CONSIDERING THE DYNAMICS OF PRESSURE REGARDING THE URBAN SPACE FROM THE INTERSECTIONALITY APPROACH: A RESEARCH ON WOMEN'S URBAN EXPERIENCES IN TURKEY

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 1136 - 1164, 02.08.2023

Funda Kemahlı Garipoğlu , Duygu Yıldız Karakoç , Ayşem Sezer-şanlı

https://doi.org/10.30798/makuiibf.1218938

Öz

Feminist politics is in a constant state of motion within itself and has undergone significant argument changes in different periods. While the first wave feminism brought the demands for rights and equality to the fore, the second wave feminism expressed the need to put an end to the long-standing distinction between private and public spheres. Third-wave feminism, on the other hand, argued that women were not dominated in one way, but were exposed to different forms of domination, and discussed this discourse on the axis of the concept of intersectionality. In this study, the response of the second wave feminism to the public-private dichotomy of the private is political discourse on urban public spaces is discussed in the context of the intersectionality concept introduced by third wave feminism. The main argument of the study is that there are still many obstacles to the experience of women in the urban public sphere, however, women at the intersection of different domination and discrimination are more exposed to these obstacles and limitations. In this context, after the theoretical discussions on intersectionality and the dichotomy of private/public space in this study, the ways in which women, whose domination and exclusion intersect in many areas due to reasons such as class belonging, ethnicity, and belief, cannot be included in the urban public space are presented by discussing concrete examples.

Anahtar Kelimeler

Feminism, gender, urban politics, intersectionality, public space.

KESİŞİMSELLİK YAKLAŞIMINDAN HAREKETLE KENTSEL MEKÂNA İLİŞKİN BASKI DİNAMİKLERİNİ DÜŞÜNMEK: TÜRKİYE’DE KADINLARIN KENT DENEYİMLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Feminist siyaset kendi içinde sürekli bir devinim halinde olup, farklı dönemlerde önemli argüman değişikliklerine gitmiştir. Birinci dalga feminizm hak ve eşitlik taleplerini ön plana çıkarırken, ikinci dalga feminizm uzun yıllar süren özel/kamusal alan ayrımına son verilmesi gerektiğini dile getirmiştir. Üçüncü dalga feminizm ise kadınların tek bir şekilde tahakküm altına alınmadığını, farklı tahakküm biçimlerine maruz kaldığını ileri sürerek bu söylemini kesişimsellik kavramı ekseninde tartışmıştır. Çalışmada, ikinci dalga feminizmin özel-kamusal alan dikotomisine karşın ortaya koyduğu özel olan politiktir diskurunun kentsel kamusal alanlar üzerinde bulduğu karşılık, üçüncü dalga feminizmin ortaya koyduğu kesişimsellik kavramı bağlamında değerlendirilerek ele alınmıştır. Kadınların kentsel kamusal alana deneyimlerine yönelik hala birçok engelin bulunduğu, bununla birlikte farklı tahakküm ve ayrımcılıkların kesişimindeki kadınların bu engeller ve sınırlamalara daha fazla maruz kaldığı çalışmanın temel savını oluşturmaktadır. Bu bağlamda çalışmada kesişimsellik ve özel/kamusal alan dikotomisine yönelik yürütülen teorik tartışmaların ardından, Türkiye’de sınıfsal aidiyet, etnisite, inanç gibi nedenlerle tahakkümleri ve dışlanmışlıkları birçok alanda kesişen kadınların kentsel kamusal alana dâhil edilememe biçimleri somut örnekler üzerinden tartışılarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Feminizm, toplumsal cinsiyet, kentsel siyaset, kesişimsellik, kamusal alan

Kaynakça

• Acar Savran, G. (2002). Özel/kamusal, yerel/evrensel: İkilikleri aşan bir feminizme doğru. Praksis, (8), 255-306.
• Aksu Kocatürk, G., Şengül, M. (2020). Kapitalist ataerkil ilişkiler ve kentsel mekânda kadınların gündelik hayatının coğrafyası: Tokat örneği. AÜ SBF Dergisi, 75(2), 715-746.
• Alkan Korkmaz, S., Allmer, A. (2000). Mekânın DNA’sı: Toplumsal cinsiyetin mekânsal kalıplarının sorgulanması. Kadın Araştırmaları Dergisi, 14(1), 107-133.
• Alkan, A. (2000). Özel alan-kamusal alan ayrımının feminist eleştiri çerçevesinde kentsel mekân. Kültür ve İletişim, 3(1), 71-95.
• Alkan, A. (2005). Yerel yönetimler ve cinsiyet: Kadınların kentte görünmez varlığı- Ankara araştırması, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Alkan, A. (2012). Şehircilik Çalışmalarının Zayıf Halkası: Cinsiyet (Der.), Nermin Abadan Unat’a Armağan – Birkaç Arpa Boyu: 21. yy’a Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar içinde (343-414), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Arat, N. (2017). Feminizmin ABC’si, 3. Baskı, Ankara: Say Yayınları.
• Arpacı, M. (2020). Ulus aşırı göç ve toplumsal cinsiyet: Erzincan’da yaşayan Afgan kadınlar örneği. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 135-154.
• Başkan, B. (2022). Zorunlu Göç, Toplumsal Cinsiyet ve Mülteci Kadınlar (Ed.), Uluslararası Göç ve Mültecilik içinde (115-134). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Beauvoir, S. (1993). Kadın: İkinci cins 3-bağımsızlığa doğru. (Çev. Onaran, B). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Berktay, F. (2013). Feminist Teoride Açılımlar (Ed.), Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları içinde (3-23). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Bora, A. (2004). Kamusal Alan ‘Sahiden’ Kamusal mı? (Ed.), Kamusal Alan içinde (528-539). İstanbul: Hil.
• Bora, A. (2009). Rüyası Ömrümüzün Çünkü Siner (Der.), Cins Cins Mekân içinde (63-75), İstanbul: Varlık Yayınları.
• Bora, A. (2010). Kadınların sınıfı, ücretli ev emeği ve kadın öznelliğinin inşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, A. (2017). Kesişimsellik. Birikim Dergisi. 21 Mart 2017, Erişim adresi https://birikimdergisi.com/haftalik/8225/kesisimsellik
• Butler, J. (2008). Cinsiyet belası. (Çev. Ertür, B). İstanbul: Metis Yayınları.
• Cantek, F. Ş., Ulutaş, Ç. Ü., Çakmak S. (2014). Evin İçindeki Sokak, Sokağın İçindeki Ev: Kamusal ile Özel “Ara”sında Kalanlar (Der.), Kenarın Kitabı içinde (121-159), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Carastathis, A. (2014). The concept of intersectionality in feminist theory. Philosophy Compass, 9, 304-314.
• Chanter, T. (2006). Gender: Keyconcepts in philosophy. London: Continuum International.
• Coşar, S. (2012). Feminizme Farklı Yaklaşımlar ve Üçüncü Dalga (Der.), İstanbul-Amargi Feminizm Tartışmaları içinde (333-365), İstanbul: Kumbara Sanat Atölyesi ve Toplumsal Dayanışma Derneği Yayınları.
• Crenshaw, K. (1989). Demarginalizing the intersection of race and sex: A black feminist critique of antidiscrimination doctrine, Feminist theory and antiracist politics. University of Chicago Legal Forum(1)8. 139-167. Erişim adresi http://chicagounbound.uchicago.edu/uclf/vol1989/iss1/8
• Crenshaw, K. (1991). Mapping the margins: Identity politics, intersectionality and violence against women. Stanford Law Review, 43(6), 1241-1299.
• Çağatay, S. (2008). Kemalizm ya da kadınlık. Çağdaş kadının başörtüsüyle imtihanı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kültürel İncelemeler Anabilim Dalı, İstanbul.
• Çaha, Ö. (2005). The ideological transformation of the public sphere: The case of Turkey, Alternatives: Turkish Journal of International Relations, 4(1&2), 1-30.
• Cova, A. (2012). Feminism (Ed.), Encyclopedia of Global Studies içinde (559-563), Santa Barbara: Sage Publications.
• Çakır, S. (2009). Osmanlı’da Kadınların Mekânı (Der.), Cins Cins Mekân içinde (76-101), İstanbul: Varlık Yayınları.
• Dalaman, Z. B. (2022). Suriyeli kadın üniversite öğrencilerinin oluşturduğu yeni kadın kimliği. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, Göç ve Mültecilik Özel Sayısı, 531- 555.
• Demirtaş, G. (2012). Kadınların mekân algısı ve mekânı kullanma biçimleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Dinçtürk, C. ve Açıksöz, S. (2018). Bolu- Mudurnu yerleşiminde kadınların dış mekân kullanımları. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 20(3), 431-442.
• Donovan, J. (2019). Feminist teori entelektüel gelenekler. (Çev. Bora, A, Ağduk Gevrek, M. ve Sayılan, F). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ekal, B. (2014). Geceleri de Sokakları da Meydanları da Terk Etmiyoruz!”: Türkiye’de Sokak ve Feminist Hareket (Der.), Sokağın Belleği. 1 Mayıs 1977’den Gezi Direnişi’ne Toplumsal Hareketler ve Kent Mekânı içinde (171-185). Ankara: Dipnot.
• Engels, F. (2009). Ailenin, özel mülkiyetin ve devletin kökeni. (Çev. Somer, K). İstanbul: Sol Yayınları.
• Evans, E. (2015). The politics of third wave feminisms: Neoliberalism, intersectionality, and the state in Britain and the US. UK: Palgrave Macmillan.
• Franck, K. A.,Paxson L. (1989). Womenand Urban Public Space (Ed.), Places and Spaces içinde (121-146), New York: Plenum Press.
• Fraser, N. (2004). Kamusal Alanı Yeniden Düşünmek: Gerçekte Var olan Demokrasinin Eleştirisine Bir Katkı (Ed.), Kamusal Alan içinde (103-132), İstanbul: Hil Yayınları.
• Geniş, Ş., Köse Akkirman, D. (2020). Eşitsizlik mekânı olarak mahalleler ve kadınların kent hakkı. Amme İdaresi Dergisi, 53(1), 1-35.
• Göle, N. (2014). Modern mahrem. Medeniyet ve örtünme (12. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
• Göral, Ö. S. (2011). Kentsel dönüşüm projelerine muhalefet etmek: Kentsel muhalefetin cinsiyeti. İstanbul Üniversitesi SBF Dergisi, 44, 67-81.
• Günindi Ersöz, A. (2015). Özel alan/kamusal alan dikotomisi: Kadınlığın doğası ve kamusal alandan dışlanmışlığı. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, (18), 80-102.
• Hancock, A.M. (2007). Intersectionality as a normative and empirical paradigm. Politics&Gender, (3)2, 248-254.
• Hanisch, C. (2006), Introduction. The personal is political, Erişim adresi https://webhome.cs.uvic.ca/~mserra/AttachedFiles/PersonalPolitical.pdf
• Hankivsky, O. (2014). Intersectionality 101. The Institute for Intersectionality Research&Policy, Canada: Simon Fraser University. Erişim adresi https://bccampus.ca/wp-content/uploads/2020/07/Hankivsky-Intersectionality101-2014.pdf
• Haynes, C., Joseph, N. M., Patton, L. D., Stewart, S. ve Allen, E. L. (2020). Toward an understanding of intersectionality methodology: A 30-year literature synthesis of black women’s experiences in higher education. Review of Educational Research, 90(6), 751–787.
• Hill Collins, P. (2000). Gender, black feminism, and black political economy. The annals of the American academy of political and social science, 568(1), 41-53.
• Hill Collins, P. (2019). Intersectionality as critical social theory. Durham and London: Duke University Press.
• Hooks, B. (1990). Ain’t i a woman: black women and feminism. London, Winchester, Mass: Pluto Press.
• Hooks, B. (2016). Feminizm herkes içindir: Tutkulu politika, (Çev. Aydın, E., Kurt, B,. Özgün, Ş. ve Yıldırım, A). İstanbul: Bgst Yayınları.
• İlkkaracan, P. (2003). Kadın Hareketleri ve Feminizm (Der.), Toplumsal Hareketler Konuşuyor içinde (157-192). İstanbul: Alan.
• Kadıoğlu, A. (1993). Women's subordination in Turkey: Is Islam really the villain? Middle East Journal, 48(4), 645-660.
• Kalfa, A., Aytekin, B. S., Dinç, Z. Ö. (2009). Kent İçi Ulaşımın Cinsiyeti: Ankara Örneği (Der.), Cins Cins Mekân içinde (217-242), İstanbul: Varlık Yayınları.
• Karakurt, Z. ve Gülerce, H. (2022). Suriyeli sığınmacı kadınların yaşadığı toplumsal cinsiyete dayalı sorunlar ve belirsizlik. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 53, 143-155.
• Kaya, C. İ. (2019). Türkiye’de kadınların başörtüsü mücadelesinden başörtüsüyle mücadelesine görünür olma çabası ve pratikleri. International Journal of Social and Humanities Sciences, 3(2), 61-84.
• Kemahlı Garipoğlu, F. ve Sezer Şanlı, A. (2019). Sosyal Dışlanmanın Etnisite ve Toplumsal Cinsiyete Bağlı Pratiklerini Birlikte Düşünmek: Erzincan Sancak Mahallesi’nde Lom/Poşa Kadın Olmak (Ed.), Erzincan’da Sosyal Damga, Kimlik ve Yoksulluk içinde (75-102). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Kern, L. (2020). Feminist şehir. (Çev. Sumer Aydaş, B). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Kılınç, A. (2016). Kentsel alanda mekânsal düzenleme ve kadının kent kullanım hakkı. Karadeniz Araştırmaları, 52, 95-117.
• Kocatürk, G. A. ve Şengül, M. (2020). Kapitalist ataerkil ilişkiler ve kentsel mekânda kadınların gündelik hayatının coğrafyası. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 75(2), 715-746.
• Köse Akkirman, D. (2017). Toplumsal cinsiyet ve mekân: Kent mekânına erişimde cinsiyete dayalı farklar ve eşitsizlikler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Krolokke C. ve Sorensen, A.S. (2006). Three Waves of Feminism: From Suffragettes to Grrls (Ed.), Gender Communication Theories and Analyses: From Silence to Performance içinde (1-25). London: SAGE Publications.
• Lefebvre, H. (2007). Modern dünyada gündelik hayat. (Çev. Gürbüz, I). İstanbul: Metis Yayınları.
• Lefebvre, H. (2019). Mekânın üretimi. (Çev. Ergüden, I). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Mackenzie, S. (2002). Kentte Kadınlar. (Der.), 20. Yüzyıl Kenti içinde (249-283). Ankara: İmge Yayınevi.
• Mann, S. A. ve Huffman, D. J. (2005). The decentering of second wave feminism and the rise of the third wave. Science&Society,69 (1), 56–91.
• McLaughin, J. (2003). Feminist social and political theory: Contemporary debates and dialogues. New York: Palgrave Macmillan.
• Millet, K. (1973). Cinsel politika. (Çev.Sevi, S). İstanbul: Payel Yayıncılık.
• Mirioğlu, G. (2019). Mekânı feminist perspektifle okumak: Balıkesir kenti merkezi iş alanı örneği. International Journal of Geography and Geography Education, 41, 103-128.
• Miseres, V. (2015). The Personal is Political (Ed.),The Gender through Latin American, Latino and Iberian Texts and Cultures içinde (57-79), Rotterdam: Sense Publishers.
• Mumcu, S., Yılmaz, S. ve Yazıcı, T. (2016). Kentsel açık mekânlarda kadınlar: Cinsiyet rollerinin kamusal alanlarda gözlemlenmesi. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 1(1), 37-52.
• Nagl Docekal, H. (2009). Feminist felsefenin geleceği. (Çev. Öztürk Ş). Cogito Feminizm özel sayı, (58), 219- 224.
• Nash, J. C. (2008). Re-thinking intersectionality. Feminist Review, 89(1), 1–15.
• Nash, J. C. (2011). Home truths on intersectionality. Yale Journal Law and Feminism, 23(2), 445-470.
• Nazlı, A. (2006). Modernitenin ötekisi: Kadın ve bedeni. Kadın Çalışmaları Dergisi, 1(1), 10–15.
• Oğuz, M., Atatimur, N. (2008). Kent ve kadın. Kent ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, (6), 126-144.
• Özkazanç, A. (2013). Butler'in feminizmi: Siyasi bir okuma için kılavuz. Mülkiye Dergisi, 37(4), 118-138.
• Özkazanç, A. (2018). Türkiye’de Kadın Hareketi ve Kesişimsellik Yaklaşımı, Kesişimsellik Tartışması (Ed.), Duvarları Yıkmak, Köprüleri Kurmak Yeni Küresel Feminizmin Yükselişi ve İmkânları içinde (24-36). İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği Yayınları.
• Reinart, Ü. B. (2003). Biz toprağı bilirik! Bergama köylüleri anlatıyor. İstanbul: Metis Güncel.
• Sancar, S. (2011). Türkiye’de Kadın Hareketinin Politiği: Tarihsel Bağlam, Politik Gündem ve Özgünlükler (Ed.), Birkaç̧ Arpa Boyu: 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar içinde (53-109). İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Sarıgöl, P. (2020). Kesişimsellik teorisi ve farklılıkların feminizmi. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 3(6), 331-352.
• Scott, J. W. (1990). Deconstructing Equality-Versus-Difference: Or, The Uses Of Postsructuralist Theory For Feminism (Ed). The Post modern Turn: New Perspectives on Social Theory içinde (282-289). Cambridge: Cambridge University Press.
• Snyder, R. C. (2008). What is third-wave feminism? A new directions essay. Signs, 34(1), 175-196.
• Şafak, G. (2020). Nevşehir’de kadınların kent deneyimi üzerine bir inceleme. Fe Dergi: Feminist Eleştiri, 12(1), 30-43.
• Tekeli, Ş. (1990). Kadın bakış açısından 1980’ler Türkiye’sinde kadınlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tuncer, S. (2016). Kadınlar sokağa çıkınca: 1950-1980 Ankarası’nda kadınların gündelik kamusal mekân deneyimleri. Toplumsal Tarih Dergisi, 269, 57-61.
• Tuncer, S. ve Demirci, R. (2021). Özel ile kamusal ekseninde Covid-19 pandemisi: cinsiyetlendirilmiş gündelik kentsel mekân deneyimi ve kadınların güvenlik mesaisi. İdealkent, 12, 491-535.
• Uçan Çubukçu, S. (2011). Mekânın izdüşümünde ‘toplumsal cinsiyet’: Sulukule mahallesi ve Romanlar. İstanbul Üniversitesi SBF Dergisi, 44, 83-106.
• Yılmaz, İ. (2008). Hareket ve Kurumsallaşma Arasında Türkiye’de Kadın Mücadelesi: Eşitlik, Özgürlük, Farklılık (Der.), Toplumsal Hareketler. Tarih, Teori, Deneyim içinde (525-567). İstanbul: İletişim.
• Yüceşahin, M. M., Yazgan Hepgül, P. (2007). Kentler toplumsal cinsiyetsiz değildir: Türkiye’de kentsel mekânın üretiminin feminist bir eleştirisi. Kadın Araştırmaları Dergisi, 18(1), 85-106.