Kitâbu Âdâbu't-Tâlibîn’de Fiil Yapımı

Yıl 2024, Sayı: 4, 51 - 70, 31.07.2024

Berat Kul

Öz

Türkçe, yapı bakımından sondan eklemeli dillerdendir. Yeni kelime oluşturmak için oldukça fazla ek bulunmaktadır. Bu eklerle sınırsız sayıda yeni ve anlamlı sözcük türetmek mümkündür. Bu da Türkçenin yeni kelime türetmedeki gücünün ne denli yüksek olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, yeni bir sözcük türetmek için yapım ekleri oldukça önemli bir yere sahiptir. Türkçedeki eklerin görev ve işlevlerini anlayabilmek için tarihi dönemlerden günümüze kadar ulaşan metinlerin ayrıntılı dil incelemesinin yapılması gerekmektedir. Günümüz Türkçesi ile ilgili birçok sorunun yanıtı da bu dönem metinlerinin etraflıca incelenmesiyle açıklığa kavuşacaktır. Bu makalenin hazırlanmasındaki amaç da eski Anadolu Türkçesine ait bir eseri daha tanıtmak ve bu yolla günümüz Türkçesinin anlaşılmasına katkıda bulunmaktır. Detaylı dil incelemesi yapılan çalışmaların artması dilin tarihi seyrini gün yüzüne çıkartacak ve güncel halini daha da etkin hale getirecektir. Bu makalede fiiller, yapım morfolojisi bakımından incelenmiş olup isimden fiil yapan ve fiilden fiil yapan ekler olmak üzere iki ana başlığa ayrılmıştır. Çalışmada fiille ilgili kısa bir giriş yapıldıktan sonra tespit edilen ekler alt gruplar halinde incelenmiştir. İnceleme sırasında bazı eklerin kullanım sıklığının fazla bazılarının ise seyrek olduğu tespit edilmiştir. Hatta bazı eklere tek örnekte rastlanmaktadır. Elde edilen veriler ışığında eklerin genel özellikleri kısaca belirtilmiş ve tespit edilen her bir ekin incelemeye konu olan eserdeki tanıklarına başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fiil, yapım eki, Kitâbu Âdâbu’t-Tâlibîn.

Teşekkür

İlginiz için teşekkür eder, hayırlı çalışmalar dilerim.

Kaynakça

• Akar, A., Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş, İstanbul: Ötüken Yayınları. 2018.
• Banguoğlu, T., Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları. 2000.
• Buran, A. vd., Çağdaş Türk Yazı Dilleri-1 Güneybatı/Oğuz Grubu. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017.
• Clauson, G., An Etymological of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press, 1972.
• Eraslan, K., Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2012.
• Ercilasun, A. B., Kutadgu Bili Grameri Fiil. Ankara: Akçağ Yayınları, 2020.
• Ergin, M., Üniversiteler İçin Türk Dili, İstanbul: Bayrak Yayınları, 2009.
• Gabain, A., Eski Türkçenin Grameri. çev. Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları, 2007.
• Gülensoy, T., Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Gülsevin, G., Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
• Günşen, A., "Göster-Görset-/Körset-Fiillerinin Yapısı Üzerine". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006, 35-49.
• Hacıeminoğlu, N., Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
• Hacıeminoğlu, N., Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2016.
• Karaağaç, G., Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 2013.
• Korkmaz, Z., Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
• Taş, İ., Süheyl ü Nev-bahâr'da Eskicil Ögeler. Konya: Palet Yayınları, 2009.
• Tekin, T., Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.