Kıbrıs Adası’ndaki Türk Esirleri (1916-1923)

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 19 - 36, 23.01.2023

Mahmut Akkor

Öz

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı’nda İttifak Devletleri bloğunda yer aldı. Karşıt blok olan İtilaf Devletlerine karşı farklı coğrafyalarda birçok savaş yaptı. Bazı zaferler kazanmış olsa da savaşın geneline bakıldığında ağır bir mağlubiyet yaşadı. 200 bini aşkın Türk askeri, başta İngiltere olmak üzere Rusya, Fransa ve İtalya’ya esir düştü. Türk esirlerinin en kalabalık olduğu ülke İngiltere’ydi. İngiltere, esir aldığı Türk askerlerini dünyanın farklı bölgelerinde tuttu, bunlardan biri de Kıbrıs Adası oldu. Kıbrıs Adası, korunaklı oluşu ve gerektiğinde İngiltere’nin rahatlıkla ulaşabileceği bir konumda olduğu için tercih edilmişti. Adada yaşayan esirler, son derece kötü şartlarda hayatlarını devam ettirdiler. Barınma, yeme-içme, sağlık, haberleşme ve çalışma koşulları bakımından birçok zorluk vardı. Deniz kenarına kurulan kampta esirlerin kaldığı barakalar, kışın aşırı soğuk, yazın ise bir o kadar sıcaktı. Barınma ve beslenme alanlarındaki zorluklara ağır çalışma koşulları da eklenince esirler için yaşam hiç de kolay olmayacaktı. Yerel ahaliden zaman zaman destek görülse de var olan şartları hafifletmeye yetmemiştir. Bu çalışmada Türk askerlerinin Kıbrıs’ta esir kaldıkları süre boyunca yaşadıkları ele alınmıştır. Yazının hazırlanma sürecinde yerli ve yabancı arşiv belgeleri ile alanda yazılmış kitap ve makalelerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Kıbrıs Adası, Türk Esirleri

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA, HR.SFR.04, 286-63.
• BOA, HR.SYS., 2194/16.
• BOA, HR.SYS., 2194/50.
• BOA, HR.SYS., 2204/15.
• BOA, HR.SYS., 2237/2.
• BOA, HR.SYS., 2242/2-8.
• BOA, HR.SYS., 2242/4-80.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• BCA, 30.18.1.1/3.26.11.
• Türk Kızılay Arşivi
• KA, 1038/251.
• KA, 1038/305.
• KA, 195/26.
• KA, 196/136.
• KA, 220/312.
• KA, 675/14.
• KA, 690/54.
• KA, 793/164.
• KA, 793/18.
• KA, 793/49.
• KA, 817/1.
• KA, 817/4.
• KA, 817/42.
• KA, 822/25.
• KA, 822/489.
• KA, 908/170.
• KA, 933/300.
• KA, 933/308.
• KA, 936/5.
• The National Archives (London)
• TNA, FO 383/457, Berne Agreement, 22.05.1918.
• TNA, FO 93/110, Armistice Conditions, 30.10.1918.
• Kitap-Makale Ahmet S. (1964). Magosa’da Toprağa Verilen Şehitlerimiz. Magosa.
• Altay, S. (2002). 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı Sırasında Mağusa’da Esir Türk Askerleri. Kıbrıs Mektubu.
• Andrekos V. (2012). British Military Intelligence in Cyprus during the Great War. War in History. 19 (3).
• Aytekin, H. (2000). Kıbrıs’ta Monarga (Boğaztepe) Ermeni Lejyonu Kampı. Ankara: TTK Basımevi.
• Ertuğrul, C. (1992). Kıbrıs Tarihini Değiştiren Türk Esirleri. Türk Dünyası Tarih Dergisi. S. 71.
• Taşkıran, C. (2002). Ana Ben Ölmedim. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Dönmez, C. (2014). I. Dünya Savaşıyla İlgili Yurtdışındaki Türk Şehitlikleri. Gazi Akademik Bakış. C. 7. S. 14.
• Comité International De La Croix-Rouge, RAPPORTS de MM. Alfred BISSIER et D’Adolphe VISCHER sur leur inspection des camps de prisonniers en Turquie. (Octobre 1916 a Janvier 1917, Mars 1917). (Kızılhaç Heyeti’nin Türkiye Kampları Raporu).
• Armaoğlu, F. (2001). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Kandemir, F. (1991). Medine Müdafaası: Peygamberimizin Gölgesinde Son Türkler. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Danilenko, İ. S. (2001). Voennie Usiliya Rossii v Mirovoy Voyne. Moskva.
• Bardakçı, İ. (1994). Büyük Dehşetin 80. Yılındayız. Tarih ve Medeniyet. S. 6.
• Eren, M. A. (1998). İngilizler 15.000 Türk’ü Kör Etti. Aksiyon Dergisi.
• Emircan, M. S. (2000). Kıbrıs Türk Toprağıdır Bütün Türklerin Vatanıdır. C. 1. Ankara: Türkar Yayınları.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs. (2000). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Uçarol, R. (2000). Siyasi Tarih. İstanbul: Filiz Kitapevi.
• Avşar, S. (2004). Birinci Dünya Savaşı’nda İngiliz Propagandası. İstanbul: Kim Yayınları.
• Turhan, T. (2005). Çanakkale Savaşı ve Kıbrıs. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni. C. 25, S. 1-2.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik. (1985). C. 10. Ankara: T.C. Genelkurmay Başkanlığı Yayınları.
• Ulvi K. (2000). Kıbrıs 1914-1923. KKTC: Akdeniz Haber Ajansı Yayınları.
• Ulvi K. (2007). Kıbrıs’ta Çanakkale Savaş Esirleri ve Savaş Döneminde Adada Yaşananlar. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı.
• Ulvi K. (2003). Kıbrıs’ta Türk Savaş Esirleri ve Esirler Mağarası. Tarih ve Toplum.
• Ulvi K. (2015). Kıbrıs’ta Çanakkale’nin Bilinmeyen Kahramanları; Karakol (Caraolos) Esir Kampı ve Türk Savaş Esirleri. Savaş Tarihi Araştırması Uluslararası Kongresi. 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı ve Mirası. (Çetin, H. ve Erdemir, L.). C. 1, İstanbul: Çanakkale Valiliği Yayınları.
• Yavuz, G. (2004). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin Kuruluşuna Kadar Kıbrıs Meselesi. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi. C. 5, S. 1.
• Yurtdışı Şehitlikleri. (1990). Ankara: Milli Savunma Bakanlığı.
• Süreli Yayınlar The Cyprus Gazette, “A Proclamation”, 16 October 1916.
• The Cyprus Gazette, “A Proclamation”, 2 December 1916.
• The Cyprus Gazette, “A Proclamation”, 23 December 1916.
• The Cyprus Gazette, “A Proclamation”, 4 March 1915.
• The Cyprus Gazette, Famagusta Municipality, 9 February 1917.
• The Cyprus Gazette, No.13060, 4 June 1915.
• The Cyprus Gazette, No.178, 19 April 1917.
• The Times, “Operations in the Straits”, 4 March 1915.
• The Times, “War With Turkey”, 6 November 1915.
• İnternet Kaynakları https://www.stamps-auction.com/turkey-ww1-1915-old-postcard-turkish-officers-prisoners-expedition-d-dardanelles-for-sale-186429 (Erişim Tarihi: 25.11.2022).
• https://en.wikipedia.org/wiki/Karaolos_prisoner_of_war_camp (Erişim Tarihi: 26.11.2022).