Hobsbawm ve Bayat’ın Batı-Dışı Toplumsal Hareketlere Bakışlarının Karşılaştırılması

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 403 - 421, 08.11.2022

Olçum Akyüz Mehmet Ali Akyurt

https://doi.org/10.26650/siyasal.2022.31.1057765

Öz

Toplumsal hareketler, literatürde 1960’lara kadar, modern dönemde Batı’da ortaya çıkan, örgütlü, lidere sahip ve devrime katkıda bulunan toplumsal hareketlerle sınırlandırılmıştır. İlerlemeci tarih anlayışına ve modernleşme teorisine paralel konumlandırılabilecek bu dar çerçevenin genişletilip zenginleştirilmesinde Antonio Gramsci, Michel de Certeau, James Scott gibi araştırmacıların yanı sıra aşağıdan tarih, maduniyet çalışmaları ve post kolonyal teori gibi yaklaşımlar önemli rol oynamıştır. Eric Hobsbawm’ın gerek modernleşme öncesi dönem Avrupa gerekse çağdaş Latin Amerika çalışmaları ve Asef Bayat’ın Ortadoğu toplumsal hareketleriyle ilgili çalışmaları, literatürdeki modernleşmeci kalıpların ötesine geçerek alanın genişlemesine katkı sağlamıştır. Bu makalede Hobsbawm ile Bayat’ın toplumsal hareketlere dair araştırmaları karşılaştırmalı olarak ve aralarındaki süreklilik vurgulanarak ele alınmakta gerek felsefi ve teorik temelleri gerekse geliştirdikleri kavram ve tipolojiler söz konusu zenginleşmeye katkıları bağlamında incelenmektedir. Özellikle yasal uygulama ve düzenlemelerin yetersiz kaldığı, mevcut siyasi ve bürokratik mekanizmaların halk kesimlerini temsil edemediği Latin Amerika ve Ortadoğu ülkelerinde, Gramsci’ci anlamda “pasif devrim” yaratan toplumsal hareketler söz konusudur. Nitekim her iki sosyal bilimci de Batı-dışındaki örgütsüz, lidersiz, manifestosuz ve ilk anda devrimci karakterde olmayan toplumsal hareketleri incelemelerine dahil etmişlerdir. Böylelikle iki isim de daha önce son derece sınırlı bir şekilde analize konu edilen toplumsal hareket ve muhalefet biçimlerinin önemini vurgulayarak toplumsal hareketler literatüründeki Avrupa merkezli ve modernleşmeci önyargıların eleştirilmesine katkı yapmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Hareketler, Latin Amerika, Ortadoğu, Maduniyet Çalışmaları

A Comparison Between Hobsbawm’s and Bayat’s Views on Non-Western Social Movements

Öz

Until the 1960s, literature on social movements had been limited to such movements that emerged in the West in the modern period-. These movements had organizational structures and leaders and contributed to a revolution. This narrow framework contained parallelisms to the progressive theory of history and modernization theory. Researchers such as Antonio Gramsci, Michel de Certeau and James Scott, and approaches such as ‘history from below,’ subaltern studies and post-colonial theory played a key role in expanding and enriching views on social movements. Eric Hobsbawm’s studies on social movements in both pre-modern Europe and contemporary Latin America and Asef Bayat’s studies on contemporary Middle Eastern social movements have contributed to the expansion of the field by going beyond the boundaries of the social movements’ literature inspired by modernization theory. In this article, Hobsbawm’s and Bayat’s studies on social movements are discussed comparatively, though the continuity between them is emphasized., Both their philosophical and theoretical foundations as well as their concepts and typologies are examined in the context of their contributions to the literature. Especially in Latin America and Middle East countries, where legal practices and regulations are insufficient and the existing political and bureaucratic mechanisms cannot represent the public, there are social movements that create a ‘passive revolution’ in Gramscian sense. Indeed, both Hobsbawm and Bayat studied non-Western social movements that were unorganized, leaderless, without a manifesto and non-revolutionary in the first place. Thus, by emphasizing different forms of social movement and opposition, they contributed to the critique of Eurocentric and modernist prejudices in the literature of social movements.

Anahtar Kelimeler

Eric Hobsbawm, Asef Bayat, Non-Western Social Movements, Latin America, Middle East, Subaltern Studies, Toplumsal Hareketler, Latin Amerika, Ortadoğu, Maduniyet Çalışmaları

Kaynakça

• Akder, Derya Göçer. 2013. “Devrim Teorileri ve Arap Ayaklanmaları: Ortadoğu’dan Dersler.” Ortadoğu Etütleri 4(2):85–110.
• Akyüz, Olçum. 2019. “Eric Hobsbawm’ın Tarih Anlayışı Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme.” Yüksek Lisans, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Bayat, Asef. 2006. Ortadoğu’da Maduniyet- Toplumsal Hareketler ve Siyaset. 1st ed. İstanbul: İletişim.
• Bayat, Asef. 2008. Sokak Siyaseti- İran’da Yoksul Halk Hareketleri. 1st ed. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Bayat, Asef. 2010. Life as Politics: How Ordinary People Change The Middle East. edited by A. Moors, M. Pelkmans, and A. Tayob. Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Bayat, Asef. 2015a. “İki Yörüngenin Hikayesi” edited by A. Talimciler. Sosyoloji Dergisi (31–32):119–21.
• Bayat, Asef. 2015b. İslam’ı Demokratikleştirmek- Toplumsal Hareketler ve Post-İslamcı Dönüş. 1st ed. edited by T. Bora. İstanbul: İletişim.
• Bayat, Asef. 2017. Revolutions without Revolutionaries: Making Sense of the Arab Spring. 1st ed. California: Stanford University Press.
• Brecht, Bertold. 1977. Sosyalizm İçin Yazılar. 1st ed. İstanbul: Günebakan.
• Certeau, Michel de. 2009. Gündelik Hayatın Keşfi-1 Eylem, Uygulama, Üretim Sanatları. 2nd ed. Ankara: Dost Kitabevi.
• Çetinkaya, Y. Doğan, Arif Dirlik, John Foran, Sydney Tarrow, Charles Tilly, Ahmet Bekmen, Sara Ababneh, Gabor Hamai, Ferenc Laczo, Dongyoun Hwang, Ya-Chung Chuang, Marco Zubak, Foti Benlisoy, Bilge Seçkin, Erhan Keleşoğlu, and İlkay Yılmaz. 2018. Toplumsal Hareketler: Tarih, Teori ve Deneyim. 4th ed. edited by K. Ünüvar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Davidson, Alastair, Peter Jehle, and Antonio A. Santucci. 2013. “Gramscicilik (Ansiklopedi Maddesi).” (48):265–76.
• Della Porta, Donatella, and Mario Diani. 2020. Toplumsal Hareketler. 1st ed. edited by D. Çetinkasap. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Demirovic, Alex. 2012. “Hegemonya ve İktidarın Analizi.” Felsefelogos (44):95–104.
• Günersel, Tarık. 1988. “Gramsci Hakkında.” Pp. 5–13 in Gramsci- Hegemonya, Doğu/Batı Sorunu ve Strateji, Düşünce. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Hobsbawm, Eric J. 1959. Primitive Rebels: Studies in Archaic Forms of Social Movement in the 19th and 20th Centuries. 1st ed. Manchester: Manchester University Press.
• Hobsbawm, Eric J. 1970. “Guerillas in Latin America” edited by R. Milliband and J. Saville. The Socialist Register (7):51–61.
• Hobsbawm, Eric J. 1973. Primitive Rebels: Studies in Archaic Forms Of Social Movement in19th and 20th Centuries. London: The University Press.
• Hobsbawm, Eric J. 1994. Revolutionaries. London: Phoenix.
• Hobsbawm, Eric J. 2000. Bandits (Revised Edition). 4th ed. Londra: Weidenfeld & Nicolson.
• Hobsbawm, Eric J. 2006a. Devrimciler. 1st ed. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hobsbawm, Eric J. 2006b. Tuhaf Zamanlar. 2nd ed. edited by Ünüvar, Kerem. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hobsbawm, Eric J. 2011. Eşkıyalar. 1st ed. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hobsbawm, Eric J. 2013. Fractured Times Culture and Society In The Twentieth Century. 1st ed. London: Little Brown.
• Hobsbawm, Eric J. 2014. Dünya Nasıl Değişir- Marx ve Marksizm Yazıları. 1st ed. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hobsbawm, Eric J. 2016. Devrim Çağı 1789-1848. 8th ed. Ankara: Dost Kitabevi.
• Hobsbawm, Eric J. 2018. Yaşasın Devrim: Latin Amerika Üzerine Yazılar. 1st ed. edited by Öztürk, Merve. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaye, Harvey J. 2009. İngiliz Marksist Tarihçiler. 1st ed. edited by Akkıyal, Berna. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öncü, Ayşe, Çağlar Keyder, Korkut Boratav, İlkay Sunar, Galal A. Amin, Saad Eddin Ibrahim, Ali E. Hillal Dessouki, Nadi Ramsis Farah, Abdel Monem Said Aly, Amani Kandil, Atila Eralp, and Ayşe Buğra. 1994. Developmentalism and Beyond: Society and Politics in Egypt and Turkey. 1st ed. Kahire: American University in Cairo Press.
• Özen, Hayriye. 2015. “Meydan Hareketleri ve ‘Eski’ ve ‘Yeni’ Toplumsal Hareketler.” Mülkiye Dergisi 39(2):11–40.
• Sassoon, Anne Showstack. 2012. “Pasif Devrim ve Reform Politikası.” in Gramsci’ye Farklı Yaklaşımlar, edited by U. Özmakas. Ankara: Dipnot.
• Scott, James C. 1995. Tahakküm ve Direniş Sanatları- Gizli Senaryolar. 1st ed. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Spivak, Gayatri Chakravorty. 2020. Madun Konuşabilir Mi? 1st ed. edited by A. Geniş. Ankara: Dipnot Yayıncılık.
• Thomas, Peter D. 2013. “A Typology of Hegemony.” Felsefelogos (48):19–27.
• Tilly, Charles. 2008. Toplumsal Hareketler 1768-2004. 1st ed. İstanbul: Babil Yayınları.
• Tuğal, Cihan. 2009. Passive Revolution-Absorbing The Islamic Challenge to Capitalism. 1st ed. ABD: Stanford University Press.
• Turner, Bryan S. 2006. “Civil Society.” Pp. 70–71 in The Cambridge Dictionary of Sociology, edited by B. S. Turner. Cambridge England ; New York: Cambridge University Press.
• Uslu, Ateş. 2017. Siyasal Düşünceler Tarihine Giriş- Tarihyazımı, Temel Yaklaşımlar ve Araştırma Yöntemleri. 1st ed. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Wittgenstein, J. J. Ludwig. 2013. Tractatus Logico-Philosophicus. 7th ed. İstanbul: Metis Yayınları.