Türkiye'de İlk Basın Yasakları ve Abdülhamid Sansürü

Yıl 2009, Cilt: 14 Sayı: 14, 21 - 49, 07.04.2014

Bora Ataman

Öz

Bu makalede, üzerinden 100-130 yıl geçtikten sonra bile yoğun tartışmalara konu olabilen Sultan II. Abdülhamid’i ve onun kurumsallaştırıp genişlettiği sansür mekanizmasını mümkün olan en geniş perspektifl e ve bilimsel nesnelliğe uygun şekilde değerlendirebilmek amaçlanmaktadır. Bu türden bir girişim, çoğunlukla siyasî safl aşmaların bilim dışı tarihsel nesnesi konumuna indirgenen bu konuya diyalektik bir perspektifl e yaklaşmayı bir ön gereklilik hâline getirmektedir. Dolayısıyla İstibdat sansürü, bugünün gözlükleriyle tarihe bakarak değil, kendi toplumsal ve tarihsel bağlamından koparılmadan, uluslararası / ulusal siyasi arka planıyla birlikte ele alınmaya çalışılacaktır. Osmanlı/Türk basın tarihinde sansürün doruğunu simgeleyen II. Abdülhamit sansürünü tarihsel derinliği içinde anlamlandırabilmek için evvelki dönemlerin sansür düzenlemelerine de değinilmesi gerekmiştir

Anahtar Kelimeler

Abdülhamid, sansür

Kaynakça

• Babinger, Franz (2004). 18.Yüzyılda İstanbul’da Kitabiyat, Müteferrika ve Osmanlı Matbaası. Çev., Nedret Kuran Burçoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Başikoğlu, Munise (1998). “Babam Rıza Tevfi k.” Tarih ve Toplum 57: 9–14. Berkes, Niyazi (2005). Patrikhane ve Ekümeniklik. İstanbul: Kaynak Yayınları. Birinci, Ali (1995). “Hassas Bir Mevzuda Hassasiyetten Uzak Bir Kitap: Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü.” Kebikeç 1: 91–96. Brummett, Palmira (2003). İkinci Meşrutiyet Basınında İmge ve Emperyalizm 1908–1911. Çev., Ayşen Anadol. İstanbul: İletişim Yayınları. Çadırcı, Musa. (1985) “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ülke Yönetimi.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1: 210–230. Demirel, Fatmagül (2007). II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayınları. Ergin, Osman (1977). Türk Maarif Tarihi Cilt 1–2. İstanbul: Eser Kültür Yayınları. Ertuğ, Hasan Refi k (1970). Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi. İstanbul: İ.Ü.İ.F.G.E. Fesch, Paul (1999). Abdülhamid’in Son Günlerinde İstanbul. Çev., Erol Üyepazarcı. İstanbul: Pera. Georgeon, François (2006b). OsmanlıTürk Modernleşmesi (1900–1930). Çev., Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Georgeon, François (2006a). Sultan Abdülhamid. Çev.,Ali Berktay. İstanbul: Homer Kitabevi. Goldstein, Robert Justin (2000). The War For The Public Mind: Political Cencorship in Nineteen Century Europe, Connecticut: Greenwood Publishing Group. Hobsbawm, Eric (1999). İmparatorluk Çağı 1875–1914. Çev.,Vedat Aslan. Ankara: Dost Kitabevi. Hobsbawm, Eric (1993). 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik. Çev.,Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. İnuğur, M. Nuri (1993). Basın ve Yayın Tarihi. İstanbul: Der Yayınları. İskit, Server R (1939). Türkiye’de Matbuat Rejimleri. İstanbul: Matbuat Umum Müdürlüğü. Jeltjakov, A.D (1979). Türkiye’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın. Çev.,Orhan Koloğlu. Basın Yayın Genel Müdürlüğü. Kabacalı, Alpay (1990). Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayını. Karal, Enver Ziya. Büyük Osmanlı Tarihi, TTK Yayınları Cilt: 3. Kılıçbay, Mehmet Ali. (1985) “Osmanlı Batılılaşması” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1: 147–152. Kocabaşoğlu, Uygur (2004). Majestelerinin Konsolosları. İstanbul: İletişim Yayınları. Koloğlu, Orhan. (1985) “Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi.” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1: 68–93. Koloğlu, Orhan (1981). Takvimi Vekayi Türk Basınında 150 Yıl 1831–1981. Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları. Koloğlu, Orhan (2005). 1908 Basın Patlaması. İstanbul: Bas-Haş. Koloğlu, Orhan (2006). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları. Kudret, Cevdet (1977). Abdülhamid Devrinde Sansür. Milliyet Yayınları. Marx, Karl (1990). Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i. Çev., Sevim Belli. Ankara: Sol Yayınları. Oktay, Ahmet (1987). Toplumsal Değişme ve Basın. B/F/S Yayınları. Ortaylı, İlber. (1985) “Batılılaşma Sorunu.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1: 134–138. Ortaylı, İlber (1983). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayın. Shaw, J. ve Shaw, Ezel Kural (2006). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. Çev.,Mehmet Harmancı. İstanbul: E Yayınları. Tanör, Bülent. (1985) “Anayasalar Gelişmelere Toplu Bir Bakış.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1: 10–26. Tevfi k, Ebuzziya (2006). Yeni Osmanlılar. İstanbul: Pegasus Yayınları. Tokgöz, Ahmet İhsan (1993). Matbuat Hatıralarım. İstanbul: İletişim Yayınları. Toprak, Zafer. (1985) “II. Meşrutiyet’te Fikir Dergileri.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1: 126–132. Topuz, Hıfzı (2003). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi. Varlık, Bülent. (1985) “Tanzimat ve Meşrutiyet Dergileri.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1: 112–125. Vehbi Bey, Ali (Haz.) (1974). Sultan Abdülhamit Siyasi Hatıratım. İstanbul: Hareket Yayınları. Yalçın, Hüseyin Cahit (2002). Edebiyat Anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları