MELEKLİ-KÜLTEPE (IĞDIR) HÖYÜĞÜ, URARTU KALESİ VE COLUMBARİUM: AĞRI DAĞI’NIN KUZEY ETEĞİNDEKİ MİNUAHİNİLİ (KARAKOYUNLU) KENTİ

Yıl 2017, Sayı: 25, 149 - 182, 01.05.2017

Aynur Özfırat

Öz

Melekli-Iğdır Urartu yerleşimi Ağrı Dağı yüzey araştırmamız sırasında belirlenmiş
yeni merkezler ile Melekli-Kültepe Columbarium’unda P. F. Petrov (1913) ve K. Balkan
(1966) tarafından yapılmış olan kazıların birlikte ele alınmasıyla değerlendirilmiştir.
Ağrı Dağı yüzey araştırmasının en dikkat çekici merkezleri kompleks yerleşimler olarak
tanımladıklarımızdır, bunlar kuzey etekteki Melekli ve Karakoyunlu ile güney etekteki
Bozkurt’dur. Bu türde yerleşimler oldukça geniş alanlara yayılmış ve Geç Kalkolitik
Dönem ile Orta Demir Çağ (Urartu) ya da Geç Demir Çağ (Akhaimenid) arasında uzun
süreli iskan edilmişlerdir. Coğrafi birimlerin önemli noktalarında yer alan bu kompleks yerleşimlerin her birinde yatay tabakalaşma sisteminde çeşitli dönemleri içeren
ve birbirleriyle ilişkili höyükler, kaleler ve mezarlıklar yer alır. Ağrı Dağı kompleks
yerleşimleri içinde kuzey etekte ve Iğdır Ovası-Aras Vadisi’nde yer alan Melekli ve
Karakoyunlu en önemli bulgulara sahip alanlardır.
Melekli ve Karakoyunlu aynı zamanda Erken Demir Çağ ve Orta Demir Çağ
(Urartu) için de önemli merkezlerdir. Urartu Kralı Minua (MÖ 810-785/780) tarafından
Erken Demir Çağ yerel krallığı Eriqua’nın fethedilmesi ve yeni bir eyelet oluşturulmasıyla bölge Urartu sınırları içine alınmıştır. Iğdır Ovası-Aras Vadisi bereketli topraklarının yanısıra Güney Kafkasya-Kuzeybatı İran için geçit noktası olması açısından da
önemliydi. Kral Minua yeni eyelet merkezi Minuahinili’yi Karakoyunlu’da (Kale II)
ve bir diğer kaleyi de (Bulakbaşı 2) yakınında inşa etmiştir. Araştırmada belirlediğimiz
birçok yeni Urartu kalesi Minuahinili Kenti’nin, gerek Minua gerekse daha sonraki
krallar tarafından bölgede ve Güney Kafkasya-Kuzeybatı İran’da yapılan düzenlemeler
sırasında yeni yapılanmalarla geliştirildiğini gösterir: Melekli-Lanetlitepe ve Bozkurt
Kale II Ağrı Dağı batı geçidinin her iki tarafındaki ileri karakol-yol istasyonlarıydı,
Ömerağa-Gölyüzü Kalesi güney etekteki merkezi kaleydi; Aktaş Kalesi ise kuzey etekte
bir garnizon-kentti.
Melekli Urartu yerleşimi olasılıkla Kral Minua döneminde kurulmuş ve iskanı
aralıksız devam etmiş görünen bir İleri Karakol-Yol İstasyonu (Lanetlitepe Kalesi),
Kültepe Höyüğü’ndeki Yerleşim ve Columbarium ile bir Kuleyi ? (Deliktaş Höyüğü)
kapsar. Ovanın batı ucunda ve Ağrı Dağı-Güney Kafkasya- Kuzeybatı İran geçidinin
üzerindeki konumuyla Melekli, Minuahinili Kenti’nin Doğu Anadolu ile arasındaki en
önemli noktaydı

Anahtar Kelimeler

Melekli-Kültepe, Ağrı Dağı, Minuahinili, Urartu, Doğu Anadolu, Güney Kafkasya.

Melekli-Kültepe (Iğdır) Mound, Urartian Fortress and Columbarium in Minuahinili (Karakoyunlu) on the northern slope of Mt Ağrı

Öz

In this article the Urartian settlement in Melekli-Igdır is discussed together with the
new sites investigated during the Mt Ağrı survey and the excavations undertaken at the
Melekli-Kultepe Columbarium by P. F. Petrov (1913) and K. Balkan (1966). The most
remarkable sites of Mt Ağrı survey are those described as complex settlements, these
are Melekli and Karakoyunlu on the north foot and Bozkurt on the south foot. These
kinds of settlements spread over a vast area were inhabited for a long period between
the Late Chalcolithic Period and the Middle Iron Age (Urartu) or the Late Iron Age
(Achaemenid), related to each other. There are mounds, fortresses, lower cities and
cemeteries that comprise different periods in the horizontal stratification system at each
one of these complex settlements in important locations. Melekli and Karakoyunlu
located at the north foothills of Mt Ağrı and Igdır Plain - Aras Valley posses complexes
of the area with the most important archaeological finds.
Melekli and Karakoyunlu are important centers also for the Early Iron Age and
Middle Iron Age (Urartu). This region was taken within the Urartian borders in the conquest of Eriqua, an Early Iron Age local kingdom, and a new province was established
by the Urartian King Minua (810-785/780 BC). Besides its fertile soils, the Igdır Plain
- Aras Valley was also important with regards to being a gateway point for southern
Transcaucasia-northwestern Iran. According to the inscriptions, King Minua built his
new city Minuahinili at Karakoyunlu (Fortress II) as the center of the new province
besides another Fortress (Bulakbaşı 2). Numerous new Urartian fortresses which were
detected in our research indicate that the city of Minuahinili had developed through the
new settlement over the course of adjustments conducted at this region and Southern
Caucasia-Northwestern Iran by both Minua and the subsequent kings: MelekliLanetlitepe and Bozkurt Fortress II were outposts - road stations situated on both sides
of the Mt Ağrı western pass; Ömerağa-Gölyüzü Fortress was the central fortress located
at the southern slope; the Aktaş Fortress was a garrison-city on the northern slope. Melekli Urartian settlement contains an outpost - road station (Lanetlitepe Fortress),
which was probably established by King Minua. Its inhabitation seems to have persisted
without interruption, together with the settlement and columbarium at Kültepe Mound
and the fort (?) (Deliktaş Mound). Melekli, with its location at the west end of the plain
and on the Mt Ağrı - southern Transcaucasia - northwestern Iran gateway, was the most
important point between the city of Minuahinili and Eastern Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Melekli-Kültepe, Mt Ağrı, Minuahinili, Urartu, Eastern Anatolia, Southern Caucasia