Şanlıurfa Kent Dokusunda Önemli Yere Sahip Bazı Tarihi ve Kültürel Alanların Kurakçıl Peyzaj Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2024, , 447 - 457, 01.03.2024

Necmettin Gür , Özgür Kahraman

https://doi.org/10.21597/jist.1296301

Öz

Son yıllarda küresel ısınma ve yoğun kentleşme kaynaklı kuraklık ve suyun etkin kullanılamaması önemli sorunlardan biri haline gelmiştir. Peyzaj tasarımlarında tercih edilen bitkilerin su tüketiminin yüksek olması ve yoğun çim alan kullanımları bu sorunları arttırmaktadır. Bu bakımdan peyzaj tasarım ve planlamalarında suyun etkin kullanımı oldukça önemlidir. Kurakçıl peyzaj uygulamalarında su tüketimi düşük, kuraklığa dayanıklı bitki türlerinin seçimi ve suyun etkin kullanımı sayesinde sudan tasarruf edilebilmektedir. Kurakçıl peyzaj uygulamaları yerel doğal bitki türlerinin de kullanımına olanak vermektedir. Bu çalışma, Şanlıurfa Kent Merkezi’nde önemli yere sahip bazı tarihi ve kültürel alanlarındaki bitki kullanımlarını kurakçıl peyzaj yönünden değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Göbeklitepe Ören Yeri, Balıklıgöl, Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi ve Haleplibahçe Mozaik Müzesi peyzaj ve rekreasyon alanları çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Çalışma alanında toplam 40 bitki türü tespit edilmiştir. Bu bitki türlerinden 24’ü ağaç, 6’sı ağaççık, 8’i çalı, 1’i yer örtücü, 1’i ise sarılıcı ve tırmanıcı formdadır. Bitki türlerinin % 77.5 geniş yapraklı, % 22.5’i ibrelidir. Alanlarda kurakçıl peyzaja uygun bitki türü varlığı oranları % 28.5 ile % 50 arasında değişmektedir. Alanlarda kurakçıl bitki türleri veya yerel doğal bitki türlerinin tercih edilmesi suyun etkin kullanılmasına ve sürdürülebilir peyzaj alanlarının oluşturulmasına olanak verecektir.

Anahtar Kelimeler

Kurakçıl peyzaj, Bitkisel tasarım, Şanlıurfa, Göbeklitepe, Balıklıgöl

Evaluation of Some Historical and Cultural Areas that Have an Important Place in Şanlıurfa Urban Texture in Terms of Xeriscape

Öz

In recent years, drought and ineffective use of water due to global warming and intense urbanization have become one of the important problems. The high water consumption of the plants preferred in landscape designs and the intensive use of grass areas increase these problems. In this regard, the effective use of water in landscape design and planning is very important. In xeric landscaping applications, water can be saved by selecting low-water consumption, drought-resistant plant species and effective use of water. Xeric landscaping practices also allow the use of local natural plant species. This study was carried out to evaluate the plant uses in some important historical and cultural areas of Şanlıurfa City Center in terms of xeriscape. The landscape and recreation areas of Göbeklitepe Ruins, Balıklıgöl, Şanlıurfa Archeology Museum and Haleplibahçe Mosaic Museum were determined as the study area. A total of 40 plant species were identified in the study area. Of these plant species, 24 are trees, 6 are small trees, 8 are shrubs, 1 is a groundcover, and 1 is an amplectant and climbing form. 77.5% of the plant species have broad leaves and 22.5% have conifers. The presence of plant species suitable for xeriscape in the areas varies between 28.5% and 50%. Preferring xeric plant species or local natural plant species in areas will allow effective use of water and the creation of sustainable landscape areas.

Anahtar Kelimeler

Xeriscape, Plant design, Şanlıurfa, Göbeklitepe, Balıklıgöl

Kaynakça

• Albayrak, Y. (2019). Şanlıurfa’da Yeni Bulunan Kaya Mezarları Taban Mozaikleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 41, 213-224.
• AlHalim, W. A. (2020). Xerıscape as an Approach to Save Water in Landscape Projects. Journal of Engineering Sciences (JES), 48(2), 287-301. Aşık, Ş., Çamoğlu, G., Akkuzu, E., Kaya, Ü. & Şahin, M. (2010). Zeytinde (Olea europaea L., cv. Memecik) Farklı Sulama Düzeylerinin Vejetatif Gelişime ve Verime Etkisi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2, 33-39.
• Çalış, E. (2020). Şanlıurfa Müzesi’nde Bulunan Artuklu Dönemine Ait Bir Grup Sikke. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(3), 253-276. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.684237.
• Çetin, N., Mansuroğlu, S., & Onac, A. (2018). Xeriscaping feasibility as an urban adaptation method for global warming: A case study from Turkey. Polish Journal of Environmental Studies, 27(3), 1009-1018. https://doi.org/10.15244/pjoes/76678.
• Çorbacı, Ö. L., Yazgan, M. E., & Özyavuz, M. (2017). Kurakçıl Peyzaj (Xeriscape) ve Uygulamaları. Edirne: Karakayalar Matbaası.
• Çorbacı, Ö. L., & Ekren, E. (2022). Kentsel Açık Yeşil Alanların Kurakçıl Peyzaj Açısından Değerlendirilmesi Ankara Altınpark Örneği. Peyzaj Araştırmaları ve Uygulamaları Dergisi, 4(1), 1-11. https://doi.org/10.56629/paud.1137410.
• Dias, M. C., Azevedo, C., Costa, M., Pinto, G., & Santos, C. (2014). Melia azedarach plants show tolerance properties to water shortage treatment: an ecophysiological study. Plant physiology and biochemistry, 75, 123-127. https://doi.org/10.1016/j.plaphy.2013.12.014.
• Ekren, E. (2014). Peyzaj Bitkileri ve Özellikleri Angiospermae (Kapalı Tohumlular). İstanbul: Cinius Yayınları. Erken, K. & Özzambak M. E. (2013). Manisa katırtırnağının (Genista lydia var. lydia Boiss.) süs bitkisi ve fidan büyütme özelliklerinin belirlenmesi. V. Süs Bitkileri Kongresi, 06-09 Mayıs 2013, Yalova.
• Google Earth Pro, (2023). Şanlıurfa. https://earth.google.com/web/search/%c5%9eanl%c4%b1urfa/@37.16713752,38.82582506,504.3255976a,29658.20506749d,35y,0h,0t,0r/data=CnYaTBJGCiUweDE1MzQ3MWViZGM2MTkwOTE6MHg4ZTc4ODUxNmI3MDk0NjZjGYbcsX1tlUJAIYh9p27TZUNAKgvFnmFubMSxdXJmYRgCIAEiJgokCV4ICg07_zNAEVwICg07_zPAGVh7NYzv90RAIUZIPlF_uU3A. (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
• Gür, N. & Erduran Nemutlu, F. (2021). Tarihi Alanlarda Dikey Bahçe Kullanımı: Hasan Mevsuf Şehitliği Örneği Çanakkale. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23 (3) , 792-807. https://doi.org/10.24011/barofd.975280.
• Hersek, G. (2019). Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Merkez Yerleşkesinin Kurakçıl Peyzaj Tasarım Yaklaşımına Göre İrdelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Huang, S., Zhang, X., Yang, L., Chen, N., Nam, W. H., & Niyogi, D. (2022). Urbanization-induced drought modification: example over the Yangtze River Basin, China. Urban Climate, 44, 101231. https://doi.org/10.1016/j.uclim.2022.101231.
• İrcan, M. R., & Duman, N. (2021). Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SYİ) Yöntemi ile Şanlıurfa İli Kuraklık Analizi. Coğrafya Dergisi, (42), 1-18.
• Kamer Aksoy, O. , Akdoğan, S. & Sünbül, V. (2022). Çankırı Kenti Örneğinde Kent Parklarının Kurakçıl Peyzaj Açısından İrdelenmesi. Turkish Journal of Forest Science, 6 (1), 327-338. https://doi.org/10.32328/turkjforsci.1079202.
• Karaca, E., & Kuşvuran, A. (2012). Çankırı Kenti Peyzaj Düzenlemelerinde Kullanılan Bazı Bitkilerin Kurakçıl Peyzaj Açısından Değerlendirilmesi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, (2), 19-24.
• Karaşah, B. & Çelik, M. (2021). Kent Kimliğini Oluşturan Kent İmgelerinin Kültürel Ekosistem Servisleri Bağlamında Değerlendirilmesi “Balıklıgöl ve Çevresi Örneği”. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23 (3) , 767-778. https://doi.org/10.24011/barofd.941519.
• Kavuran, D. & Yılmaz, R. (2022). Kurakçıl Peyzaj Çalışmalarında Uygun Bitki Türü Seçimi: Süleymanpaşa, Tekirdağ Örneği. PEYZAJ, 4 (2) , 69-91. https://doi.org/10.53784/peyzaj.1167964.
• Kaylı, A. & Güneş Gölbey, A. (2020). Yeşil Altyapı ve Yeşil Bina Bileşeni Olarak Kurakçıl Peyzaj Uygulamaları. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 57 (2) , 303-311. https://doi.org/10.20289/zfdergi.669799.
• Liang, L., Wang, Z., & Li, J. (2019). The effect of urbanization on environmental pollution in rapidly developing urban agglomerations. Journal of Cleaner Production, 237, 117649. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.117649.
• Liang, W., & Yang, M. (2019). Urbanization, economic growth and environmental pollution: Evidence from China. Sustainable Computing: Informatics and Systems, 21, 1-9. https://doi.org/10.1016/j.suscom.2018.11.007.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü (2023). İllere Ait Mevsim Normalleri (Şanlıurfa). https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=SANLIURFA. (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
• Paydaş, E. , Demir, R. & Şelli, M. Ş. (2018). Atriplex spp. Çalı bitkilerinin hayvan beslemede kullanım olanakları. Çukurova Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 33 (1) , 19-28.
• Porio, E., Dator-Bercilla, J., Narisma, G., Cruz, F., & Yulo-Loyzaga, A. (2019). Drought and urbanization: The case of the Philippines. (ss. 183-208) Urban Drought: Emerging Water Challenges in Asia. Berlin: Spinger. https://doi.org/10.1007/978-981-10-8947-3_12.
• Schmidt, K. (2000). Göbekli Tepe, southeastern Turkey: A preliminary report on the 1995-1999 excavations. Paléorient, 45-54.
• Sevgin, N. (2010). Badem (Prunus dulcis (Mill.) D.A Weeb)’in in vitro Mikro çoğaltılması ve Mikrosürgünlerin Köklenmesini Etkileyen Bazı Faktörlerin Araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• TÜİK (2023). Coğrafi İstatistik Portalı. https://cip.tuik.gov.tr/. (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
• Ünal Çilek, M. (2022). Kurakçıl Peyzaj Tasarımının Yedi Basamağı: Arizona Eyalet Üniversitesi Kampüsü. ArtGRID - Journal of Architecture Engineering and Fine Arts, 4 (2) , 222-239. https://doi.org/10.57165/artgrid.1202067.
• Vikipedi (2023a). Türkiye. https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye. (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
• Vikipedi (2023b). Güneydoğu Anadolu Bölgesi. https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCneydo%C4%9Fu_Anadolu_B%C3%B6lgesi. (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
• Vikipedi (2023c). Şanlıurfa. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa. (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
• Yazıcı, N., Dönmez, Ş. & Kuş Şahin, C. (2014). Evaluation in terms of Xeric Landscape Design of Some Plants Used in Landscape Designs in Isparta. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 14 (2), 199-208.
• Yurddaş, M. (2022). Şanlıurfa İlinin Sanayi Coğrafyası. (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.