İznik Hisardere Bazilikası Mozaikleri

Yıl 2023, Sayı: 16, 303 - 314, 03.11.2023

Ali Kazım Öz Aygün Ekin Meriç Ahmet Türkmenoğlu Nihal Kardoruk

https://doi.org/10.26658/jmr.1376832

Öz

Bursa ili, İznik ilçe merkezinin beş km kuzeyinde yer alan Hisardere Nekropolü’nde, 2015 yılından itibaren çok sayıda lahit, sanduka ve oda mezar ortaya çıkarılmıştır. Kazılarda ortaya çıkarılan duvarlar ve mozaiklerin takibi sonucunda, 2021 yılında Hisardere Nekropolü’nün merkezinde bazilikal planlı bir kilise yapısına ait kalıntılara rastlanmıştır. Ayrıca jeofizik yöntemlerle yapılan incelemeler sonucunda, yapının batıya doğru devam ettiği ve muhtemel boyutlarının yaklaşık 30x35 m ve atriumla birlikte 30x70 m olduğu tespit edilmiştir. Böylece, Anadolu’daki en büyük bazilikalardan biri olarak literatürde yer alması gereken önemli bir yapıyla karşılaşılmıştır.
Erken Hıristiyan Dönemi kültürünün en önemli temsilcilerinden biri olan İznik kentinde, bu denli görkemli bir yapının kent surlarının uzağındaki bir nekropol alanının içinde ve Roma Dönemi lahitlerinin üzerinde bulunması ender rastlanan bir durumdur. Kazılar sonucunda, bazilikanın orta nefinde geometrik motiflerle süslü mozaiklerin, yan neflerinde ise tuğla döşemelerin varlığı görülmektedir. Bazilika mozaiklerinin eşit boyutta dört farklı kompozisyona sahip panellerden oluştuğu belirlenmiştir. Fakat mozaiklerin yüzeye yakın olması ve bölgenin uzun yıllar tarımsal üretim amacıyla kullanılması gibi nedenlerle sadece üç panelin kompozisyonuyla ilgili bilgiler edinilebilmiştir. Bazilikanın mimari özellikleri, mozaiğin içeriğinin benzer örneklerle karşılaştırılması ve arkeolojik buluntular yardımıyla yapının İS 5.-6. yüzyıllara ait olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İznik, bazilika, nekropol, Erken Hıristiyanlık, mozaik

Mosaics of the Basilica in Hisardere, İznik

Öz

The sarcophagi and chamber tombs have been unearthed since 2015 in the Hisardere Necropolis, which is located five kilometres north of Iznik town centre. As a result of following the walls and mosaics, the remains of a basilical church were found in the centre of the Necropolis in 2021. In addition, it was determined that the structure continues to the west and its possible dimensions with the atrium are approximately 30x70 m owing to the geophysical research. Thus, one of the largest basilicas in Anatolia that should be included in the literature was encountered.
A magnificent building which is found in a Roman Necropolis and outside the city walls is unique structure of the Early Christian Period in Iznik. As a result of the excavations, it has been found that the mosaic panels decorated with geometric motifs in the central nave of the Basilica and brick pavements in the side naves. Furthermore, it was determined that the Basilica mosaics consisted of panels with four different compositions of equal size. However, data on the composition of only three panels could be obtained due to the fact that the mosaics are close to the surface and the field has been used for agricultural production for many years. It is understood that the building belongs to the 5th - 6th centuries AD in consequence of the archaeological studies, architectural character and comparison with similar examples.

Anahtar Kelimeler

Nicaea, basilica, necropolis, Early Christian, mosaic

Kaynakça

• Adatepe - Erel 2006 F. Adatepe - L. Erel, “İznik Tarihsel Dönem Deprem Verilerinin İrdelenmesi”, İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yerbilimleri Dergisi 19, 2, 131-151.
• Altın 2019 A. A. Altın, “Nikaia Mezar Anıtları: 2013-2015 Yılları Arasında Gerçekleştirilen Yüzey Araştırmasına Dair Ön Rapor”, M. Şahin (ed.), Uluslararası Nilüfer Kültür Çalıştayları Serisi I - Nekropol ve Peyzaj: Uygulamalar, Yaklaşımlar ve Öneriler, Bursa, 35-49.
• Amm. Ammianus Marcellinus, The History, J. C. Rolfe (trans.), London, 1963.
• Aydın 2011 M. Aydın, “1. ve 2. İznik Konsillerinin Hristiyanlık Tarihi Açısından Önemi”, M. Şahin - İ. H. Mert (eds.), Uluslararası İznik I. Konsil Senato Sarayı’nın Lokalizasyonu Çalıştayı, İznik, Bursa, 23-44.
• Bateson 1899 M. Bateson, “Origin and Early History of Double Monasteries”, Transactions of the Royal Historical Society, 13, 137-198.
• Bruneau 1965 P. Bruneau, Exploration archéologique de Délos, XXVI, Les Lampes, Paris.
• Budde 1969 L. Budde, Antike Mosaiken in Kilikien, Band I: Frühchristliche Mosaiken İn Misis-Mopsuhestia, Recklinghausen.
• Cod.Theod. Codex Theodosianus, The Theodosian Code and Novels, and the Sirmondian Constitutions, C. Pharr - T. S. Davidson - M. B. Pharr (trans.), New Jersey, 1952.
• Çelikbaş - Verim 2021 E. Çelikbaş - E. Verim, “Hadrianoupolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi’nin Bema ve Apsis Mozaikleri”, JMR 14, 79-99.
• Çıtakoğlu 2015 H. Çıtakoğlu, Güney Bithynia Bölgesi Figürlü ve Geometrik Desenli Taban Mozaikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Darcan 2013 H. Darcan, “Athanasius ve İznik Konsili”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15, 28, 169-191.
• Décor I C. Balmelle – M. Blanchard Lemée – J. Christophe – J.-P. Darmon – A.-M. Guimier Sorbets – H. Lavagne – R. Prudhomme – H. Stern, Le Décor géométrique de la mosaïque romaine I, Paris, 1985.
• Décor II C. Balmelle – M. Blanchard-Lemée – J.- P. Darmon – S. Gozlan – M. P. Raynaud, Le Décor géométrique de la mosaïque romaine II, Paris, 2002.
• Dvornik 1990 F. Dvornik, Konsiller Tarihi İznik’ten II. Vatikan’a, M. Aydın (çev.), Ankara.
• Ekin-Meriç - Kutbay 2021 A. Ekin-Meriç - G. Kutbay “A Vaulted Chamber Tomb at the Necropolis of Hisardere in Nicaea”, ÖJH 89, 61-80.
• Ekin-Meriç - Dreyer 2021 A. Ekin-Meriç - B. Dreyer, “Inschriften auf Stein-Sarkophagen von der Hisardere-Nekropole von Nikaia”, Gephyra 21, 47-63.
• Eraslan - Altın 2021 Ş. Eraslan - A. A. Altın, “Nikaia’dan (İznik) Alışılmışın Dışında Bir Sütunlu Lahit”, Olba XXIX, 269-286.
• Erdoğan - Ceylan 2019 O. Erdoğan - B. Ceylan, “Kilise İçinde Kilise: Lykia’daki Geç Antik Çağ Bazilikal Planlı Kiliselerin Orta Çağ’da İkinci Kullanımları”, Cedrus VII, 663-679.
• Eser 2011 E. Eser, Kelenderis Agora Bazilikası Zemin Mozaiği Üzerindeki Hayvan Betimlemeleri,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Habas 2009 L. Habas, “Donations and Donors as Reflected in the Mosaic Pavements of Transjordans’s Churches in the Byzantine and Umayyad Periods”, K. Kogman-Appel - M. Meyer (eds.), Between Judaism and Christianity. Art Historical Essays in Honor of Elisheva (Elisabeth) Revel-Neher, Leiden 73-90.
• Krautheimer 1967 R. Krautheimer, “The Constantinian Basilica”, DOP 21, 115-140.
• Janin 1975 R. Janin, Les Eglises et les Monasteres des Grands Centres Byzantins, Paris.
• Laflı - Christof 2012 E. Laflı - E. Christof, Hadrianopolis I: Inschriften aus Paphlagonia, Oxford.
• Maden 2012 A. Maden, “A Revised Date fort he Mosaic Pavements of the Church of the Nativity, Bethlehem”, AWE 11, 147-190.
• Minnerath 1996 R. Minnerath, Histoire des Conciles, Paris.
• Ostrogorsky 1995 G. Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, F. Işıltan (çev.), Ankara.
• Öz - Ekin-Meriç 2021 A. K. Öz - A. Ekin-Meriç, İznik Roma Tiyatrosu, İstanbul.
• Patrich 2006 J. Patrich, “Early Christian Churches in the Holy Land”, O. Limor - G. G. Stroumsa (eds.), Christians and Christianity in the Holy Land, 355-400, Turnhout, 351-395.
• Prok. Procopius, de Aedificiis, (Buildings), H. B. Dewing (trans.), London, 1954.
• Raynaud 2009 M. P. Raynaud, Xanthos, Part 1 The East Basilica, Corpus of The Mosaics of Turkey, Volume I, İstanbul.
• Ruggieri 1991 V. Ruggieri, Byzantine Religious Architecture (582-867): Its History and Structural Elements, Roma.
• Ruggieri 2011 V. Ruggieri, “The Political Reasons of the Council of Nicaea (787)”, M. Şahin - İ. H. Mert (eds.), Uluslararası İznik I. Konsil Senato Sarayı’nın Lokalizasyonu Çalıştayı, Bursa, 129-138.
• Schaff 1882 P. Schaff, History of the Christian Church, Vol. 1: Apostolic Christianity. A.D. 1 – 100, Canada, CCEL, 49, 85.
• Sezer 2018 S. S. Sezer, “Prusias ad Hypium Akhilleus Mozaiği”, JMR 11, 207-224.
• Sinanoğlu 2001 M. Sinanoğlu, “İznik Konsili”, DİA, C. XXIII, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 549-552.
• Şimşek 2015 C. Şimşek, Laodikeia Kilisesi: Lykos Vadisi‘nde Hıristiyanlık, Denizli.
• Tessera 2016 Tessera: Story of a Tessera, Sofia.
• Topalilov 2015 I. Topalilov, “The Mosaic Pavements of the Bishop’s Basilica in Philippopolis, Thrace: Chronology and Workshops”, G. Trovabene (ed.) XII Colloquio AIEMA, Verona, 591-600.
• Tutkovski 2015 M. Tutkovski, “The Mosaics in the Early Christian Basilica at the Site of Manchevci in Ohrid”, E. Dimitrova - D. Mitrevski - M. Jovanov (eds.), Folia Archaeologica Balkanica III, Skopje, 343-360.
• Verim 2019 E. Verim, “Paphlagonia’da Bir Piskoposluk Merkezi: Hadrianoupolis Antik Kenti”, A. Işık - T. Aydeniz - İ. H. İmamoğlu (eds.), Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu Bildiri Kitabı, Karabük, 276-289.
• Vromm 2019 J. Vromm, Bizans’tan Modern Döneme Ege’de Seramik, İstanbul.
• Yıldız 2020 S. Yıldız, Kiliseden Camiye Bizans Mimarisi, Adıyaman.
• Zoroğlu - Tekocak 2010 K. L. Zoroğlu - M. Tekocak, “Kelenderis 2008 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, 31. KST, 427-452.