Vatandaşlığa İlişkin Bazı Meseleler Hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları

Yıl 2021, Cilt: 41 Sayı: 1, 99 - 127, 01.06.2021

Gülce Gümüşlü Tunçağıl

Öz

Devletler, egemen güç olarak, kimlerin kendi vatandaşı olacağına veya vatandaşlığını sürdüreceğine kendileri karar vermektedirler ve iç hukuk düzenlemelerinde vatandaşlıklarının hangi şartlarda kazanılacağını ve hangi hâllerle kaybedileceğini belirlemektedirler. Kanunda yer alan şartların kişiler tarafından sağlanması her daim vatandaşlığın kazanılacağı anlamına gelmez çünkü devletlerin yetkili makamları bu konuda takdir yetkisine sahiptir. Zira vatandaşlık hukuku alanında devletlerin münhasır yetkisi, mahfuz yetkisi söz konusudur.
Ancak Devletler, vatandaşlıklarının kazanılması veya kaybı kararını verirken, sahip oldukları münhasır yetkiyi sınırsız kullanamazlar. Bu doğrultuda, milletlerarası hukukî metinlerde ortaya konulduğu üzere devletlerin vatandaşlığın kazanılması ve kaybı kararları, milletlerarası hukuka; yani milletlerarası sözleşmelere, milletlerarası teamül hukukuna ve hukukun genel ilkelerine uygun olmalıdır.
Bir insan hakkı olarak vatandaşlık hakkını tanıyan temel milletlerarası metin, 10 Aralık 1948 tarihli Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesidir. Ayrıca vatandaşlık hukuku alanındaki ilk milletlerarası sözleşme niteliğinde olan 12 Nisan 1930 tarihli Vatandaşlık Kanunları İhtilâflarına İlişkin Çeşitli Meseleler Hakkında Lahey Sözleşmesi, Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan 6 Kasım 1997 tarihli Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi gibi uluslararası hukukî düzenlemelerde de vatandaşlık hakkına ilişkin hükümler yer almaktadır. Çalışmamızda öncelikle bu sözleşmelerde yer verilen vatandaşlık, vatandaşlık hakkı ve vatandaşlığın kaybına ilişkin hükümler üzerinde kısaca durulacaktır.
Daha sonra çalışma konumuz olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM), vatandaşlık konusuna ilişkin bazı meselelere yönelik yaklaşımları irdelenecektir. Nitekim Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan hukukî metinlerde vatandaşlık hakkı, bir insan hakkı olarak yer alsa da Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) vatandaşlık hakkını düzenlememiştir. Buna rağmen vatandaşlığı irade dışı sona eren veya vatandaşlığa alınma başvurusu yahut vatandaşlıktan çıkma talebi reddedilen kimseler, hak ihlâline uğradıkları gerekçesiyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurabilmektedirler. Çalışmamızda AİHM’in bu tür uyuşmazlıklara ilişkin yaklaşım farklılığı ortaya konulacaktır. Şöyle ki AİHM, en başlarda vatandaşlığın kaybına yol açan veya vatandaşlığın kazanılmasını engelleyen kararlara ilişkin kabul edilemezlik kararı verirken, daha güncel tarihli kararlarında içtihadını değiştirerek kabul edilebilirlik yönünde kararlar vermektedir.   

Anahtar Kelimeler

AİHM Kararları, Vatandaşlık Hakkı, Devletin Mahfuz/Münhasır Yetkisi, Vatandaşlığa İlişkin Bazı Meseleler, AİHS m.8.

Decisions of the European Court of Human Rights on Certain Issues Regarding Nationality

Öz

Sovereign states shall decide who will acquire or maintain their nationality. Thus, the issue on acquisition and loss of nationality of a State falls within the exclusive competence of this State. In other words, the issue of nationality , in principle, is a reserved domain of states. States shall determine their conditions about acquiring and losing their nationality in their internal laws. However, fulfilment of the stipulated conditions in internal law does not mean that person has an absolute right for acquisition of nationality b ecause states have discretionary power. This discretionary power should be used by States in accordance with international law. The terms of international law consists of international conventions, customary international law and the principles of law generally recognized.
The main international document that adopted the right to a nationality as a human right is the United Nations Declaration of Human Rights (1948). Besides this, some of the conventions relating to nationality issues are from 12 April, The Hague Convention on Certain Questions relating to the Conflict of Nationality Laws (1930) and the European Convention on Nationality (6 November, 1997). In our paper, firstly, the articles on the right to nationality and loss and deprivation of nationality in these international legal documents will be examined briefly.
After that, in our study, the approaches of the European Court of Human Rights to the decisions about loss of nationality against a person’s will and the denial of naturalization requests are going to be examined. Notwithstanding the European Convention on Human Rights (ECHR) does not contain any provision on the right to a nationality.ın the past , the European Commission of Human Rights rejected cases concerning loss or deprivation of citizenship or denial of naturalization request on the grounds of incompatible ratione materiae. The ECrtHR changed its judicial opinion about this issue. 

Anahtar Kelimeler

Decisions of the European Court of Human Rights, Right to a Nationality, Reserved Domain of States, Certain Issues Regarding Nationality, the European Convention on Human Rights Article 8.

Kaynakça

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları, Resmî İnternet Sitesi, <https://hudoc.echr.coe.int/>.
• Aybay R, Kadının Uyrukluğu Üzerinde Evlenmenin Etkisi (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 1980).
• Aybay R and Özbek N, Vatandaşlık Hukuku (4th edn, İstanbul Bilgi Üniversitesi 2015).
• Berki O.F, ‘Yetkili Makam Kararı ile Türk Vatandaşlığının Kaybı’ (1975), 32 (1-4), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 117-134.
• Doğan V, Türk Vatandaşlık Hukuku (15th edn, Savaş 2018).
• Erdem BB, Türk Vatandaşlık Hukuku (7th edn, Beta 2019).
• Göğer E, ‘Devletler Hususî Hukukunun Mahiyeti’ (1970), 27 (3-4), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 173-192.
• Göğer E, Türk Tâbiiyet Hukuku (3th edn, Sevinç Matbaası 1975).
• Göğer, E, ‘Çifte Vatandaşlık’, (1995) 44(1), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 127-181.
• Güngör G, ‘Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’, (1997-1998), 17-18 (1-2), MHB, (Prof. Dr. Yılmaz Altuğ’a Armağan) 229-250.
• Güngör G, Tâbiiyet Hukuku Gerçek Kişiler-Tüzel Kişiler- Şeyler (7th edn, Yetkin 2019)
• Lambert H, ‘Comparative Perspectives on Arbitrary Deprivation of Nationality and Refugee Status’, (2015), 64 (1), International and Comparative Law Quarterly 1-37.
• Mantu S, Contingent Citizenship, The Law and Practice of Citizenship Deprivation in International, European and National Perspectives (Brill Nijhoff 2015).
• Molnar T, ‘The Prohibition of Arbitrary Deprivation of Nationality Under International Law and EU Law: New Perspectives’ in Hungarian Yearbook of International Law and
• European Law (Eleven International Publishing 2015) 67-92.
• Nomer E, Türk Vatandaşlık Hukuku (18th edn, Filiz Kitapevi 2010).
• Özbek N, İlgilinin İstenci Gerekmeksizin Türk Vatandaşlığıyla İlişkisinin Kesilmesi (Pigeon, 2015).
• Öztürk N, ‘Türk Vatandaşlığı Kanunu Tasarısı’nın Vatandaşlığın İrade Dışı Kaybı Yollarına Yaklaşımı’ (2007) 20 (73), Türkiye Barolar Birliği Dergisi 95-131.
• Seviğ M.R, Devletler Hususî Hukuku, Giriş, Vatandaşlık ve Yabancılar Hukuku (Fakülteler Matbaası 1983).
• Tanrıbilir F.B, ‘Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi ve Türk Hukuku’ (2002) 22 (2) MHB (Ergin Nomer’e Armağan) 791-818.
• Turhan T and Tanrıbilir FB, Vatandaşlık Hukuku (4th edn, Yetkin 2017).
• Uluocak N, ‘Çifte Vatandaşlığın Önlenmesine İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi ve Son Gelişmeler’ (1987) 2 (7) Milletlerarası Hukuk ve Özel Hukuk Bülteni 181-186.
• Uluocak N, Türk Vatandaşlık Hukuku (Karşılaştırmalı-Uygulamalı) (Filiz 1989).
• Unat İ, Nottebohm Kararı ve Tâbiiyetin Gerçekliği İlkesi, (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 1966).
• van Waas L, “Fighting Statelessness and Discriminatory Nationality Laws in Europe” (2012) 14, European Journal of Migration and Law 243-260.
• Vatansız Kişilerin Korunmasına İlişkin El Kitabı, Vatansız Kişilerin Statüsüne Dair 1954 Sözleşmesi Kapsamında (Cenevre 2014).
• Worster, WT, ‘The Obligation to Grant Nationality to Stateless Children Under Treaty Law’ (2019) 24 (2) Tilburg Review 204-216.