Notanın otoritesi, otoritenin notası: Türkiye’de nota-merkezli resmî halk müziğinin yapısökümü

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 2, 2122 - 2148, 19.11.2019

Ulaş Özdemir

https://doi.org/10.12975/pp2122-2148

Cited By: 4

Öz

Bir ulus devleti olarak doğan Türkiye’de resmî halk müziği çalışmaları nota-merkezli olarak başlamıştır. 19. yüzyılda Osmanlı’da gelişen ve 20. yüzyılda Türkiye’ye devredilen bu yaklaşımla, halk müziği bir nesne olarak algılanarak nota yoluyla sabitlenmiştir. Özellikle resmî kurumlarda halk müziği faaliyetlerini sürdüren otoriteler, notalar aracılığıyla kendi meşru zeminlerini inşa etmişlerdir. Böylece notanın otoritesi, otoritenin notasına dönüşmüştür. Bu makalede, Türkiye’de resmî halk müziğinin nota-merkezli icat ve inşası, Derrida’nın yapısöküm düşüncesiyle eleştirel olarak ele alınmıştır. Bu sayede, resmî ve nota-merkezli yaklaşımın çelişkileri, otoritelerin nota yoluyla gizlediği veya dışarıda bıraktığı unsurlar ile halk müziğinde standardizasyon sorunları ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

türk halk müziği, halk müziği, etnomüzikoloji, otorite, notasyon, yapısöküm

Kaynakça

• Alimdar, S. (2016). Osmanlı’da Batı Müziği. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akdoğdu, O. (1992). Türk müziğinde perdeler. İzmir.
• Allen, A. S. ve Dawe, K. (2016). Current directions in ecomusicology: Music, nature environment. New York: Routledge Press.
• Almond, I. (2012). İbni Arabî ve Derrida: Tasavvuf ve yapısöküm. K. Filiz (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Alpyıldız, E. (2012). Yerelden ulusala taşınan müzik belleği ve Yurttan Sesler. Millî Folklor, 96, 84-93. Altınay, R. (2004). Cumhuriyet döneminde Türk halk müziği (kitaplar, makaleler, nota yayınları). İzmir: Balçova Kaymakamlığı.
• Altuntek, N. S. (2009). ‘Yerli’nin bakışı. Etnografya: Kuram ve yöntem. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Anderson, B. (2009). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. İ. Savaşır (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Arendt, H. (1996). Geçmişle gelecek arasında. B. S. Şener (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aslan, Ferhat. (2007). Âşık edebiyatı “usta-çırak geleneği” ile geleneksel Osmanlı Türk müziği “Meşk usûlü”nün karşılaştırılması. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ss. 233-254). Ankara.
• Atılgan, H. (1992). Halk müziğinde anonimlik ve beste meselesi. S. Turhan (Der.), Türk halk musikîsinde çeşitli görüşler (ss. 163-173). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ayangil, R. (2008). Western notation in Turkish music. Journal of the Royal Asiatic Society. 18/4, 401–447.
• Ayas, G. (2014). Mûsiki İnkılâbı’nın sosyolojisi: Klasik Türk müziği geleneğinde süreklilik ve değişim. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• _________. (2015). Müzik sosyolojisi:Sorunlar-yaklaşımlar-tartışmalar. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• _________. (2016). Musiki inkılabı ve Rus modeli: Karşılaştırmalı müzik sosyolojisi açısından bir tartışma. Bilig. 77, 131-155.
• Balibar, E. ve Macherey, P. (2002). Bir ideolojik biçim olarak yazın üzerine. Y. Salman ve D. Hakyemenz (Çev). Adam Sanat. 198, 52-69.
• Balkılıç, Ö. (2015). Temiz ve soylu türküler söyleyelim: Türkiye’de milli kimlik inşasında halk müziği. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bartók, B. (1991). Küçük Asya’da Türk halk musikisi. B. Aksoy (Çev.). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Baştepe, K. ve Yalçın, G. (2018). Notaya aktarılmış Türk halk müziği eserlerininkaynak kişiye göre incelenmesi. Ç. Adar (Ed.), IX. Uluslararası Hisarlı Ahmet Sempozyumu, Müzik Teorileri Tam Metin Kitabı (ss. 223-260). Kütahya.
• Behar, C. (2015). Osmanlı/Türk Musıkisinin Kısa Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• _________. (2019). Aşk olmayınca meşk olmaz: Geleneksel Osmanlı/Türk müziğinde öğretim ve intikâl. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Best, S. ve Kellner, D. (2011). Postmodern teori. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Birdoğan, N. (1992). Halk ezgilerimizdeki söz sakatlıkları. S. Turhan (Der.), Türk halk musikîsinde çeşitli görüşler (ss. 174-191). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bohlman, P. V. (1993). Musicology as a political act. The Journal of Musicology. 11: 4, 411-436.
• _________. (1999). Ontologies of music. N. Cook veM. Everist (Eds.), Rethinking music (ss. 17-34). New York: Oxford University Press.
• _________. (2015). Dünya müziği. H. Gür (Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Born, G. ve Hesmondhalgh, D. (Eds.). (2000). Western music and its others: Difference, representation, and appropriation in music. Berkeley: University of California Press.
• Burke, P. (1996). Yeniçağ başında Avrupa halk kültürü. G. Aksan (Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Büyükyıldız, Z. H. (2004). Kültür taşıyıcısı olarak Türk halk müziği (TRT ve özel radyo örnekleri. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Cler, J. (2010). Bin yaylanın zeybeği. S. İdemen (Çev.). Bir+Bir, 4, 26-27.
• Cook, N. 1999.Müziğin A, B, C’si. T. Doğan (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Çeğin, G. ve Özpolat, G. (2016). Tabiyet ve simgesel şiddet kavramları üzerinden Foucault ve Bourdieu’yü birlikte okumak. Praksis Sosyal Bilimler Dergisi, 42, 683-695.
• Çelik, S. (2017). TRT türk halk müziği ezgilerinin usül ve metronom eksikliği yönünden incelenmesi. Uluslararası Hakemli Müzik Araştırmaları Dergisi, 9, 89-120.
• Deniz, Ü. (2018). Rauf Yektâ Bey’in Türk halk müziği hakkındaki görüşleri. The Journal of Academic Social Science Studies. 71, 249-276.
• Derrida, J. (2008). Nietzschelerin şöleni. A. Utku ve M. Erkan (Çev.). İstanbul: Otonom Yayıncılık.
• Dönmez, B. M. (2014). Müziğin kökeni üzerine. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
• Dundes, A. (2005). Folklor Nedir. G. Aydın(Çev.). Millî Folklor, 45, 127-129.
• Eagleton, T. (2009). Eleştiri ve ideoloji: Maksist edebiyat teorisi üzerine bir çalışma. S. Kılıç (Çev.).İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eke, M. (2007). Türk halk müziği ezgilerindeki eksikliklerin giderilerek geleceğe intikali ve korunması. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ss. 275-285). Ankara.
• Ellingson, T. (1992). Notation. H. Meyers (Ed.), Ethnomusicology: An introduction (ss. 153-164). New York: The Macmillan Press.
• Erol, A. (2005).Popüler müziği anlamak: Kültürel kimlik bağlamında popüler müzikte anlam. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• _________. (2009). Müzik üzerine düşünmek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Esgin, A. (2014). Sosyolojik soruşturmalar: Gündelik olanın analizinden kesitler. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Feldman, W. (1990). Cultural authority and authenticity in the Turkish repertoire. Asian Music, 22/1, 73-111.
• Feyzi, A. (2015). Darü’l Elhan’a ait Anadolu Halk Şarkıları defterlerinde Erzurum türküleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 54, 829-856.
• Finkelstein, S. (1995). Besteci ve ulus: Müzikte halk mirası. İstanbul: Pencere Yayınları.
• Fossum, D. (2017). A cult of anonymity in the age of copyright: Authorship, ownership, and cultural policy in Turkey’s folk music industry. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Brown University.
• Gazimihal, M. R. (2006). Anadolu türküleri ve musıkî istikbâlimiz. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Haşhaş, S. (2017). Bağlama icrasında geleneksellik ve “yenilikçilik” konuları üzerine genel bir değerlendirme. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 3, 87-96.
• Hall, S. (1997). Popüler olanın yapıbozumu üzerine.V. Pekel (Çev.)Mürekkep, 8, 15-2.
• Hill, J. ve Bithell, C. (2014). An introduction to music revival as concept, cultural process, and medium of change. C. Bithell ve J. Hill (Eds.), The Oxford handbook of music revival(ss. 3-42). New York: Oxford University Press
• Kaçar, G. Y. (2005). Geleneksel Türk Sanat Müziği’nde süslemeler ve nota dışı icralar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 215-228.
• Kaplan, A. (1991). TRT Türk halk müziği yayınlarında ozan ve ozanlama sorunu. Ankara Ünivertistesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• _________. (2002). Fikir ve sanat eserleri kanununun ozanlara getirdiği haklar. Folklor/Edebiyat, 32, 325-329.
• _________. (2005). Kültürel müzikoloji. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Koçak, O. (2009). 1920’lerden 1970’lere kültür politikaları. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Kemalizm, Cilt 2 (ss. 370-418). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Liakos, A. (2008). Dünyayı değiştirmek isteyenler ulusu nasıl tasavvur ettiler?. M. Erol (Çev.).İstanbul: İletişim Yayınları.
• Markoff, I. (1990). The ideology of musical practice and the professional Turkish folk musician: Tempering the creative impulse. Asian Music, 22/1, 129-145.
• McCollum, J. ve Hebert, D. G. (Eds.). (2016). Theory and method in historical ethnomusicology. London: Lexington Books.
• Mendel, G. (2005).Bir otorite tarihi: Süreklilikler ve değişiklikler. I. Ergüden (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2002). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Newman, S. (2006). Bakunin’den Lacan’a anti-otriteryanizm ve iktidarın altüst oluşu. K. Kızıltuğ (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ong, W. J. (2007). Sözlü ve yazılı kültür: Sözün teknolojikleşmesi. S. P. Banon (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Özdemir, U. (2018). Müzik icrası ve tahakküm ilişkisi bağlamında kısa saplı bağlamanın serencamı. Müzik ve Politika - Uluslararası Etnomüzikoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss. 363-382). Bursa: Etnomüzikoloji Derneği Yayınları.
• Özkişi, Z. G. (2013). Müzik disiplini bağlamında feminist müzik teorisi ve cinsiyet semantiği. Turkish Studies, 8/12, 889-961.
• Öztürk, O. M. (2006). Benzerlikler ve farklılıklar: Bütünleşik bir Anadolu geleneksel müziği yaklaşımına doğru. I.T. Gençer ve F. Gençer (Yay. Haz.), Pan’a Armağan 20. Yıl (ss. 151-188). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• _________. (2009). Türkiye’de müzik olgusunun müzik olarak anlaşılmasında ve eğitim alanındaki önyargıların aşılmasında bütüncül yaklaşım gerekliliği üzerine tespit ve öneriler. Süleyman Tarman (Ed.), 8. Ulusal Müzik Eğitimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (ss. 22-41). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları.
• _________. (2012). Geleneksel bağlama icrasının gelişiminde üstadlık kültürünün rolü ve belirleyiciliği. Nida Tüfekçi uluslararası bağlama sempozyumu. İstanbul: İTÜ TDMK.
• _________.(2016). Milli musiki ütopyası: Halk ruhunu Garb fenniyle terkib etmek. F. Kutluk (Der.), İllüzyon: Cumhuriyet’in klasik müzik serüveni (ss. 3-73). İstanbul: H2O Kitap.
• _________. (2018). Türkiye’de resmî halk müziği derleme çalışmalarının 100 yıllık öyküsü. F. Kutluk (Der.), Cumhuriyetin müzik politikaları (ss. 47-84). İstanbul: H2O Kitap.
• Öztürkmen, A. (1998). Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik. İstanbul: İletişim Yayınları. Palabıyık, A. (2011). Pierre Bourdieu sosyolojisinde “habitus”, “sermaye” ve “alan” üzerine. Liberal Düşünce, 61-62, 121-141.
• Pettan, S. ve Titon, J. T. (Eds.). (2015). The Oxford handbook of applied ethnomusicology. New York: Oxford University Press.
• Picken, L. (1952). Bir İngiliz müteşrikinin Türk musikisi hakkındaki görüşleri. Musiki Mecmuası, 48, 21-24.
• Popescu-Judetz, E. (2007). Türk musıki kültürünün anlamları. B. Aksoy(Çev.), İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Rutli, E. E. (2016). Derrida’nın yapısökümü. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 5, 49-67.
• Sarısözen, M. (1952). Yurttan sesler. Ankara: Akın Matbaası.
• _________. (1962). Türk halk musıkisi usulleri. Ankara: Resimli Posta Matbaası.
• Saygun, A. A. (1937). Rize Artvin ve Kars havalisi türkü saz ve halk oyunları hakkında bazı malûmat. İstanbul: Nümune Matbaası.
• _________. (1938). Halk türküleri: Yedi Karadeniz türküsü ve bir horon. İstanbul: İstanbul Konservatuvarı Folklor Külliyatı.
• _________. (1974). Halk musikisinin derlenmesi ve notaya geçirilmesi. M. Şaul (Çev.). Folklora Doğru, 34, 3-11.
• Sennett, R. (1992). Otorite. K. Durand (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Scott, D. B. (2006). Postmodernizm ve müzik. S. Sim (Ed.), M. Erkan ve A. Utku (Çev.), Postmodern düşüncenin eleştirel sözlüğü (ss. 157-170). Ankara: Ebabil Yayınları.
• Slobin, M. (2011). Folk music: A very short introduction. New York: Oxford University Press.
• Stobart, H. (Ed.). (2008). The new (ethno)musicologies. Lanham: Scarecrow Press.
• Stokes, M. (1998a). Türkiye’de arabesk olayı. H. Eryılmaz (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• _________. (1998b). Fındıklar ve sazlar: Bir doğu Karadeniz vadisindeki kültürel değişime ilişkin gözlemler. M. Koçak (Çev.). Dans Müzik Kültür: Folklora Doğru, 63, 149-163.
• _________. (1998c). Etnisite, kimlik, müzik. A. Yılmaz (Çev.). Dans Müzik Kültür: Folklora Doğru, 63, 123-148.
• Stone, R. M. (2008). Theory for ethnomusicology. New Jersey: Pearson Prentice Hall.
• Şenel, S. (1999). Cumhuriyet Dönemi’nde Türk halk müziği araştırmaları. Folklor/Edebiyat, 17, 99-128.
• _________. (2009). Yücel Paşmakçı ile türküler üzerine. İstanbul: İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Yayınları.
• _________.(2018). Muzaffer Sarısözen. İstanbul: Sivas Platformu Yayınları.
• Tanrıkorur, C. (1998). Türk müzik kimliği. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Titon, J. T. (1997). Müzik, halk ve gelenek. M. Karabulur (Çev.) Millî Folklor, 35, 95-96.
• _________.(2006). Metin. Ö. Terzioğlu (Çev.) Millî Folklor, 69, 148-163.
• _________.(2008). Knowing fieldwork. G. F. Barz ve T. J. Cooley (Eds.), Shadows in the field: New perspectives for fieldwork in ethnomusicology (ss. 25-41). New York : Oxford University Press.
• Tohumcu, G. G. Z. (2006). Müziği yazmak: Müzik notasyonunun tarih içindeki yolculuğu. İstanbul: Nota Yayıncılık.
• Tura, Y. (2017). Türk mûsıkîsinin mes’eleleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Turgay, N. Ö. ve Ayangil, R. (2016). Fasıl müziği icrasında nota dışı farklılıklar.Rast Müzikoloji Dergisi,1, 1165-1184.
• Üstel, F. (1994). 1920’li ve 30’lu yıllarda “Milli musiki” ve “Musiki inkılabı”. Defter, 22, 41-53.
• Weber, M. (1958). The rational and social foundations of music. New York: Southern Illinois University Press.
• _________. (2005). Bürokrasi ve otorite. H. B. Akın (Çev.). Ankara: Adres Yayınları. Yükselsin, İ. Y. (2005). Bir “kültürel aracı” olarak Muzaffer Sarısözen ve erken cumhuriyet döneminde “Türk halk müziği”nin yeniden inşasındaki rolü. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim, 14, 77-90.
• _________. (2011). Etnomüzikoloji açısından Ahmed Adnan Saygun. Bilig. 57, 247-277.