MUSA CARULLAH BİGİYEF’İN KUR’AN YORUMLARINA DAİR ELEŞTİREL BİR TAHLİL

Yıl 2014, Sayı: 30, 7 - 62, 25.05.2015

Mahmut Ay

Öz

20. yüzyılın başlarında Kazan Türkleri arasında dikkat çekici eser ve fikirleriyle ortaya çıkan Musa Carullah Bigiyef, çileler ve sürgünler; zindanlar ve hicranlarla dolu hayatında pek çok eser telif etmiş ve hemen her eserinde Kur’an’a dair yeni bir şeyler söylemeye çalışmış, İslâm dünyasının içinde bulunduğu hâl-i pürmelâlden çıkış için Kur’an kaynaklı çözümler üretmenin gayreti içinde olmuştur. Onun fikirlerinin temelinde, geleneksel İslâmî ilimlerin usul ve kabullerini bir tarafa bırakarak Kur’an’ı yeniden anlamaya ve yorumlamaya çalışmanın yattığı görülmektedir. Ancak müfessirlerin, mütekellimlerin ve fakihlerin Kur’an âyetlerini anlama ve yorumlama yöntemlerini her fırsatta sert bir şekilde eleştiren Carullah’ın kendisinin somut ve tutarlı bir tefsir ve tevil yöntemi ortaya koymada pek başarılı olamadığı anlaşılmaktadır. Onun Kuran yorumları incelendiğinde, bütüncül bir bakış açısından ziyade parçacı bir yaklaşımı tercih ettiği; somut ve sınırları belli bir yöntem geliştirmek yerine konu odaklı çalışmalar ortaya koyduğu anlaşılmaktadır. Bu durumun doğal bir neticesi olarak da onun eserlerinde yöntemsel olarak bazı çelişkilerin ortaya çıktığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Carullah,  Bigiyef,  Kur’an,  Tefsir,  Tevil

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm.
• Akyol, Taha, “Cedidcilik”, DİA, VII, 211-213.
• Albayrak, Halis, “(Musa Carullah Bigiyef’in) Kur’an’ın
• Anlaşılması Ko-nusundaki Görüşleri”, Ölümünün 50.
• Yıldönümünde Musa Carullah Bigiyef, TDV Yayınları, Ankara 2002, s. 19-37.
• Balaban, Mustafa Rahmi, “Musa Carullah, Hayatı, Felsefesinden Birkaç Çizgi, Eserleri”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, cilt:1, cüz: 1-4, s. 173-178.
• Baltanova, Goulnar, “Rızâeddin Fahreddîn ”, DİA, XXXV, 70-71.
• el-Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dersaâdet Kitabevi, İstanbul ts.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Carullah, Musa, Hatun, hazırlayan: Mehmet Görmez, Kitâbiyât, Ankara 1999.
• _____, Uzun Günlerde Oruç, Hazırlayan: Abdullah Kahraman, İz Yayıncılık, İstanbul 2009.
• _____, Büyük Mevzularda Ufak Fikirler, Hazırlayan: Musa Bilgiz, Kitâbiyât, Ankara 2001.
• _____, İslam Nazarında Müskirât ve Meyyit Yakmak Meseleleri, Hazırlayan: Ferhat Koca, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2003.
• _____, Kitâbu’s-Sünne, çeviren: Mehmet Görmez, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1998.
• _____, Kur’ân-ı Kerîm Âyet-i Kerîmelerinin Mu’ciz İfadelerine Göre Ye’cûc, Berlin 1933.
• _____, İslâm’ın Elifbâ’sı, hazırlayan: İbrahim Maraş-Seyfettin Erşahin, Se-ba Yayınları, Ankara 1997.
• _____, Halk Nazarına Bir Nice Mesele, Kazan 1912.
• _____, Kavâid-i Fıkhiyye, Kazan 1927.
• Durmuş, İsmail, “Tağlîb”, DİA, XXXIX, 372-374.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İs-tanbul 1992.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Neşriyat, y.y., 1979.
• Görmez, Mehmet, Musa Carullah Bigiyef, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1994.
• Hâşim Nâhid, Türkiye İçin Necât ve İ’tilâ Yolları, Şems Matbaası, İstanbul ts.
• İbnu’l-Arabî, Muhyiddîn, el-Fütûhâtu’l-Mekkiyye, Dâru Sâdır, Beyrut ts.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail ed-Dımaşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, ed-Dâru’l-Mısriyye el-Lübnâniyye, Kahire 1990.
• İşleyen, Ahmet, Musa Carullah Bigiyef’in Kur’an Anlayışı ve Yorum Yönte-mi, basılmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü, Ankara 2002.
• Kanlıdere, Ahmet, Kadimle Cedit Arasında Musa Carullah, Dergah Yayınları, İstanbul 2005.
• _____, “Mûsâ Cârullah”, DİA, XXXI, 214-216.
• Karaman, Hayrettin ve diğerleri, Kur’an Yolu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2008.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, nşr. Hişam Semîr el-Buhârî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1995
• en-Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, Çağrı Yay., İs-tanbul 1992.
• Özalp, Ömer Hakan, Rızâeddin Bin Fahreddin, Dergah Yayınları, İstanbul 2001.
• er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer, et-Tefsîru’l-Kebîr li’l-İmâm Fah-ruddîn er-Râzî (Mefâtîhu’l-Gayb), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 2001.
• Reşîd Rızâ, Tefsîru’l-Menâr, Dâru’l-Marife, Beyrut 1993.
• Sabrî, Mustafa, Yeni Müctehidlerin Kıymet-i İlmiyyesi, Evkâf-ı islâmiyye Matbaası, İstanbul 1337/1335.
• _____-Musa Carullah, İlâhî Adâlet, Pınar yayınları, İstanbul 1996.
• Şentürk, Mustafa, “Musa Carullah’ın Eğitim Üzerine Düşünceleri: “Tari-hu’l-Kur’an Vel’l-Mesahıf” Adlı Eseri Bağlamında”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2012, sayı: 48, s. 257-268.
• _____, “Mûsâ Cârullâh’ın Târîhu’l-Kur’ân ve’l-Mesâhıf Adlı Eseri ve Tefsîr İlmi Açısından Değeri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi) [İİFD] [EAÜİFD], 2014, sayı: 42, s. 107-125.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1988.
• et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer, el-Keşşâfu an Hakâiki Ğavâmıdı’t-Tenzîl ve Uyûnu’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, thk. Muhammed Abdüsselâm Şâhîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.