî, Ravzatu’ttâlibin ve Umdetu’l-Müftîn, thk. Züheyr es-Sevayiş, Beyrut 1991,
• Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Rüşd el-Kurtubi, elMukaddemat, Daru’l-garbi’l-İslami 1408,
• Gözübenli, B. (2003/2). İslam Toplumunda Vakıf Kültürünün Doğuşu. Yeni Ümit, http://www.yeniumit.com.tr/konular.php? sayi_id=60&konu_id=54&yumit=bolum2.
• Gözübenli, B. (2010/2). İmam-ı Azam Ebu Hanife'nin İçtihat Sistematiğinde Sünnet ve Hadis. Yeni Ümit , http://www.yeniumit.com.tr/konular.php? sayi_id=88&konu_id=1339&yumit=bolum2. H. Yunus Apaydın, “Luzum”, DİA.
• el-Halil b. Ahmed, Kitabu’l-ayn, thk. Mehdi el-Mahzumi, İbrahim es-Samerrai, II. Baskı, Beyrut 1988
• el-Hassâf, Kitabu Ahkami'l-Evkâf, Mısır 1322 (Birinci Baskı). Hennigan, The Birth of a Legal Institution: The Formation of the Waqf in Third-century A.H. Hanafī Legal Discourse, Brill 2004.
• Hüseyin Hatemi, Önceki ve Bugünkü Türk Hukuku'nda Vakıf Kurma Muamelesi, İstanbul 1968.
• İbn Abidin, Reddü’l-Muhtar, Beyrut 1992.
• İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, (thk. M. Avame) Daru'l-kıble.
• İbn Hümam, Fethu’l-Kadir, tsz.
• İbn Kudame, eş-Şerhu’l-Kebir alâ Metni’l-Mukni, Darulkitab el-Arabi.
• İbn Müslim er-Re’y Hilal b. Yahya, K. Ahkami’l-Evkaf, tsz.
• İbrahim b. Muhammed b. Abdullah b. Muh. ibn Mufih, el-Mubdi’ f Şerhi’l-Mukni, Beyrut 1997,
• el-Karaf, ez-Zahira, (thk. Komisyon), Beyrut 1994.
• el-Maverdi, el-Havi’l-Kebir, (thk eş-Şeyh Ali Muhammed Muavvız, eş-Şeyh Adil Ahmed Abdulmevcud) Beyrut 1919.
• el-Mavsili, el-İhtiyâr, 1426.
• Karinabadizade Ömer Hilmi, İsmet Sungurbey, Eski Vakıfların Temel Kitabı, İstanbul 1978.
• Mehmet Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, II. Baskı İstanbul 2005, s. 598.
• Muhammed b. Yusuf b. Ebi’l-Kasım b. Yusuf el-Gırnati, et-Tacu’l- İklil li-Muhtasar el-Halil, Daru’l-Kutubu’l-İlmiye 1416.
• Mübahat Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili : Diplomatik, İstanbul 1994. Nazif Öztürk, Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Ankara 1995. Râgıp el-Isfehani, el-Müfredat, thk. Safvan Adnan Dâvûdi, II baskı, 1997. Sahnun, el-Müdevvene el-Kübra, Lübnan Darulkutub
• es-Serahsi, el-Mebsût, Darulmarife, Beyrut/Lübnan.
• eş-Şâfi, el-Ümm, Darulmarife 1393.
• Şeyhizade, Mecmau’l-enhur, tsz.
• et-Taberi, Câmiu’l-Beyân, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Müessesetü'r-Risâle, 1420/2000.
• et-Tahavî, Şerhu Meâni’l-Asâr, thk. Muhammed Nuri Neccar, Muhammed Seyyid Cad el-Hakk), 1994.
• Vecdi Akyüz, “Kutsal Metinlerde Vakıf Referansları”, Geçmişten Geleceğe Vakıf Medeniyet, Vakıflar Dergisi 2006.
• el-Vekî, Ahbaru'l-Kudat, Kahire 1947.
• Zekeriya Muhammed b. Ahmed b. Zekeriya el-Ensari, Fethu’lVehhâb bi-Şerhi Menheci't-Tullâb, Darulkutubu’l-ilmiye 1418. ez-Zerkâ, el-Fıkhu’l-İslami f Sevbihi’l-Cedid, Dımaşk 1967-68.