Dioksinler ve Sağlık Etkileri

Yıl 2017, Cilt: 24 Sayı: 4, 188 - 197, 01.12.2017

Nazlı Atak Hayrettin Çakmak

https://doi.org/10.17343/sdutfd.305686

Öz

Dioksinler
ilk defa 1976 yılındaki Seveso Kazası’ndan sonra gündeme gelmiştir. Genel bir
terim olup, kalıcı organik kirleticilerden biridir. Karbon, klor ve oksijen
atomlarının bulunduğu iki benzen halkasından meydana gelmiştir. Toksik ve
karsinojeniktir. En bilinen dioksin bileşiği 2,3,7,8-tetraklorodinezo-p-dioksin
(TCDD) olup, en toksik olanıdır. Doğada uzun süre kalıp suda erimez fakat yağ
dokusunda çözündüğü için insanda birikir. Yarı ömrü 7-8 yıl arasında değişir.
İlgili kaynaklardan havaya karışan dioksin yağmurlarla bitki ve toprağa
yayılarak besin zinciri ile hayvanlar ve insanlar tarafından alınır. Bu yol en
önemli yol olmasına karşın, solunum sistemi ile de alınır. İnsanda biyolojik ve
toksik etki gösterir. Bu etkiler tiroid fonksiyonları, üreme ve endokrin
sistemde gözlenir. Non-Hodgkin lenfoma, akciğer kanseri ve yumuşak doku sarkomu
gibi karsinojenik etkiler de gösterir.

Korunmada, bu bileşiklerin
yan ürünler şeklinde ortaya çıkmasının önlenmesi, ihraç ve ithalinin
sınırlanması, ilgili sektörlerin düzenli olarak kontrolü ve toplumun
farkındalığının arttırılması önemlidir. Ülkemizde Stockholm Sözleşmesi’ne göre
“Ulusal Uygulama Planı” oluşturulmuş ve Tarım Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı
tarafından bir eylem planı geliştirilmiştir.      

Anahtar Kelimeler

Dioksin, TCDD, besin zinciri, toksik, karsinojenik, korunma

Dioxins and Health Impacts

Öz

Dioxins have come to the
agenda firstly in 1976 after the “Seveso Accident”. It is a general term and
they are one of the persistent organic pollutants, and made of two rings of
benzene with carbon, chlorine and oxygen atoms. They are toxic and
carsinogenic. The mostly known compound is 2,3,7,8-tetraklorodinezo-p-dioksin
(TCDD), which is the most toxic compound among dioxins.

They stay in nature and do
not dissolve in water, but they dissolve in adipose tissue, and accumulate in
humans. Their half-life changes between 7 and 8 years. The emitted dioxins from
the regarding sources, are transmitted to the ground and plants by rain, and
they are taken by animals and humans via food chain. Although this route is the
most frequent one, they are also taken by respiratory system. 

They show biologic-toxic
effects in humans. These effects are seen in thyroid functions, reproductive
and endocrinologic systems, and carsinogenic effects such as sarcomas of soft
tissue, lung cancer and non-hodgkin lymphoma are observed.

In prevention, the reduction
of occurance of these substances as by-products; limitation of exportation and
importation; periodic control of related sectors and increasing the awareness
of the related population are important. In Turkey, according to the Stockholm
Convention; there is a “National Application Plan” and an inventory developed
by the Ministry of Food, Agriculture and Livestock.

Anahtar Kelimeler

Dioxin, TCDD, food chain, toxic, carsinogenic, prevention

Kaynakça

• 1. Batan M. Batman İlinde Kirletici Emisyonlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Küresel Isınmaya Etkisi. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 2013;3(2):90-104.
• 2. Güler ÜA, Kundakçı Ö. Dioksin ve Benzeri Bileşiklerin İnsan ve Çevre Sağlığına Etkileri, Karaelmas Science and Engineering Journal 2014;4(1):71-5.
• 3. Lin YS, Caffrey JL, Hsu PC, Chang MH, Faramawi MF, Lin JW. Environmental exposure to dioxin-like compounds and the mortality risk in the U.S. population. Int J Hygiene and Environ Health 2012;215 (6):541-46.
• 4. The World Health Organization, Persistent Organic Pollutants (POPs). Erişim Adresi: http://www.who.int/ceh/capacity/POPs.pdf. Erişim Tarihi: 21.04.2016.
• 5. Ritter L, Solomon KR, Forget J, Stemeroff M, O’Leary C. An assessment report on DDT, aldrin, dieldrin, endrin, chlordane, heptachlor, hexachlorobenzene, mirex, toxaphene, polychlorinated biphenyls, dioxins and furans, International Programme on Chemical Safety (IPCS) within the framework of the Inter-Organization Programme for the Sound Management of Chemicals (IOMC) 1995. Erişim Adresi: http://www.who.int/ipcs/assessment/en/pcs_95_39_2004_05_13.pdf. Erişim Tarihi: 17.06.2016.
• 6. Canada and the World Bank. The Canada POPs Trust Fund, Persistent Organic Pollutants. Erişim Adresi: http://siteresources.worldbank.org/INTPOPS/Publications/22155864/wb_canadian_POPs_4web.pdf. Erişim tarihi: 21.04.2016.
• 7. Assessment of the health risk of dioxins: re-evaluation of the Tolerable Daily Intake (TDI), WHO European Centre for Environment and Health. International Programme on Chemical Safety, 1998. Erişim Adresi: http://www.who.int/ipcs/publications/en/exe-sum-final.pdf. Erişim Tarihi: 21.04.2016.
• 8. Vural H. Gıda Kirliliği Açısından Dioksin ve Furan İzomerleri. Ekoloji Çevre Dergisi 1995;15:45-9.
• 9. Preventing Disease Through Healthy Environments 2010. Erişim Adresi: http://www.who.int/ipcs/features/dioxins.pdf. Erişim Tarihi: 22.04.2016.
• 10. Berg MVD, Birnbaum LS, Denison M, Vito MD, Farland W, Feeley M, et al. The 2005 World Health Organization. Re-evaluation of Human and Mammalian Toxic Equivalency Factors for Dioxins and Dioxin-like Compounds. Toxicol Sci 2006;93(2):223-41.
• 11. Güneş G, Ertürk F. İZAYDAŞ Tehlikeli Atık Yakma Tesisi ve İSTAÇ Tıbbi Atık Yakma Tesisinde Dioksin/Furan Oluşumunun ve Gideriminin İncelenmesi. Ekoloji 2009;18:67-73.
• 12. Çiftçi O. Dioksinli Bileşiklerin Etki Mekanizması, Kimyasal Yapısı ve Toksikokinetik Özelliklerinin İncelenmesi. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2010;17(4): 413-22.
• 13. Arıkan D, Yetim H, Sağdıç O, Kesmen Z. Gıdalarda Dioksin Kontaminasyonu ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi 2009;12(2):9-15.
• 14. Çolak H, Hampikyan H. Dioksinler: Gıdalara Bulaşma Kaynakları ve Sağlık Açısından Getirdiği Riskler. Gıda ve Yem Bilimi-Teknolojisi 2004;5:52-7.
• 15. Çakırlıoğulları GÇ, Uçar Y, Kılıç D. Fileto Levrekte (Dicentrarchus labrax Linnaeus, 1758) Dioksin, Furan ve Poliklorlu Bifenillerin Tespit Edilmesi. EU J Fisheries, Aquatic Sci 2010;27(1):15-8.
• 16. Hişmioğulları ŞE, Hişmioğulları AA, Aşkar TK. Dioksin ve Dioksin Benzeri Kimyasalların Toksik Etkiler. Balıkesir Sağlık Bilgisi Dergisi 2012;1:23-7.
• 17. Çiftçi O. Elazığ ve Çevresinde Tüketilen Tereyağlarında Dioksin ve Benzeri Bileşik Düzeylerinin Araştırılması. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilgisi Dergisi 2008;22(5):289-92.
• 18. Baytok E, Bingöl NT. Gıdalarımızla Soframıza ve Hayatımıza Giren Toksin: Dioksin, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 2013;24(1):45-49.
• 19. Şahbaz F, Acar J. Dioksin ve Dioksinin Gıdalara Bulaşma Olasılıkları. Gıda 1993;18(4):243-45.
• 20. Mandal PK. Dioxin: a review of its environmental effects and its aryl hydrocarbon receptor biology. J Comp Physiol B 2005;175:221-30.
• 21. Manuwald U, Garrido MV, Berger A, Baur X. Mortality study of chemical workers exposed to dioxins: follow-up 23 years after chemical plant closure. Occup Environ Med 2012;69:636-642.
• 22. Taşpınar F, Tekeli AN, Durmuşoğlu E, Karademir A. Dioksin: Sağlık Riski Değerlendirmesi Üzerine Çalışma. J Engineer Nat Sci 2006;3:56-64.
• 23. Chopra M, Schrenk D. Dioxin toxicity, aryl hydrocarbon receptor signaling and apoptosis- Persistent pollutants effect programmed cell death. Critical Rev Toxicol 2011;41(4):292- 320.
• 24. Environmental Health Criteria 88, Polychlorınated Dibenso- para-dioxins and Dibenzofurans. UN Environment Programme. International Labour Organisation and World Health Organization. Erişim Adresi: http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc88.htm. Erişim Tarihi: 21.04.2016.
• 25. Kogevinas M. Human Health Effects of Dioxins: Cancer, Reproductive and Endocrine System Effects. European Soc Hum Rep Embriol 2001;7(3):331-39.
• 26. US. EPA (Environmental Protection Agency) 2006; An inventory of sources and environmental releases of dioxin-like compounds in the United States for the years 1987, 1995 and 2000. National Center for Environmental Assessment, Washington, DC; EPA/600/P-03/002F. Erişim Adresi: https://cfpub.epa.gov/si/si_public_record_report.cfm?dirEntryId=159286. Erişim Tarihi: 21.04.2016.
• 27. Lu D, Lin Y, Feng C, Wang D, She J, Shen H, et al. Levels of polychlorinated dibenzo-p- dioxins/furans (PCDD/Fs) and dioxin-like polychlorinated biphenyls (DL-PCBs) in breast milk in Shanghai, China: A temporal upward trend. Chemosphere 2015;137:14-24.
• 28. Department for Environment, Food and Rural Affairs Scottish Executive Welsh Assembly Government Northern Ireland Department of the Environment. Dioxin and dioxin-like PCBs in the UK Environment. Consultation Report. Department of Environment Food and Rural Affairs (DEFRA). Scottish Executive, Welsh Assembly Government, Northern Ireland Department of the Environment, October 2002. Erişim Adresi: http://www.reviewboard.ca/upload/project_document/EA1314- 1_GNWT_Tech_Report_references_DEFRA_Dioxins__Furans_2002.pdf. Erişim Tarihi: 21.04.2016.
• 29. Behnisch HK, Sakai S. Combinatorial bio/chemical analysis of dioxin and dioxin-like compounds in waste recycling, feed/food, humans/wildlife and the environment. Environ Int J 2002;27:495-519.
• 30. Roeder RA, Garber MJ, Schelling. Assessment of dioxins in foods from animal origins. J Anim Sci 1998;76:142-51.
• 31. Van der Berg M, Birnbaum L, Bosweld ATC, Brunström B, Cook P, Feeley M, et al. Toxic Equivalency Factors (TEFs) for PCBs, PCDDs, PCDFs for Humans and Wildlife. Environ Health Pers 1998;106(12):775-92.
• 32. Air Quality Guidelines. Second Edition, Chapter 5.11: PCDD and PCDF. WHO Regional Office for Europe, Copenhagen, 2000.
• 33. Easton MDL, Luszniak D, Von der Geest E. Preliminary examination of contaminant loadings in farmed salmon, wild salmon and commercial salmon feed. Chemosphere 2002;46:1053-74.
• 34. Gürsoy O. Poliklorlanmış Dibenzodioksin (PCDDS) ve Furan (PCDFS) Bileşikleri ve Bunların Süt ve Ürünlerindeki Önemi. J Engineer Sci 2001;7(2):235-41.
• 35. Bertazzi PA, Bernucci I, Brambilla G, Consonni D, Pesatori AC. The Sevoso Studies on Early and Long-Term Effects of Dioxin Exposure: A review, Environ Health Persp 1998;106(2):625-33.
• 36. Hakk H, Larsen G, Feil V. Tissue distribution, excretion and metabolism of 1,2,7,8- tetrachlorodibenzo-p-dioxin in the rat. Chemosphere 2001;42: 975-83.
• 37. Patterson AT, Kaffenberger BH, Keller RA, Elston DM. Skin diseases associated with Agent Orange and other organochlorine exposures. J Am Acad Dermatol 2016;74(1):143- 70.
• 38. Ott MG, Zober A. Cause Spesific Mortality and Cancer Incidence Among Employees Exposed to 2,3,7,8-TCDD after a 1953 Reactor Accident. Occup Environ Med 1996;53:606-12.
• 39. Chevrier J, Warner M, Gunier RB, Brambilla P, Eskenazi B, Mocarelli P. Serum Dioxin Concentrations and Thyroid Hormone Levels in the Seveso Women’s Health Study. Am J Epidemiol 2014;180(5):490-8.
• 40. Bruner-Tran KL, Osteen KG. Dioxin-like PCBs and endometriosis. Syst Biol Reprod Med 2010;56(2):132-46.
• 41. Bush B, Bennett AH, Snow JT. Polychlorobiphenyl Congeners, p,p-DDE and Sperm Function in Humans. Arch Environ Contam Toxicol 1986;15:333-41.
• 42. The World Health Organization. A review of human carcinogens. Part F: Chemical agents and related occupations / IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, 2009: Lyon, France.
• 43. Li MC, Chen PC, Tsai PC, Furue M, Onozuka D, Hagihara A, et al. Mortality after exposure to polychlorinated biphenyls and polychlorinated dibenzofurans: A meta- analysis of two highly exposed cohorts. Int J Cancer 2015;137:1427-32.
• 44. Crump KS, Canady R, Kogevinas M. Meta-analysis of dioxin cancer dose response for three occupational cohorts. Environ Health Pers 2003;111(5):681-7.
• 45. Acara A. Türkiye’de Kalıcı Organik Kirleticilerin Yönetimi Ulusal Uygulama Planı. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2008. Erişim Adresi: http://www.cygm.gov.tr/cygm/files/eylemplan/stockholm.pdf. Erişim Tarihi: 21.04.2016.
• 46. Milletlerarası Antlaşma: Kalıcı Organikler. Resmi Gazete. 30 Temmuz 2009. Sayı: 27304. Erişim Tarihi: 17.06.2016.
• 47. İstanbulluoğlu H, Tekbaş ÖF. Kalıcı organik kirleticiler (KOK). Türk Hij Den Biyol Dergisi 2013;70(3):163-74.
• 48. Kalıcı Organik Kirleticilere (KOK’lar) İlişkin Stockholm Sözleşmesi İçin Ulusal Uygulama Planı. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Ankara, 2008. Erişim Adresi: http://www.csb.gov.tr/db/kimyasallar/editordosya/ Erişim Tarihi: 17.06.2016.
• 49. Gıda Maddelerindeki Bulaşanların Maksimum Limitleri Hakkında Tebliğ. Resmi Gazete. 8 Mart 2012. Sayı: 28227.
• 50. Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik. Resmi Gazete. 27 Aralık 2007. Sayı: 26739.
• 51. Türk Gıda Kodeksi Belirli Gıdalarda Dioksinlerin, Dioksin Benzeri Poliklorlu Bifenillerin ve Dioksin Benzeri Olmayan Poliklorlu Bifenillerin Seviyesinin Resmi Kontrolü İçin Numune Alma, Numune Hazırlama ve Analiz Metodu Kriterleri Tebliği. Resmi Gazete. 29 Temmuz 2015 Çarşamba. Sayı: 294295.
• 52. Büyük Endüsriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik. Resmi Gazete. 30 Aralık 2013. Sayı: 28867 (Mükerrer). 53. Kulkarni PS. Crespo JG, Afonso CAM. Dioxins sources and current remediation Technologies: A Review. Environ Int 2008;34:139-53.