Peyzaj kalite hedeflerinin yerel ölçekte belirlenmesi: Antalya Aksu örneği

Yıl 2017, Cilt: 30 Sayı: 2, 121 - 131, 01.08.2017

Arzu Altuntaş , Veli Ortaçeşme

Öz

Ülkemizde 2004 yılında yürürlüğe
giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’nin taraf ülkelere ilişkin yükümlülüklerinden
biri de yerel, bölgesel ve ulusal ölçekte peyzaj kalite hedeflerinin
belirlenmesidir. Bu çalışmada, Antalya’nın merkez ilçelerinden biri olan Aksu
örneğinde peyzaj kalite hedeflerinin yerel ölçekte belirlenmesi amaçlanmıştır. Öncelikle doğal, kültürel ve sosyo-ekonomik yapının
analiz edildiği çalışmada 1987, 2003 ve 2015 yıllarına ait uydu görüntüleri
yardımıyla Aksu Bölgesinin mevcut alan kullanımları ile yıllar içindeki
değişimler ortaya koyulmuştur. Bölge peyzajlarının sınıflandırılması için
peyzaj karakter analizinin gerçekleştirildiği çalışmada DPSIR (İtici
güç-baskı-durum-etki-tepki) analizi ile itici güçlerin Aksu peyzajları
üzerindeki etkileri belirlenmiştir. Peyzaj kalite hedeflerinin tespitinde ise
yerel halk ve uzman görüşleri ile beklentileri alınmıştır. Çalışma sonuçları
özellikle Aksu’nun kıyı kesimlerinde önemli değişimlerin yaşandığını, kentsel
dokuda büyük bir artış olurken tarım alanlarının azaldığını göstermiştir.
Peyzaj karakter analizi sonucunda Aksu ilçesinde 3 adet peyzaj karakter alanı
ve 20 adet peyzaj karakter tipi belirlenmiştir. DPSIR analizi bölge peyzajları
açısından tarım, çarpık kentleşme ve nüfus artışı, turizm ve ulaşım/altyapı
itici faktörlerinin varlığını ortaya koymuştur. Toplam sekiz ayrı sektör/unsur
için peyzaj kalite hedefleri tanımlanmıştır. Aksu için ön plana çıkan
sektörlerden tarım sektörü için tanımlanan kalite hedefleri arasında, Aksu’nun
tarımsal niteliğinin korunması, sera atıklarının düzenli toplanması ve
dönüştürülmesi gibi hedefler yer alırken; ulaşım sektörü için belirlenen
hedefler arasında, alandan geçen ana karayollarından kaynaklanan gürültü
kirliliği ve diğer kirliliklerin önlenmesine yönelik hedefler yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Peyzaj kalite hedefleri, Peyzaj karakter analizi, Aksu, Antalya

Determination of landscape quality objectives at local level: the case of Antalya Aksu

Öz

One of the obligations of the European Landscape Convention is the
determination of landscape quality objectives (LQO) of country landscapes at
local, regional and national levels. In
this study, it was aimed to determine the LQO at local scale in Aksu, Antalya. Firstly,
in the study where the natural, cultural and socio-economic structure was
analyzed, with the help of the satellite images, the changes in the existing
land use of Aksu district over the years have been revealed. In the study of
landscape character analysis for classification of regional landscapes, the
effects of driving forces on Aksu landscapes were determined by DPSIR analysis. For the determination of LQO, local
people and expert opinions and expectations were taken. The results of the
study showed that there was a large increase in urban areas while agricultural
areas decreased in Aksu. As a result of landscape character analysis, 3
landscape character areas and 20 landscape character types were identified in
Aksu. The DPSIR analysis has revealed that the existence of agriculture,
unplanned urbanization and population growth, tourism and
transportation/infrastructure driving forces for regional landscapes. In the scope of the data gained from the
study, the LQO for Aksu were identified on eight sector/component basis. Among
the objectives identified for the agriculture sector are the conservation of
agricultural character of Aksu and the proper collection and recycling of
agricultural wastes and for the transportation sector are the prevention of
noise pollution and other types of pollutions originating from the main
highways crossing the district.

Anahtar Kelimeler

Landscape quality objectives, Landscape character analysis, Aksu, Antalya

Kaynakça

• Atalay A (2008) Gökçeada İçin Bir Kaynak Yönetim Modelinin Geliştirilmesi. Doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Atik M, Ortaçeşme V (2010) Peyzaj Karakter Analizi Yöntemi ile Antalya Side Bölgesi Kültürel Peyzajlarının Karakter Analizi. TÜBİTAK Araştırma Projesi 108Y345, s. 96.
• Balcı A (2011) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Pegem Akademi Yayınları, ISBN: 9756802403, Ankara.
• Baylan E (2012) Doğal Kaynak Yönetimi İçin Kolaboratif Peyzaj Planlama: Karasu Nehri Örneği. Doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Chmielewski TJ, Sowińska B (2008) Social Expectations Concerning Landscape Quality Objectives for the Roztocze – Solska Forest Region. Teka Kom. Ochr. Kszt. Środ. Przyr. – OL PAN, 2008, 5, s. 41–49.
• Council of Europe (2000) European Landscape Convention. Floransa. Howley P, Donoghue CO, Hynes S (2012) Exploring Public Preferences for Traditional Farming Landscapes. Elsevier, Landscape and Urban Planning 104, p. 66–74.
• Işıklı RC (2010) Antalya – Side Bölgesi Kültürel Peyzajlarının Karakter Analizi. Yüksek lisans tezi. Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Kaboğlu İÖ (2003) Avrupa Peyzaj Sözleşmesi'nde Peyzaj Hakkı, Avrupa Peyzaj Sözleşmesi ve Türkiye (ed. Atabay, S.). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Karadeniz N, Tamer NG, Ustaoğlu E, Yenilmez NA, Baylan E, Kuş M, Özkil A, Turan EF (2013) Kolaboratif Peyzaj Planlama Kapsamında Su Kaynakları Yönetimi ve Peyzaj Kalite Hedeflerinin Belirlenmesi: Karasu Nehri (Yukarı Fırat Havzası-Erzincan Örneği). TÜBİTAK ÇAYDAG Araştırma Projesi 110Y285, s. 314.
• Lothian A (2000) Landscape Quality Assessment of South Australia. University of Adelaide, Depertment of Geographical & Environmental Studies, Australia, p. 443.
• Mansuroğlu S, Kınıklı P, Saatcı B (2012) Antalya’da Kentsel Gelişimin Ekolojik Açıdan Değerlendirilmesi ve Sürdürülebilirlik Kapsamında Önerilerin Geliştirilmesi. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, ISSN: 1018-8851, İzmir, s. 255-264.
• Observatori del Paisatge (2011) Landscape Quality Objectives for Catalonia. http://www.catpaisatge.net/eng/objectius.php Erişim 25.09.2014.
• Ortaçeşme V, Sayan MS (2002) Avrupa Peyzaj Sözleşmesi ve Peyzaj Mimarlığı Mesleğine Getirdikleri. YAPI-Mimarlık, Kültür ve Sanat Dergisi, Peyzaj Mimarlığı Eki, No: 245, İstanbul, s. 10-12.
• Öz M, Erdoğan A, Göktürk RS, Yavuz M, Karaardıç H (2010) Kurşunlu Şelalesi Tabiat Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı Projesi. Analitik Etüt Raporu. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Antalya Şube Müdürlüğü. Antalya.
• Özhancı E, Yılmaz H (2011) Rekreasyon Alanlarının Görsel Peyzaj Kalitesi Yönünden Değerlendirilmesi; Erzurum Örneği. Iğdır Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı: 1(2), s. 67-76, Iğdır.
• Paşaoğlu P (2011) Hizmet İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi. Tezsiz Yüksek Lisans Bitirme Projesi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, s. 32, Isparta.
• Ramos IL (2010) “Exploratory Landscape Scenarios” in the Formulation of “Landscape Quality Objectives”. Elsevier, Futures 42, p. 682-692.
• Resmi Gazete (2003) Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’nin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Resmi Gazete, Sayı: 25141, Ankara.
• Ruscule A, Nikodemus O, Kasparinskis R, Bell S, Urtane I (2013) The Perception of Abandoned Farmland by Local People and Experts: Landscape Value and Perspectives on Future Land Use. Elsevier, Landscape and Urban Planning 115, p. 49–61.
• Santruckova M, Weber M, Lipsky Z, Stroblova L (2013) Participartive Landscape Planning in Rural Areas: A Case Study From Novodvorsko, ˇ Zehuˇsicko, Czech Republic. Elsevier, Futures 51, p. 3-18.
• Sowińska-Świerkosz BN, Chmielewski TJ (2016) A New Approach to the Identification of Landscape Quality Objectives as a Set of Indicators. Elsevier, Journal of Environmental Management 184: p. 596–608.
• Swanwick C (2002) Landscape Character Assessment. Guidance for England and Scotland, Cheltenham (UK);Edinburg: The Countryside Agency; Scottish National Heritage.
• Şahin Ş, Perçin H, Kurum E, Uzun O, Bilgili BC (2014) Bölge - Alt Bölge (İl) Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Ulusal Teknik Kılavuzu. Müşteri Kurumların T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı olduğu, T.C. Ankara Üniversitesinin Yürütücü Kuruluş olduğu ve TÜBİTAK KAMAG 1007 Programı 109G074 No’lu PEYZAJ-44 Projesi Çıktısı, Ankara.
• The James Hutton Institute (2014) Review of Existing Methods of Landscape Assessment and Evaluation. http://www.macaulay.ac.uk/ccw/task-two/evaluate.html Erişim 23.02.2015.
• Tománková K (2009) Evaluation of the Landscape Quality Objective: Model Solution and a Method Application in Bratislava V. District. Comenius University in Bratislava, Faculty of Natural Sciences. http://www.iale.sk/download/posters/tomankova.pdf Erişim 07.08.2014.
• TÜİK (2015) Aksu İlçesi Nüfus İstatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr Erişim 07.03.2015.
• Türk Dil Kurumu (2016) Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5860f02d430e58.64657848 Erişim 01.03.2016.
• Uslu Odabaş A, Şahin Körmeçli P (2015) Yerel Peyzajların Korunması ve Geliştirilmesi için Çocuklarda Farkındalık. Yerel Peyzajlar ve Koruma Sorunları, 15-17 Ekim 2015 – I. Ulusal Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Kongresi, Bildiriler Kitabı, Ankara, s. 228-237.
• Uzun O, Dilek F, Erduran F, Çetinkaya G, Açıksöz S, Duran A, Şanda MA, Mergen O, Ayan S, Sarı A, Çiçek İ, Çelik M, Türkoğlu N, Mıhçıoğlu MS, Cırık U, Mıhçıoğlu E, Kuzolukoğlu F, Ulubağ T, Gülçubuk B, Seçkin N, Kartav Ü (2008) Konya ili, Seydişehir - Bozkır – Ahırlı - Yalıhüyük ilçeleri ve Suğla Gölü Mevki Peyzaj Yönetimi, Koruma ve Planlama Projesi I. Ara Raporu, Ankara.
• Uzun O, Müderissoğlu H, Demir Z, Kaya LG, Gültekin P, Gündüz S (2015) Yeşilırmak Havzası Peyzaj Atlası’nın Hazırlanması Projesi. T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü adına AKS Planlama ve Mühendislik Ltd., Şti, Ankara.
• Wascher DM (2004) Landscape-İndicator Development: Steps Towards A Europe An Approach. In: Jongman, R.G.H. (Ed.), The New Dimensions Of The European Landscape: Frontis Workshop On The Future Of The European Cultural Landscape, Wageningen, Springer, Dordrecht, The Netherlands, p. 237–252.
• Wascher DM (2005) European Landscape Character Areas. Typologies, Cartography and Indicators for the Assessment of Sustainable Landscapes. Landscape Europe, Oxford.
• Yıldırım E (2013) Manavgat Nehri Havzasındaki Peyzaj Değişiminin Peyzajların Korunması, Planlanması ve Yönetimine Yönelik Değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.