Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Afet Bilinci ve Eğitimi

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 33 - 46, 27.09.2019

Yavuz Değirmenci Memet Kuzey Okan Yetişensoy

https://doi.org/10.30900/kafkasegt.591345

Cited By: 20

Öz

Bu araştırmanın amacı,
yenilenen sosyal bilgiler ders kitaplarının afet bilinci ve eğitimi açısından incelenmesidir.
Bu amaç doğrultusunda 2018-2019 eğitim-öğretim yılında kullanılmakta olan 4, 5,
6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan metin ifadeleri ve
kullanılan görseller afet bilinci ve afet eğitimi açsından incelenmiştir.
Araştırmada nitel yaklaşımlardan biri olan doküman inceleme deseni
kullanılmıştır. Dokümanlardan elde edilen veriler ise içerik analizine tabi
tutularak yorumlanmıştır. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre, ders
kitaplarında afetlerle ilgili çeşitli görsellere ve metinsel ifadelere yer
verildiği, kullanılan bu görsel ve metinsel ifadelerle bireylerde bir afet
bilinci ve farkındalığının oluşturulmak istendiği gözlenmiştir. Bununla
birlikte ders kitaplarında afetlerle ilişkili kullanılan metin ve görseller 4,
5 ve 6. sınıf düzeyinde çoğunlukla insanlar, yerler ve çevreler öğrenme
alanında yer alırken, 7. sınıfta küresel bağlantılar öğrenme alanında yer
aldığı tespit edilmiştir. Ayrıca ders kitaplarında genellikle ülkemizde ve
dünyada sıklıkla görülen afet türlerine yer verilirken, bu afet türleri
içerisinde depreme daha fazla vurgu yapıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Afetler, Afet Bilinci ve Eğitimi

Kaynakça

• Adiyoso, W. ve Kanegae, H. (2012) The effect of different disaster education programs on tsunami preparedness among schoolchildren in Aceh, Indonesia. Disaster Mitigation of Cultural Heritage and Historic Cities, 6, 165-172.
• Akpınar, M. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının 5.sınıf sosyal bilgiler ders kitabındaki etkinlikler hakkındaki görüşleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 338-346.
• Aktekin, S. ve Pala, Ç. B. (2013). 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler dersi öğrenci çalışma kitaplarının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 265-286.
• Altun, E.Ş. ve Tarhan, M. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan bilim tarihi konularına yönelik bir değerlendirme. International Journal of Field Education, 4 (2), 111-127.
• Balcı, A. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem Akademi.
• Battersby, S. E., Mitchell, J. T., & Cutter, S. L. (2011). Development of an online hazards atlas to improve disaster awareness. International Research in Geographical and Environmental Education, 20(4), 297-308.
• Baytiyeh, H. (2014). How can school education impact earthquake risk reduction in Lebanon? Education, Business and Society: Contemporary Middle Eastern Issues, 7(2/3),120-132.
• Bıyıklı, S. G. (2010). Ders kitaplarında kültürel mirasın sunumu: Türkiye'deki 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki (1974-2009) görsellerin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Koç Üniversitesi, İstanbul.
• Çepni, S. (2014). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş (7. Baskı). Trabzon: Celepler Matbacılık.
• Cin, M. (2010). Sınıf öğretmeni adaylarının doğal afetler ile ilgili yanılgıları. Marmara Coğrafya Dergisi, 22, 70-81
• Clerveaux, V., Spence, B., Katada, T. (2010). Promoting disaster awareness in multicultural societies: the DAG approach. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 19(2), 199-218.
• Çoban, A. ve Temir, M. (2018). Türkiye’de sosyal bilgiler ders kitaplarında çevre eğitiminin yeri. Sosyal Bilimler Dergisi, 5(19), 21-34.
• Davis, L., Hosseini, M., Izadkhah, Y.O (2003). Public awareness and the development of a safety culture: Key elements in disaster risk reduction https://www.academia.edu/28041679/Public_Awareness_and_the_Development_of_a_Safety_Culture_Key_Elements_in_Disaster_Risk_Reduction adresinden edinilmiştir. (03.07.2018).
• Demirel, Ö. (2007). Öğretim ilke ve yöntemleri öğretme sanatı. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Dikmenli, Y., Gafa, İ. (2017). Farklı Eğitim Kademelerine Göre Afet Kavramı.Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim fakültesi Dergisi, 44, 21-36.
• Doğan, Y. ve Torun, F. (2018). Sosyal bilgiler ders kitapları nereye doğru gidiyor? JILSES. 4(2), 111-125.
• Doğan, Y., Tuğ, O., (2017). Uluslararası sınavlarda başarılı ülkeler ve Türkiye’nin sosyal bilgiler ders kitaplarının tasarım boyutu açısından incelenmesi, Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 1(1), 56-79.
• Ekiz, D. (2003). Eğitimde araştırma yöntem ve metotlarına giriş. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ergünay, O. (2007). Türkiye’nin afet profili. TMMOB Afet Sempozyumu Bildirileri Kitabı. 5-7 Aralık, Ankara.
• Ersoy, F. ve Şahin, T. (2012). Sosyal Bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12 (2), 1535-1558.
• Ertürk, M. ve Güler, E. (2017). 5. 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının öğretmen görüşlerine göre incelenmesi (Muğla ili örneği). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(8), 64-76.
• Gülersoy, A. E. (2013). İdeal ders kitabi arayışında sosyal bilgiler ders kitaplarının bazı özellikler açısından incelenmesi, International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education. 2(1), 8-26.
• Hanifa, R. (2018). EFL published materials: an evaluation of english textbooks for junior high school in Indonesia. ALLS, 9(2), 166-174.
• İlhan, G.O., Şeker, M. ve Kapıcı, H. (2015), Sosyal bilgiler beşinci sınıf ders kitaplarında turizm kavramının yeri. International Journal of Field Education, 1 (1), 42-62.
• Izadkhah, Y.O. and Hosseini, M. (2005). Towards resilient communities in developing countries through education of children for disaster preparedness. International Journal of Emergency Management. 2 (3), 138-148.
• Jannsen, M. (2012) Serious Gaming within the Dutch flood risk management the MLS game. https://www.utwente.nl/en/et/wem/education/msc-thesis/2012/janssen.pdf adresinden edinilmiştir (03.07.2019).
• Kadıoğlu, M. (2005). Afete Hazırlık ve Afet Bilinci Eğitiminde Verilen Mesajların Standardizasyonu. Deprem Sempozyumu (s. 1500-1503). Kocaeli. Kocaeli Üniversitesi.
• Karakuş, U., Önger, S. (2017). 8. sınıf öğrencilerinin doğal afet ve afet eğitimi kavramını anlama düzeyleri. Journal of History Culture and Art Research, 6(6), 482-491
• Kaya, K. (2019). Yeni sosyal bilgiler programı ve ders kitaplarında turizm kavramı. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 43, 173-194.
• Kekić, D., Milenković, M. (2015) Dısaster rısk reductıon through educatıon. https://www.researchgate.net/publication/309728178_DISASTER_RISK_REDUCTION_THROUGH_EDUCATION adresinden edinilmiştir (04.07.2019).
• Keskin, U. (2018). Deprem temalı karikatür kitapları üzerine bir inceleme. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 161-177.
• Keskin, Y. ve Yaman, E. (2014). İlköğretim sosyal bilgiler programı ve ders kitaplarında yeni bir paradigma: Çok kültürlü eğitim. Turkish Studies. 9(2), 933-960.
• Koç, H. (2013). Türk basının doğal afetlere ilişkin bakış açısını belirlemeye yönelik bir inceleme. Zeitschrift für die Welt der Türken, 5(2), 121-137.
• Komac B, Zorn M, Ciglic R (2013) European education on natural disasters—a textbook study. Nat Hazards Earth Syst Sci Discuss. 1, 2255–2279.
• Küçükahmet , L. (2011). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu. Ankara: Nobel yayıncılık.
• Kurita, T., Nakamura, A., Kodama, M., . Colombage, S.R.N. (2006) Tsunami public awareness and the disaster management system of Sri Lanka, Disaster Prevention and Management: An International Journal, 15(1) 92-110.
• Limoncu, S., Atmaca A., B. (2018). Çocuk merkezli afet yönetimi. Megaron, 13(1), 132-143.
• MEB. (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi (4-5. sınıf ) öğretim programı. Ankara: MEB Yayınları.
• MEB. (2011). Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. Milli Eğitim Bakanlığı Mevzuat: http://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/859.pdf adresinden alındı. (05/05/2019).
• MEB. (2018). Milli Eğitim Bakanlığı. Sosyal bilgiler öğretim programı: http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/adresinden alındı. (06/06/2019)
• Mızrak, S. (2018). Eğitim, afet eğitimi ve afete dirençli toplum. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1),
• Musacchio G, Falsaperla S, Bernhardsdo´ttir AE, Ferreira MA, Sousa ML, Carvalho A, Zonno G (2016) Education: can a bottom-up strategy help for earthquake disaster prevention? Bull Earthq Eng 14(7), 2069–2086.
• Nalçacı, A. (2011). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (erzurum örneği). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (2): 321-335.
• Önal, H. (2018). Temel eğitim ders kitaplarında afet olayları ile ilgili kavramlarda görülen eksiklikler. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 23(1), 177-192.
• Önal, H. ve Kaya, N. (2013). Sosyal bilgiler ders kitaplarının (4 ve 5. Sınıf) değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(29), 21-37.
• Önal, H., Kaya, N. ve Çalışkan, T. (2019). Çevre eğitiminde sıfır atık politikası ve mevcut ders kitaplarındaki görünümü (hayat bilgisi 2. sınıf ders kitabı). Milli Eğitim Dergisi. 48(221), 123-140.
• Osmanoğlu, A.E. (2018). Öteki devletler ve milletler: sosyal bilgiler ders kitabı analizi. Kastamonu Education Journal, 27(2), 577-588.
• Özey, R. (2011). Afetler Coğrafyası. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Özkan, R. ve Tutkun, S.B. (2014). İlköğretim sosyal alan ders kitaplarının görsel boyut ve içerik tutarlılığı açısından incelenmesi. International Journal of Social Science. 24, 371-386.
• Özkazanç, S. ve Duman Yüksel, Ü. (2015). Evaluation of disaster awareness and sensitivity level of higher education students. Procedia - Social and Behavioral Sciences 197, 745-753.
• Özmen, F. (2006). The level of preparedness of the schools for disasters from the aspect of the school principals", Disaster Prevention and Management. 15(3), 383-395.
• Peek, L. (2008). Children and disasters: understanding vulnerability, developing capacities, and promoting resilience an ıntroduction. Children, Youth and Environments. 18(1), 1-29.
• Roberts, S.L. (2014). A review of social studies textbook content analysis since 2002. Social Studies Research and Practice, 9(3)1-65.
• Rothkrantz, L.J.M., Fitrianie, S. ( 2018) https://www.intechopen.com/books/crisis-management-theory-and-practice/public-awareness-and-education-for-flooding-disasters adresinden edinilmiştir. (05.07.2019).
• San, A.H., Govindan, S. ve Radhakrishnan, R. (2018). Consumptıon pattern on textbooks among private university students in Malaysia. Journal of Humanities, Language, Culture and Business (HLCB). 2(9), 88-98.
• Schug, M. C., Western, R. D. and Enochs, L. G. (1997). Why do social studies teachers use textbooks? the answer may lie in economic theory. Social Education, 61(2), 97-101.
• Şengün, T., & Bektaş, M. (2014, 06 12). Datenpdf.com. II. Sakarya’da eğitim araştırmaları kongresi: https://datenpdf.com/download/yabanclara-trke-retiminde-kastl-kltrleme-sreci-ve-bu_pdf adresinden alındı. (20/05/2019).
• Sever, R. (2010). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı tasarım örnekleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Shiroshita, H., Kawata, Y. and Collins A. (2009)‘Differences in the approach to school disaster education between Japan and the UK. https://pdfs.semanticscholar.org/9c89/c86f4ecc27d866e3649eba7974d0820bc588.pdf adresinden edinilmiştir. ( 04.07.2019).
• Takeuchi, Y., Mulyasari, F., Shaw, R. (2011), Roles of Family and Community. Disaster Education içinde (77-94). Rajib Shaw, Koichi Shiwaku, Yukiko Takeuchi (eds.) UK: Emerald Group Publishing.
• Tanaka (2005) The impact of disaster education on publicpreparation and mitigation for earthquakes:a cross-country comparison between Fukui,Japan and the San Francisco Bay Area,California, USA. Applied Geography, 25, 201-225.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ünal, Ç. ve Ilgaz, S. (2005). I. kademe ilköğretim sosyal bilgiler ders kitaplarındaki coğrafya konularının öğrencilerin soru sorma ve eleştiri yapma becerilerine olan katkısı (Erzurum İl Merkezi Örneği). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 129-139.
• UNISDR (2006) Disaster risk reduction begins at school: 2006-2007 World Disaster Reduction campaign. https://www.unisdr.org/files/2105_VL108003.pdf adresinden edinilmiştir. (04.07.2019).
• UNISDR (2007) Hyogo Framework for Action 2005-2015: Building the Resilience of Nations and Communities to Disasters. https://www.unisdr.org/files/1037_hyogoframeworkforactionenglish.pdf adresinden edinilmiştir. (04.07.2019).
• Yavaş, H. (2001). Doğal afet yönetimi ve yerle gündem 21 çalışmaları kapsamında İzmir’de deprem riski. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(3), 118-138.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin yayıncılık. Ankara.
• Yılmaz, A. (2009). 1998 ve 2004 sosyal bilgiler programına göre hazırlanan ders kitaplarındaki bazı kavramların veriliş biçimlerinin karşılaştırılması. Marmara Coğrafya Dergisi, 19, 130-152.
• Yontar, İ.G. (2016). Afetlerin yönetilmesinde tatbikatların önemi. A. Altay & Z. Toprak-Karaman (Ed.), Bütünleşik afet yönetimi içinde (s. 279-304). İzmir: İlkem Ofset ve Dijital Baskı.