Çerkezler’de Kimlik ve Aidiyet

Yıl 2017, Sayı: 55, 1 - 42, 27.07.2017

Gülsen Demir , Semra Bolat

Öz

Kimlik ve özellikle etnik kimlik konusu 20. yüzyılın ortalarından itibaren dünyada ve son on yıldır Türkiye’de üzerinde çok sık durulan, araştırılan ve tartışılan bir konu olmuştur. “Etnik nüfus” tespit ve belirlemelerinde, bilimsel olarak grubun “kendine bakışını esas alan”, “kendi kabulüne” dayalı kimlik tanımı yaygındır. Yani, etnik kimlik tanımında esas olan, bir başkasının kimi “ne” olarak gördüğü değil, kişinin kendini “kim” ve “ne” olarak gördüğüdür. Bu bağlamda, Türkiye’de yaşayan Çerkez kökenli gruplar etnik kimlik araştırmaları açısından önemli bir örnek teşkil etmektedir. Çerkezleri sosyolojik olarak bugün bile henüz millet ya da milliyet olarak nitelemek zor görünmektedir. Çünkü Çerkez kimliği adeta bir üst kimliktir. Bu üst kimlik ya da şemsiye altında 50 civarında boy vardır. Bunlardan bazıları; Abhaz, Oset, Ubıh, Kabartey Balkar, Şapsığ, Çeçen, Bjedug, Besleney, Cemguy vs. adlarını taşımaktadır. Çerkez diye bir millet ya da milliyet yoktur. Söz konusu bütün bu boylar dışa karşı kendilerine Çerkez demektedirler; ancak kendi aralarında boy adları öne çıkmaktadır. Dolayısıyla bu görüşe göre, Çerkezce diye konuşulan bir dil de yoktur; adı geçen tüm boyların kendi ana dili vardır. Kendi aralarında dil bilenleri birbirleri ile anlaşabilmektedirler, ancak ortak bir dilleri yoktur: Rusya’dakilerin ortak dili Rusça, Türkiye’dekilerin ortak dili Türkçe, Suriye’dekilerin ortak dili Arapça veya Fransızca, Ürdün’dekilerin Arapça vb.dir. Bu çalışmada Türkiye’de yaşayan çok sayıdaki etnik gruptan biri olan Çerkezler’in, Anadolu’ya geliş süreçleri ve etnik kimlik algıları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Göç, kimlik, etnik kimlik, kültür, Çerkezler

Identity and Belonging in Circassian

Öz

Identity, especially ethnic identity, is a subject that has been frequently studied. This topic

has also been the subject of debate throughout the world since the middle of the 20th century

and in Turkey over the last decade. In the process of detecting and identifying the “ethnic

population,” the only scientifically valid criterion is the identification of a group based

on “self-acknowledgment.” In other words, what is essential in the definition of ethnic

identity is not what someone else sees as “what,” but who sees themselves as “who” or

“what.” In relation to this discussion, Circassian groups living in Turkey are an important

case of ethnic identity research. Even today, it seems difficult to describe Circassians

sociologically as a nation or nationality, given that Circassian identity is almost an upper

identity. Circassian groups have about 50 tribes under this general group, including Abkhaz,

Ossetian, Ubyh, Kabardian Balkar, Shapsug, Chechen, Bjedug, Besleney, Cemguy, and

so on. Circassians do not have a singular nation or nationality; in other words, they are

all Circassians regardless of their differences. However, tribe names stand out among

themselves. Therefore, according to this view, no language exists that is exclusively spoken

as Circassian. Although they can communicate effectively with one another, all the tribes

have their own native languages. They do not have a distinct language that can be called

“Circassian,” and the common languages vary: the languages of those living in Russia,

Turkey, Syria, and Jordan are Russian, Turkish, Arabic or French, and Arabic, respectively.

This paper focuses on Circassians—one of the many ethnic groups living in Turkey—along

with their process of arrival in Anatolia and their perceptions of ethnic identity.

Anahtar Kelimeler

Migration, identity, ethnic identy, culture, Circassian

Kaynakça

• Ağanoğlu, H.Y. (2001). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makûs Tarihi Göç, Birinci Baskı, İstanbul, Kum Saati Yayınları. Akyüz, J. (2008). “Göç Yollarında; Kafkaslardan Anadolu’ya Göç Hareketleri”, Bilig Dergisi, Sayı 46. s. 154-162.
• Alankuş, S. (1998), “Demokratik Bir Kimlik Stratejisi Olarak Çerkeslik, Kafkas Dernekleri Federasyonu”, [e-mail].
• Andrews, P.A. (1992) Türkiye’de Etnik Gruplar, (Çev. M. Küpüşoğlu), 1. Baskı, İstanbul, Ant Yayınları.
• Aslan, C. (2005), Doğu Akdeniz’deki Çerkesler, Adana, Kafkas Kültür Derneği Yay.
• Avagyan, A. (2004). Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye'nin Devlet –İktidar Sisteminde Toplum ve Göç, Ankara, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• Ayata, A.G. (l99l). “Gecekondularda Kimlik Sorunu-Dayanışma Örüntüleri ve Hemşerilik”, Toplum ve Bilim, 1991 Kış, Sayı. 51-52.
• Barkan, Ö. Lütfi, (1953-1954), "Osmanlı imparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler", İstanbul, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.15, S. 1-4, s.209-237.
• Berzeg, N. (1996). Çerkez Sürgünü: Gerçek, Tarihi ve Politik Nedenleri, Ankara, Takav Matbaacılık.
• Bilgin, M. ( 2007,) Doğu Karadeniz; Tarih, Kültür, İnsan, İstanbul, Ötüken Yayını.
• Bolat, Semra (2015), “Aydın’ın Üç Çerkez Yerleşiminde Etnik Kimlik Araştırması”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Castles, S. ve Miller, M. J. (2008). Göçler Çağı Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri (Çev: B. Bal ve İ. Akbulut), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Cohen, R. (1997), Global Diasporas, London, UCL Press.
• Connolly, W. (1995), Kimlik ve Farklılık, Çev. F. Lekesizalın, İstanbul, Ayrıntı Yayını.
• Erdem, T. (2010). “1864 Kafkas Göçü Öncesinde ve Göç Sırasında Yaşanan Salgınlar”, ‘146. Yılında 1864 Kafkas Göçü: Savaş ve Sürgün’ Uluslararası Sempozyumu, İstanbul, 6-7 Aralık.
• Eriksen, T. H. (1993) Ehnicity and Nationalism, London, Pluto Yay.
• Erkan, S. (2005). “Sürgün Olgusuna Analitik Yaklaşım ve Çerkes Sürgünü Örneği”, Nart Dergisi, Sayı.43, (Mayıs-Haziran 2005), s. 9.
• Friedman, J. (1996), "Küresel Sistem, Küreselleşme ve Modernliğin Parametreleri", A. Topçuoğlu ve Y. Akay (der.), Postmodernizm ve İslam; Küreselleşme ve Oryantalizm. Çev. B. Peker, Ankara, Vadi Yayını, s.81-111.
• Giddens, A. (2008), Sosyoloji, Çev. Cemal Güzel, İstanbul, Kırmızı Yayınları.
• Gönülal, Ö. (2007), Sanat Kavramı ile İç Göç İlişkisi Üzerine Düşünceler, 03.01.2010, www. sanat teorisi.com.
• Güngör, E. (1999), Dünden Bugünden Tarih, Kültür ve Milliyetçilik, İstanbul, Ötüken Yayıncılık. Hayır, M.(2004) “Göç ve Göçe Bağlı Olarak Meydana Gelen Sosyo-Kültürel Değişimler”, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı. 7, s. 240–256.
• İçduygu, A. ve Sirkeci, İ. (Der.) (1999), Bilânço’98, 75 Yılda Köylerde Şehirlere, Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Göç Hareketleri, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları..
• İçduygu, A. Sirkeci, İ. ve Aydıngün, İ. (1998), “Türkiye’de İç Göç ve İç Göçün İşçi Hareketlerine Etkisi”, Ed: A. İçduygu, Türkiye’de İç Göç, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları.
• Karpat, K. (2010). Osmanlı'dan Günümüze Etnik Yapılanma Ve Göçler, İstanbul, Timaş Yayınları.
• Kaya, F. (2006). “Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de Uyguladığı İskân Siyaseti (XV. XVI. Yüzyıllar)”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı. Ankara).
• Kırzıoğlu, F. ( 1993), Osmanlılar’ın Kafkas Ellerini Fethi, Ankara, TTK Yayını.
• Koca, S. (2006), “Türklerin Göçleri ve Yayılmaları”, Türkler, Cilt 1, s: 651-656. Cilt Ed.: H.C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca, , Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Kumuk, T. (1992). “Çerkezlerin Türkiye’ye Sürgünü”, ADIG-Kültür Tarih Dergisi, Çev. Murat Papsu, Sayı 3, s.88-89.
• Kurtoğlu, A. (2005), “Mekansal Bir Olgu Olarak Hemşerilik ve Bir Hemşerilik Mekanı Olarak Dernekler”, European Journal of Turkish Studies, http://www.ejts.org/document375.html
• Mccarthy, J. (1998), Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar, İstanbul, İnkılâp Kitabevi,
• Mutluer, M.(2003), Uluslararası Göçler ve Türkiye, İstanbul, Çantay Kitabevi.
• Namitok, A. (2003), Çerkeslerin Kökeni (Çev. A. Çeviker), Ankara, Kaf-Dav Yayınları.
• Saydam, A.(1997), “Osmanlılarda Kefalet Usulü”, Tarih ve Toplum, Sayı. 164, s. 4–6.
• Sencer, M. (1989), Toplum Bilimlerinde Yöntem, İstanbul. Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Somerson, S. (2004), Sosyal Bilimlerde Etnisite ve Irk, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tayfur, K.(2008), “Kosova’nın Kayıp Çerkezleri”, Atlas Dergisi, Sayı. 179, s. 107-111.
• Tekeli, İ. (2007), “Türkiye’nin Göç Tarihindeki Değişik Kategoriler”, Kökler ve Yollar Türkiye’de Göç Süreçleri, Der: Kaya, A.; Şahin, B., Göç Çalışmaları 7, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniv. Yay. s.447-473.
• Teksen, A. (2003), Kentleşme Sürecinde (Bir Tampon Mekanizma Olarak) Hemşerilik, Ankara’daki Malatyalılar Örneği, Ankara, DPT Yayınları.
• Toros, Aykut.(2008). “Önsöz”, Nakanishi, H. vd., Sorunlu Bölgelerde Göç, Çev: Nihal T. Yağcıbaşı, 1.Baskı, Ankara, Global Strateji Enstitüsü.
• T.C Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (ASAGM), (2010), Türkiye’de Aile Değerleri Araştırması, Ankara.
• Türkdogan, O. (1996). Türk Tarihinin Sosyolojisi, Turhan Yayınları Ankara.
• Uguz, S., Bilgen, İ., Yerlikaya, E. E. ve Evlice, Y.E. (2004), “Göç ve Göçün Ruhsal Sonuçları”, Ç.Ü. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, C. 13.
• Wilkoszewski, T. (2010), “Dönüşmekte Olan Siyasi Kimlikler: Türkiye’deki Doğu Türkistan-Uygur Diasporası”, Türkiye’ye Uluslararası Göç, (Ed: B. Pusch ve T. Wilkoszewski) (Çev: M. Özbatır), İstanbul, Kitap Yayınevi, s. 251-280.
• Yalçın, C. (2004), Göç Sosyolojisi, Ankara, Anı Yayıncılık.