Okul sözlüklerinin biçimsel-içerik özellikleri ve akademik çalışmalarda değinilen sorunlar bağlamında Türkçe okul sözlüğü hazırlama süreç, ilke ve ölçütleri üzerine bir öneri: Tematik okul sözlükleri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 66 - 83, 29.04.2020

Ali Göçer

https://doi.org/10.30900/kafkasegt.686488

Cited By: 3

Öz

Bugün her alanda olduğu gibi eğitim alanında da gelişim, değişim ve dönüşümün hızlı bir şekilde gözlemlenmektedir. Günümüz dünyasında ihtiyaç duyulan bilgiye başvurma, ulaşılan bilgiyi ayıklayıp süzme, transfer etme, var olan bilgi ile harmanlayarak yeni bilgi üretme ve en önemlisi de sahip olunan bilginin yerli yerince kullanılarak gereken becerileri sergileyebilme en öncelikli yetkinlikler arasındadır. Bilginin sürekli değiştiği bir zaman diliminde bilgi üretme ve üretilen bilginin gerçek yaşamda kullanılabilme yeterliği bireyin anlama, anlamlandırma, çıkarımda bulunma ve kavrama becerilerinin etkin kullanabilmesini de gerekli kılmaktadır. Anlama ve anlatma becerilerinin alt yapısını oluşturan temel güç, sahip olunan söz varlığıdır. Söz varlığının zenginleştirilmesinde ise eğitim süreçlerinde kullanılan eğitim materyalleri önemli işlev görmektedir. Bu materyallerden en işlevsel ve yaygın kullanılanı kelime dağarcığını zenginleştirmede başvurulan sözlüklerdir. Öğrencilerin zengin bir kelime dağarcığına sahip olmalarında temel başvuru kaynağı okul sözlükleridir. Okul sözlükleri pedagojik bir araç olarak geçmişten günümüze kullanılagelen ilk ve temel başvuru kaynaklarındandır. Eğitim kademelerinin ilkinden başlamak üzere her düzeyde eğitsel işlev gören bilgi kaynağı ve birtakım dilsel ve zihinsel beceriler kazandıran başvuru aracıdır. Eğitim sürecinde temel başvuru araçlarından olan sözlüklerin eğitsel değere sahip işlevsel bir araç olabilmesi için birtakım özelliklere sahip olması gerekir. Bu çalışmada okul sözlüklerinin eğitim bilimsel bağlamda yapısı, işlevselliği, özellikleri ve hazırlama ölçütleri üzerinde durulmakta, tematik yapıda ilk, orta ve lise düzeyinde kullanılabilecek ardışık okul sözlüğünün hazırlanması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

dil eğitimi, söz dağarcığı, sözlük, okul sözlükleri hazırlama ilke ve ölçütleri

Formal-content features of education dictionaries and a proposal on the process, principles and criteria of preparing a Turkish school dictionary in the context of problems raised in academic studies: Thematic school dictionaries

Öz

As in every field, development, change, and transformation are rapidly observed in the field of education. It is among the top priority competencies to use the information needed, to extract and filter the information obtained, to transfer, to produce new information by blending with the existing information, and most importantly, to display the skills required by using the knowledge locally. The ability to produce information in a time when information is constantly changing and the ability to use the produced information in real life also requires the individual to use the skills of understanding, interpretation, inference and comprehension effectively. The basic power forming the basis of comprehension and expression skills is the vocabulary possessed. In the enrichment of vocabulary, educational materials play an important role. The most functional and widely used of these materials are dictionaries. School dictionaries are the main source of reference for students to have a rich vocabulary knowledge. They are one of the first and main reference sources used from past to present as a pedagogical tool. Starting from the first educational level, it is an information source serving educational functions at all levels and an application tool providing some linguistic and mental skills. Dictionaries must have some features to be a functional tool with educational value. This study focuses on the structure, functionality, features and preparation criteria of the school dictionaries, and preparing a consecutive school dictionary that can be used in the thematic structure is recommended at the primary, middle and high school levels.

Anahtar Kelimeler

Language education, vocabulary, dictionary, principles and criteria of preparing school dictionaries

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk (2017). Okul Öncesi Ve Okul Çağı Sözlükleri İle İlgili Terimler ve Sözlük Türleri Üzerine (ss. 864-873), III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ed. E. Boz vd.). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. Aksan, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim (3. Cilt, 4. Baskı).) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Aksoy, Erdem (2018). 5. Sınıf Öğrencilerinin Hedef Söz Varlığı Ve Türkçe Sözlüğü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat. Alan, Nazmi (2017). Genel Türkçe Sözlüklerde Eylemlerin Tanım Bilgisinde Verilen Dilbilgisel Bilgiler (ss. 626-635), III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ed. E. Boz vd.). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. Armağan, Sebahat (2017). Sözcük Türlerinin Sözlük Bilimiyle İlişkisi, Sözlüklerde Sözcük Türlerinin Yeri ve Önemi (ss. 732-747), III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ed. E. Boz vd.). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. Aslan Demirtaş, Ayşe (2010). Türkçe Öğretmenlerinin Okul Sözlüğü Kullanma Konusundaki Tutum ve Davranışları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar. Basatemur, Ahmet (2013). Sözlükbirimlerin Tanımlanması Bağlamında Türkçe Sözlüklerin Karşılaştırılması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Baskın, Sami (2017). 5. Sınıf Öğrencilerinin Sözlük İhtiyacı ve Ortaokul Sözlükleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21(3), 765-789. Çakmak, Asena (2010). Sözlük Aktarımı Üzerine Betimleyici ve Eleştirel Bir Çalışma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Çotuksöken, Yusuf (1999). Okul Sözlükleri Üzerine. Kebikeç, 7-8, 61-65. Elyıldırım, Selma (2017). Sözlük Maddelerinin Düzenlenişi: Çokanlamlılık Karmaşası (ss. 748-760), III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ed. E. Boz vd.). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. Golynskaia, Anna (2017). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Tek Dilli Öğrenici Sözlüğü: Model, Yöntem ve İlkeler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Göçer, Ali (2001). Türk Dili ile İlgili Sözlüklere Genel Bir Bakış ve Günümüz İlköğretim Sözlükleri. Türk Dili, 598, 388-403. Göçer, Ali (2009). Türkçe Eğitiminde Öğrencilerin Söz Varlığını Geliştirme Etkinlikleri ve Sözlük Kullanımı. Turkish Studies, 4(4), 1025-1055. Göçer, Ali (2016). Türkçe Öğretmenleri ve Öğretmen Adaylarının ‘Sözlük Bilgisi ve Sözcük Öğretimi’ne Yönelik Yeterlikleri. Millî Eğitim, 210, 373-390. Gökdayı, Hürriyet (2017). Sözlükler ve Kalıplaşmış Dil Birimleri (ss. 381-397), III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ed. E. Boz vd.). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. Günay, V. Doğan (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları. İbe Akcan, Pınar (2015). Üniversite Düzeyinde Dil Öğrencilerinin Sözlük Kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 32(2), 87-102. Kahraman, Mehmet (2016). Sözlük Bilim Kuram, İlke ve Yöntemler Üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 3288-3312. Karadağ, Özay (2011). İlköğretim Türkçe Sözlüklerinin Hazırlanmasında Temel Ölçütler. Türklük Bilimi Araştırmaları, 30, 193-207. Karadağ, Özay (2017). Okul Sözlükleri (ss. 151-158), Ana Dili Olarak Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Çalışma Toplantısı Bildirileri Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Karademir, Fevzi (2019). Türkçe Söz Varlığı Tasnifinde Kullanılan Bazı Terimler Üzerine. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 5(8), 736-744. Kaya, Necati (2007). Okul Sözlüklerinin Değerlendirilmesi (1945-2005). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Ü., İstanbul. Mutlu, Hüseyin K. (2009). Türkçe Öğretiminde Sözlükçülük Tekniği Açısından Tematik Sözlükler. Turkish Studies, 4(4), 814-822. Özcan, Emrah (2019). Türkçe Genel Sözlük Hazırlama Süreci Üzerine Bir Araştırma (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dilbilim Anabilim Dalı, Ankara. Sayan, Pervin (2005). 11–14 Yaş İçin Hazırlanan Okul Sözlüklerinde Tanımlar Üzerine Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Usta, Halil İbrahim (2006). Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(1), 223-242. Usta, Halil İbrahim (2010). Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(2), 92-101. Yalçın, Süleyman Kaan ve Özek, Fatih (2006). Söz Varlığının Temel Dil Becerilerinin ve Akademik Disiplinlerin Kazanımına Olan Etkileri. Millî Eğitim, 171, 130-139. Yelbay, Yasemin (2015). Sözcük Bilgisi ve Öğretimi (ss. 351-368), Dil Öğretimi (Editör: N. Bekleyen), Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Yılmaz, Engin (2017a). Sözlük Bilimi Üzerine Araştırmalar. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Yılmaz, Engin (2017b). Sözcük Eşleştirmeye Dayalı (Word-Match) Tanımlar Bakımından Güncel Türkçe Sözlük’ün Değerlendirilmesi (ss. 202-216), III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ed. E. Boz vd.). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. Yılmaz, Engin ve Koçmar, Yonca (2009). İlköğretim Okulları (6, 7, 8. Sınıflar) İçin Hazırlanan Türkçe Sözlüklerin Türkçe Ders Kitaplarındaki Söz Varlığını Yansıtması Bakımından Değerlendirilmesi. Sakarya Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 79-98.