SELMAN-I PAK ZAFERİNİN IRAK’TAKİ ASKERİ, HUKUKİ VE SİYASİ BOYUTLARI

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1 - IRAK'ta OSMANLI İZLERİ SEMPOZYUMU, 0 - 0, 28.02.2022

Ülkü Fitnet Karslı

Öz

Irak coğrafyası, stratejik konumu, sulak ve bereketli toprakları hasebiyle birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan bu topraklar tarihte Mezopotamya olarak isimlendirilen ve uğruna birçok kavmin kan döktüğü medeniyetlerin beşiği olarak görülmüştür. Yine coğrafi konumu gereği İslamiyet öncesi ve sonrası dönemde Arapların dikkatini çekmiş tarihsel süreçte birbirinden farklı unsurları bir arada bulundurmuştur.
Osmanlı Devleti’nin Irak’a olan yönelimi ise Yavuz Sultan Selim’in Suriye ve Mısır’ı fethetmesinden sonra başlamıştır. Osmanlıların Irak coğrafyasına ilgisinin artmasında iktisadi sebepler dışında şüphesiz dini amillerde etkili olmuştur.1534 yılında Osmanlı’nın Irak’ı topraklarına katmasıyla beraber siyasi, dini ve sosyo-kültürel gelişmeler hızlı şekilde devam etmiştir. Osmanlı belgelerinde cennet olarak nitelendirilen Irak, idarecilerin de göz bebeği olup en güzel zamanlarını da yine bu dönemde yaşamıştır. Fakat Osmanlı’nın devlet gücünün zayıfladığı dört bir yandan çıkmaza sürüklendiği süreçte Irak üzerindeki nüfuzu da kırılmaya başlamıştır. İngilizler bölgedeki zengin petrol yataklarına sahip olmak ve Müslüman unsurları ortadan kaldırmak için Birinci Dünya Savaşı’nda Irak topraklarını işgal etmeye başlamıştır.
Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşında birçok cephede savaştığından dolayı Irak Cephesi’ne gereken önemi verememiştir. Irak Cephesi’nde bulunan birliklerin çoğu askeri eğitimden yoksun, eski silahlarla donatılmış gerilla düzenine sahiptir. İngilizlerin Bağdat’a yönelmesiyle birlikte orduya takviye yapılma ihtiyacı duyulmuş ve Süleyman Bey buraya gönderilmiştir. Süleyman Askeri Bey İngilizlerin asker sayısını eksiltmede büyük direnç göstermiştir. Şuaybe’ de yaralanmasına rağmen tedavisini yarım bırakıp savaş meydanlarına geri dönen çevik Süleyman Askeri Bey Şuaybe yakınlarında yenilgiye uğrayınca durumu hazmedemeyerek kendi hayatına son vermiştir.
Selman-ı Pak Muharebesi ilk başlarda İngilizlerin istediği gibi giderken savaş esnasında hiç ummadıkları bir anda Halil Paşa kolordusunun Osmanlı birliklerine yetişmesi ile General Townshend’in hayalleri yıkılmış ve geri püskürtme gerçekleşmiştir. İngiliz General yardım alabileceği düşüncesiyle Kut’a sığınmıştır. Selman-ı Pak Çanakkale siperlerindeki destansı çabanın ve fedakârlığın gösterilmesi ve zaferin Mehmetçikten yana olmasından dolayı büyük öneme sahiptir. Selman-ı Pak strateji hamlesiyle birlikte Kut zaferi gelmiştir. İngiliz General konu ile ilgili savunma konusunda Avrupa’daki hiçbir askerin Türk askeri kadar iyi olamayacağını ileri sürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Irak Cephesi, Süleyman Askeri Bey, Nureddin Paşa, Selman-ı Pak, Kutü’l Amare

Teşekkür

Dr. Öğr. Üyesi Abdülazim İBRAHİM Hocama sonsuz teşekkürlerimi borç bilirim.

SELMAN-I PAK ZAFERİNİN IRAK'TAKİ ASKERİ, HUKUKİ VE SİYASİ BOYUTLARI

Öz

Irak coğrafyası, stratejik konumu, sulak ve bereketli toprakları hasebiyle birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan bu topraklar tarihte Mezopotamya olarak isimlendirilen ve uğruna birçok kavmin kan döktüğü medeniyetlerin beşiği olarak görülmüştür. Yine coğrafi konumu gereği İslamiyet öncesi ve sonrası dönemde Arapların dikkatini çekmiş tarihsel süreçte birbirinden farklı unsurları bir arada bulundurmuştur.
Osmanlı Devleti’nin Irak’a olan yönelimi ise Yavuz Sultan Selim’in Suriye ve Mısır’ı fethetmesinden sonra başlamıştır. Osmanlıların Irak coğrafyasına ilgisinin artmasında iktisadi sebepler dışında şüphesiz dini amillerde etkili olmuştur.1534 yılında Osmanlı’nın Irak’ı topraklarına katmasıyla beraber siyasi, dini ve sosyo-kültürel gelişmeler hızlı şekilde devam etmiştir. Osmanlı belgelerinde cennet olarak nitelendirilen Irak, idarecilerin de göz bebeği olup en güzel zamanlarını da yine bu dönemde yaşamıştır. Fakat Osmanlı’nın devlet gücünün zayıfladığı dört bir yandan çıkmaza sürüklendiği süreçte Irak üzerindeki nüfuzu da kırılmaya başlamıştır. İngilizler bölgedeki zengin petrol yataklarına sahip olmak ve Müslüman unsurları ortadan kaldırmak için Birinci Dünya Savaşı’nda Irak topraklarını işgal etmeye başlamıştır.
Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşında birçok cephede savaştığından dolayı Irak Cephesi’ne gereken önemi verememiştir. Irak Cephesi’nde bulunan birliklerin çoğu askeri eğitimden yoksun, eski silahlarla donatılmış gerilla düzenine sahiptir. İngilizlerin Bağdat’a yönelmesiyle birlikte orduya takviye yapılma ihtiyacı duyulmuş ve Süleyman Bey buraya gönderilmiştir. Süleyman Askeri Bey İngilizlerin asker sayısını eksiltmede büyük direnç göstermiştir. Şuaybe’ de yaralanmasına rağmen tedavisini yarım bırakıp savaş meydanlarına geri dönen çevik Süleyman Askeri Bey Şuaybe yakınlarında yenilgiye uğrayınca durumu hazmedemeyerek kendi hayatına son vermiştir.
Selman-ı Pak Muharebesi ilk başlarda İngilizlerin istediği gibi giderken savaş esnasında hiç ummadıkları bir anda Halil Paşa kolordusunun Osmanlı birliklerine yetişmesi ile General Townshend’in hayalleri yıkılmış ve geri püskürtme gerçekleşmiştir. İngiliz General yardım alabileceği düşüncesiyle Kut’a sığınmıştır. Selman-ı Pak Çanakkale siperlerindeki destansı çabanın ve fedakârlığın gösterilmesi ve zaferin Mehmetçikten yana olmasından dolayı büyük öneme sahiptir. Selman-ı Pak strateji hamlesiyle birlikte Kut zaferi gelmiştir. İngiliz General konu ile ilgili savunma konusunda Avrupa’daki hiçbir askerin Türk askeri kadar iyi olamayacağını ileri sürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Askeri Bey, Nureddin Paşa, Selman-ı Pak, Kutü’l Amare, Irak Cephesi

Kaynakça

• ATABEY, Figen. “Kutü’l Amare Kuşatması’ na Giden Yolda Osmanlı’nın Selman-ı Pak Zaferi” (Ankara, 28-29 Nisan 2016).
• DEMİRTAŞ Bahattin / ALPASLAN Mustafa. “Askerî Raporlar ve Hatıratlara Göre Irak Cephesi”(Ankara, 28-29 Nisan 2016).
• ERASLAN, Cezmi. “Irak’ta Türk İngiliz Rekabeti (1876-1915)”.Tarih Dergisi. C.0, S.35, 1994, ss.223-252
• ERDOĞAN Haşim / ÖZ Enes. “İngiliz Mandası Döneminde Türkmenler ve Türkmeneli Özelinde Irak (1918-1932)”. Kapadokya Tarih ve Sosyal Bilimler Dergisi. C.9, 2017, ss. 232-246
• FEDAİ, Aysel. “Irak Cephesi’nde Türk Ordusu’nun İaşe ve İkmal Faaliyetleri (Ankara, 28-29 Nisan 2016). İBRAHİM, Abdülazim. “19. ve 20. Yüzyılda Osmanlı Hukuk Sisteminin Irak’ta Uygulanması”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi. C, S.1, 2021, ss.119-170.
• İNALTEKİN, Abdülkadir.“ Almanya Arşiv Belgelerine Göre Irak Cephesi’nde Savaşan Kafkas Kökenli Müslüman Askerler” (Ankara, 28-29 Nisan 2016).
• KEMAL, Cemal. “Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Musul Meselesi”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. C.10 S.40, 2007, ss.643-691
• KOCATÜRK, Önder “İngilizlerin Irak ve Basra Bölgesindeki Faaliyetleri”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. C.6, S.3, 2011, ss.1449-1462
• KURT Deniz / KORKMAZ Erdal. “Birinci Dünya Savaşı Irak Cephesi’nde Karşıt Güçlerin Havacılık Faaliyetlerinin Analizi”. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi. C.18, S.32, 2020, ss.31-70.
• KÜÇÜKVATAN, Mahir. “İngiliz Basınında Osmanlı’nın Kutü’l Amare Zaferi”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. C.13, S.26, 2013, ss.55-85.
• METİN, Barış “Türk Basınına Göre Birinci Dünya Savaşı’nda Kutü’l Amare Zaferi” (Ankara, 28-29 Nisan 2016).
• OKUR, Mehmet. “Mondros Mütarekesi’nin Irak ve Suriye Cephelerinde Uygulanışında İngiltere’nin Yaklaşımı”. Atatürk Dergisi. C.3, S.2, 2010, ss. 229-247.
• ÖZDEMİR, Muharrem. Süleyman Askeri Bey ve Irak ve Havalisi Umum Kumandanlığı Dönemi Faaliyetleri. Yüksek Lisans Tezi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi SBE, 2018, s.46
• SOY, Bayram. “Arap Milliyetçiliği: Ortaya Çıkışından 1918’e Kadar”. Bilig Dergisi. S.30, 2004, s.174 ss.173-202
• TAŞ, N. Fahri, “Selmân-ı Pak Meydan Muharebesi”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.11, S.2, 2018, ss.101-125.
• TEKEŞİN, Hüsnü. “Süleyman Askeri Bey’in İntihar Olayı” (Ankara, 28-29 Nisan 2016).
• TEZEL, Sinan. “Teşkilat-ı Mahsusa’nın Reisi Süleyman Askeri Bey”. Tarih Kritik Dergisi. C.6, S.2, 2020, ss. 224 - 228
• TÜRKMEN, Zekeriya. “Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi ve 101. Yılında Kutü’l Amare Zaferi”. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. C.116, S.228, 2017, ss.63-98.
• UMAR, Ömer Osman. “İngiltere’nin Irak Politikası (1900-1918)” (Ankara, 28-29 Nisan 2016).
• YILDIRIM, Zafer. “XIX Yüzyılda Dicle-Fırat Üzerinde Siyaset: Osmanlı- İngiltere Nüfuz Mücadelesi”. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C.20, S.4, 2020, ss.905-930
• YILMAZ, Hadiye. “Mustafa Kemal Paşa- Emir Faysal Antlaşması ve Milli Mücadele Döneminde Suriye ve Irak”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. S.20,2014, ss.196-372
• YİĞİT, Sibel Ceylan. “Jeopolitik ve Jeostratejik Eksende İngiltere’nin Irak Politikası: Kutü’l Amare Muharebesi” (Ankara, 28-29 Nisan 2016).
• YURDUSEV, Esin. “İstanbul’dan Lozan’a İngiltere’nin Boğazlar Politikası 1915-1923”. Belleten Dergisi. C.71, S.260, 2007, ss.161- 222
• YÜKSEL, Çağdaş. Birinci Dünya Savaşı’nda Teşkilat-ı Mahsusa. Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi SBE, 2019, s.31