Converting Wealth into Capital: Bank Savings Accounts, National Savings Movement, and the Kumbara (1929-1938)

Yıl 2023, Cilt: 32 , 35 - 55, 31.12.2023

Y. Doğan Çetinkaya

https://doi.org/10.26650/siyasal.2023.32.1380864

Öz

The National Economy gained prominence as a dominating political and economic discourse after 1908. The National Economy was not merely a political project; it possessed significant economic and social dimensions as well. As an integral component of Muslim/Turkish nationalism, the National Economy had a social base. Historiography has often posited the National Economy as an endeavor to establish a national bourgeoisie. In contrast, the National Economy was also a demand of the emerging Muslim/Turkish bourgeoisie. A primary aspiration of this class was the establishment of a credit institution. Consequently, and not coincidentally, this class spearheaded the establishment of local banks. There was a need to mobilize a campaign to gather deposits in support of the National Banking. The necessity of converting savings and wealth into bank capital for the bourgeoisie led to the Savings Movement and the advent of the money box, kumbara. Promoting the use of local products and Savings Movement paved the way for a drastic increase in savings accounts, accumulated in banks. Consequently, national banks surpassed foreign banks in terms of deposits and the wealth in the hands of the public also turned into bank capital and was made available as credit to the Muslim/Turkish bourgeoisie.

Anahtar Kelimeler

National Economy, Bank Savings Accounts, Savings Movement, Money Boxes, Muslim/Turkish Bourgeoisie

Zenginliği Sermayeye Dönüştürmek: Banka Tasarruf Hesapları, Milli Tasarruf Hareketi ve Kumbara (1929-1938)

Öz

Milli İktisat 1908 Devrimi’nden sonra siyasal ve iktisadi söyleme egemen olan bir anlayış olarak yaygınlık kazandı. Ancak Milli İktisat sadece bir siyasal proje değildi. Aynı zamanda iktisadi ve toplumsal boyutu da vardı. Yükselen Müslüman/ Türk milliyetçiliğinin bir parçası olan Milli İktisadın bir toplumsal tabanı da vardı. Tarihyazımında Milli İktisadın bir milli burjuvazi yaratma projesi olduğu iddia edildi. Oysa Milli İktisat yükselmekte olan Müslüman/Türk burjuvazisinin bir talebiydi. Bu sınıfın milli iktisat çerçevesinde gündeme getirdiği en önemli talep ise kendisini destekleyecek bir kredi kurumunun kurulmasıydı. Bundan dolayı bir tesadüfün eseri olmayacak şekilde yerel bankaların kurulmasına öncülük etti. 1923 öncesinde de sonrasında da Milli Bankacılık hareketi bu bağlamın bir sonucu olarak gelişti. Milli Bankacılık hareketini desteklemek için de bir mevduat toplama seferberliği gerekiyordu. Toplumdaki küçük birikimlerin ve mevcut zenginliğin bankalarda sermayeye çevrilerek burjuvazinin kullanımına sunulması gerekliliği tasarruf hareketi ve kumbara gibi sembolik gelişmelerin ortaya çıkmasına yol açtı. 1920’li yılların ikinci yarısında ortaya çıkan milli tasarruf hareketi, yerli malı kullanımı kampanyaları bankalarda tasarruf cari hesap birikiminin artmasına vesile oldu. Bu sürecin sonucunda hem milli bankalar yabancı bankaların mevduat miktarlarını geçtiler hem de halkın elindeki zenginlik bankalarda sermayeye çevrilerek kredi olarak Müslüman/Türk burjuvazinin kullanımına sunuldu. Kumbaralar ve tasarruf hareketi bu süreçte önemli roller oynadılar.

Anahtar Kelimeler

Milli İktisat, Tasarruf Mevduat Hesapları, Tasarruf Hareketi, Kumbara, Müslüman/Türk Burjuvazi

Kaynakça

• Primary Sources (Archives, Periodicals, Oral History Interviews) google scholar
• BCA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi), 30-10-0-0 / 24-136-13; BCA, 30-1-0-0 / 95-595-2; BCA, 30-10-0-0 / 24-139-2; BCA, 30-1-0-0 / 25-141-6; BCA, 30-1-0-0 / 25-142-23. google scholar
• Türkiye İş Bankası Archive, Video record of the interview conducted by General Director of İş Bankası, Burhan Karagöz, with Celal Bayar in 1984, google scholar
• Türkiye İş Bankası Etlik Archive, “Karasu Belediye Reisinden Türkiye İş Bankası Umum Müdürlüğe,” letter dated 1936. google scholar
• Türkiye İş Bankası Etlik Archive, “İstanbul Şubesinden Türkiye İş Bankası Umum Müdürlüğe” 4 Mart 1931. google scholar
• Türkiye İş Bankası Etlik Archive, “Ankara Merkezi’nden Türkiye İş Bankası Umum Müdürlüğüne” 25 Kanunuevvel 1929. google scholar
• Türkiye İş Bankası Sözlü Tarih Projesi İbrahim Göktalay Röportajı, 3 Eylül 1999. google scholar
• “Türkiye İş Bankası’nın Onbirinci İş Senesi İdare Meclisi Raporu,” Türkiye İş Bankası 24 Mart 1935’te Toplanan Hissedarlar Alelade Genel Heyeti Onbirinci Mali Yılı , (Ankara: 1935), no page numbers. google scholar
• Tasarruf Nedir? (Ankara: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Umum Merkezi, tarih belirtilmemiş). google scholar
• Ethem Nejat, “Tasarruf,” Say u Amel, No. 7, 23 Mart 1911, pp. 6-8. google scholar
• “Başvekil İsmet Paşa’nın Paramızın Kıymetini Yükseltmek İçin Alınacak Tedbirler Üzerine Konuşması.” (1988). Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1929-1932). Vol. I. Edited by Bilsay Kuruç. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, pp. 35-40. google scholar
• “Bir Baba Ne Diyor? Bozukluklar Kumbaraya!” İktisat ve Tasarruf , Sayı 11, Ekim 1932, s. 12. google scholar
• “Gazi Diyor ki: “Azami Tasarruf Şiarı Millimiz Olmalıdır!” Cumhuriyet, 18 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “Gazi Haz. Cemiyeti Kendi Himayeleri Altına Aldılar,” Hakimiyet-i Milliye, 17 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “Gazi Hz. Yerli Kumaştan Dört Kostüm Ismarlamışlardır,” Milliyet, 17 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “Gençlik Tasarruf Teşkilatı,” İş Kumbarası , Sayı 11, Mart 1934, s. 5. google scholar
• “Hanımlar Birliği, Yerli malı Giymek Lüzumu İzah Edilecek,” Milliyet, 19 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “İş Bankası Kumbarası,” İş Dergisi , Sayı 36, Ağustos 1974. google scholar
• “İş Bankasında Milli Tasarruf Günü,” Milliyet, 26 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “Küçük Tomris,” Çocuk Dünyası, No. 35, 7 Teşrinisani 1329. google scholar
• “Küçük Yavrularımızın Yazıları: İstikraz Hikayelerinden Müttefik İki Kardeş,” Küçükler Gazetesi, No. 6, 13 Haziran 1334. google scholar
• “Makine Sayesinde..,,” İş Kumbarası , Sayı 4, Haziran 1934, sayfa numarası yok. google scholar
• “Milli Fabrikalar Mümessilleri Sanayi Birliğinde Toplandı,” Hakimiyet-i Milliye, 18 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “Milli Tasarruf, Kadınlar Birliği Faaliyete Girişti, Efzaiş Suaat H.’ın Bir Muharririmize İzahatı,” Milliyet, 26 Kanunuevvvel 1929. google scholar
• “Reisicümhur Hz. - Reisi Cümhur Hz. Dün Şehrimize Geldiler,” Hakimiyet-i Milliye, 17 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “Tasarruf Kutuları, İş Bankası’nın Mühim ve Faideli Bir Teşebbüsü,” Akşam , 30 Ağustos 1928. google scholar
• “Tasarruf ve İktisat: İş Bankası memurları tasarruf cemiyetine aza oldular,” Milliyet, 19 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “Tasarrufa Alışalım, İş Bankası 25 Kanunuevvelde Mühim Bir İçtima Hazırlıyor,” Cumhuriyet, 18 Kanunuevvel 1929. google scholar
• “Türk Sanatı Üzerine Dostun da Düşmanın da Nazarı Hayretini Celbeden Yerli Malları Sergisi Dün Açıldı,” Milliyet, 12 Ağustos 1929. google scholar
• “Yiyeceğe Ait Mevattan 30 Milyon Lira Tasarruf Edebiliriz,” Milliyet, 19 Kanunuevvvel 1929. google scholar
• Secondary Sources google scholar
• “Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti.” Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi, Cumhuriyetten Günümüze. Vol. II. İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası. google scholar
• Ahmad, F. (1996). Doğmakta Olan Bir Burjuvazinin Öncüsü: Genç Türklerin Sosyal ve Ekonomik Politikası google scholar
• 1908-1918. İttihatçılıktan Kemalizme. İstanbul: Kaynak Yayınları. google scholar
• Akçura, G. (2008). Bir Kumbara Öyküsü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Akgüç Dr. Ö. (1987). 100 Soruda Türkiye’de Bankacılık. İstanbul: Gerçek Yayınevi. google scholar
• Aktar, A. (2006). Türk Milliyetçiliği, Gayrımüslimler ve Ekonomik Dönüşüm. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Aktar, A. (2006). Türk Milliyetçiliği, Gayrimüslimler ve Ekonomik Dönüşüm. .İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Akyol, A.E. (2022). “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nda İlksel Birikim ve Kapitalist Devlet Oluşumu.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi. google scholar
• Artun, T. (1980). İşlevi, Gelişimi, Özellikleri ve Sorunlarıyla Türkiye’de Bankacılık. İstanbul: Tekin Yayınevi. google scholar
• Atalay, Dr. A. (2011). Meşrutiyetten Cumhuriyete Konya’da Kurulan Milli Şirketler ve Milli Bankalar. Konya: Çizgi Kitabevi. google scholar
• Atalay, M. (1954). Türk Milli Bankacılığı (Bankacılık ve Tarihçesi). Ankara: Yıldız Matbaası. google scholar
• Augustinos, Gerasimos.(1997). Küçük Asya Rumları Ondokuzuncu Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Etnisite. Ankara: Ayraç. google scholar
• Aydemir, Ş.S. (tarih yok). Suyu Arayan Adam. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Aytekin, E. Attila. (2021). Üretim Düzenleme İsyan: Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak Meselesi, Arazi Hukuku ve Köylülük. Ankara: Dipnot. google scholar
• Başaran Lotz, N. L. (2023). “Türkiye’de Burjuvazinin Gelişiminde Tüccarlar: Müslüman-Türk Aileler ve Ticaret Ağları.” Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar. No. 21, Bahar, ss. 204-246; google scholar
• Başaran, N. L. (2014). “Özel Teşebbüs, Tekel ve Devlet: Türkiye’de Cumhuriyet’in Kuruluşunda Ticaret ve Sanayi Burjuvazisi.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi. google scholar
• Bayar, C. (1999). Ekonomi Bakanı Celal Bayar’ın Yerli Malı ve Tasarruf Haftasını Açış Söylevi, 14 Aralık 1932. Celal Bayar’ın Söylev ve Demeçleri 1921-1938 (Ekonomik Konulara Dair). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Berkes, N. (1970). 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi. Cilt II. İstanbul: Gerçek Yayınevi. google scholar
• Birdal, M. (201). The Political Economy of Ottoman Public Debt: Insolvency and European Financial Control in the Late Nineteenth Century. Londra, I.B. Tauris. google scholar
• Blaisdell, D. C. Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa Mali Denetimi. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları. google scholar
• Boratav, K. (1995). Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985. İstanbul: Gerçek Yayınevi. google scholar
• Buğra, A. (2003). Devlet ve İşadamları. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Cora, Yaşar Tolga. (2023). Nemlizadeler: Erken Cumhuriyet Dönemi Ekonomipolitiğinde Milli Tüccarı Aramak. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, No. 21, Bahar, pp. 247-270. google scholar
• Cora, Yaşar Tolga. (2013). A Muslim Great Merchant Family in the Late Ottoman Emire: A Case Study of the Nemlizades, 1860-1930. International Journal of Turkish Studies, 19(1-2). google scholar
• Coşar, N. (1995). Cumhuriyet Türkiyesi’nde İktisadi Terbiye: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti. Toplum ve Ekonomi , 8, Temmuz. google scholar
• Cüceoğlu, İ. (1982). İlk Genel Müdürümüz Bayar’ın 100. Yaşında Bize Anlattıkları. İş Dergisi, 187, Mayıs. google scholar
• Çakmak, D. (2012). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Evrimi Societas ve Universitas Gerilimi. İstanbul: Libra Kitap. google scholar
• Çetinkaya, Y. D. (2004). 1908 Osmanlı Boykotu: Bir Toplumsal Hareketin Analizi. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Çetinkaya, Y. D. (2014). The Young Turks and the Boycott Movement: Nationalism, Protest and the Working Classes in the Formation of Modern Turkey. Londra: I.B. Tauris. google scholar
• Çetinkaya, Y. D. (2015). Osmanlı’yı Müslümanlaştırmak: Kitle Siyaseti, Toplumsal Sınıflar, Boykotlar ve Milli İktisat (1909-1914). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Çetinkaya, Y. D. (2023). İtibar-ı Milli Bankası ve İş Bankası Birleşmesi (1927): Bir Banka Birleşmesi Üzerinden Müslüman/Türk Burjuvazisi Üzerine Tarihyazımını Düşünmek. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 21, 153203. google scholar
• Duman, D. (1992) Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi , Cilt I, Sayı 2. google scholar
• Duman, D. (2003). 1930’lar Türkiye’sinde Yerli Malı Kampanyaları ve Kadınlar. Tarih ve Toplum , 240, Aralık. google scholar
• Eldem, E. (1997). Istanbul 1903-1918: A Quantitative Analysis of a Bourgeoisie. Boğaziçi Journal Review of Social, Economic and Administrative Studies. Cilt XI, No. 1-2. google scholar
• Eldem, E. (1999). Osmanlı Bankası Tarihi. İstanbul: Osmanlı Bankası. google scholar
• Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Erol, N. and A. Atalay. (2011). Cumhuriyet Sonrası Konya’daki Milli Şirketler ve Bankaların Faaliyetleri. Konya: Çizgi Kitabevi. google scholar
• Ertuğ, Ziraat Bankası Müfettişi Hasan Refik (1939). Türkiye’de Tasarruf Bankacılığı. Siyasi İlimler, 99, Haziran. google scholar
• Frangakis-Syrett, E. (2008). “Uluslararası Önem Taşıyan Bir Akdeniz Limanının Gelişimi: Smyrna (17001914).” İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar. Marie-Carmen Smyrnelis (ed.). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Gilbar, G. G. (2003). “The Muslim Big Merchant-Entrepreneurs of the Middle East, 1860-1914.” Die Welt des Islams. Cilt CVIII, No. 1. google scholar
• Issawi, C. (1982). “The Transformation of the Economic Position of the Millet in the Nineteenth Century,” Christians and Jews in the Ottoman Empire. Benjamin Braude ve Bernard Lewis (ed.). New York: Holmes and Meier Inc. google scholar
• İnsel, A. (1996). Düzen ve Kalkınma Kıskacında Türkiye. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• İslamoğlu-İnan, H. (1987). “Introduction: ‘Oriental Despotism’ in World-System Perspective.” The Ottoman Empire and the World Economy. Huri İslamoğlu-İnan (ed.). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Kafadar, C. (1986). A Death in Venice (1575): Anatolian Muslim Merchants Trading in the Serenissima. Journal of Turkish Studies, 10. google scholar
• Kaiser, H. (1997). Imperialism, Racism and Development Theories: The Construction of a Dominant Paradigm on Ottoman Armenians. Ann Arbor: Gomidas Institute. google scholar
• Karpat, K. The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith and Community in the Late Ottoman State. Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Kasaba, R. (1993). Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi. İstanbul: Belge Yayınları, 1993. google scholar
• Kaya, Alp Yücel. (2021). “Balkanlar ve Batı Anadolu’da İlk Birikimin Gelişimi (1839-1914), Devrimci Marksizm, No. 45-46, 2021, pp. 11-66. google scholar
• Kazgan, H. (1991). Galata Bankerleri. İstanbul: TEB. google scholar
• Keyder, Ç. (1995). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995. google scholar
• Keyder, Ç. (1998). “1923-1929 Dönemi Bankalar.” 75 Yılda Para’nın Serüveni. Mustafa Sönmez (Ed.). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. google scholar
• Keyder, Ç. (2003). “Mısır Deneyimi Işığında Türk Burjuvasinin Kökeni,” Memalik-i Osmaniye’den Avrupa Birliği’ne. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Koraltürk, M. (2011). Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Kuyucak, H. A. (1948). Para ve Banka. Cilt II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Neşriyatı. google scholar
• Mataracı, A. F. (2005). Trade Letters as Instances of Economy, Ideology and Subjectivity. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi. google scholar
• Olson, J. S. (2001). Historical Dictionary of the Great Depression 1929-1940. Westport: Greenwood Press. google scholar
• Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi, Cumhuriyetten Günümüze. Cilt II. İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası. google scholar
• Ökçün, A. G. “1909-1930 Yılları Arasında Anonim Şirket Olarak Kurulan Bankalar.” Türkiye İktisat Tarihi Semineri Metinler/Tartışmalar 8-10 Haziran 1973. Osman Okyar (Ed.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Ökçün, A. G. (ed). (1970). Osmanlı Sanayii 1913, 1915 Yılları Sanayi İstatistiki. Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını. google scholar
• Ökçün, A.G. (1997). “1909-1930 Yılları Arasında Anonim Şirket Olarak Kurulan Bankalar.” İktisat Tarihi Yazılar ı. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu. google scholar
• Özçaylak, A. (2017). Cumhuriyet Dönemi Ekonomisinde Yerli malı Politikaları ve Uygulamaları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. google scholar
• Quataert, D. (1975). Dilemma of Development: The Agricultural Bank and Agricultural Reform in Ottoman Turkey, 1888-1908. International Journal of Middle East Studies, 6(2). google scholar
• Quataert, D. (2000a). The Ottoman Empire 1700-1922. Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Quataert, D. (1997). “The Age of Reforms 1812-1914.” An Economic and Social History of the Ottoman Empire. Halil İnalcık ve Donald Quataert (ed.). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Semiz, Y. (1996). Atatürk Döneminin İktisadi Politikası: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti . Konya: Saray Kitabevi. google scholar
• Silier, O. (1975). “1920’lerde Türkiye’de Milli Bankacılığın Genel Görünümü.” Türkiye İktisat Tarihi Semineri Metinler/Tartışmalar 8-10 Haziran 1973. Osman Okyar (Ed.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Sussnitzki, A.J. (1966). “Ethnic Division of Labor,” (ilk olarak 1917’de Almanca Zor Gliederung Wirtschaftlicher Arbeit nach Nationalitaten in der Türkei ismiyle yayınlandı) The Economic History of the Middle East 18001914. Charles Issawi (Ed.). Chicago: The University of Chicago Press. google scholar
• Şanda, H.A. (1968). Osmanlı İmparatorluğunda Para Problemleri. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları. google scholar
• Tahsin H. ve R. Saka. (1930). Sermaye Hareketi. İstanbul: Amedi Matbaası. google scholar
• Tanatar-Baruh, L. (1993). “A Study in Commercial Life and Practices in Istanbul at the Turn of the Century: The Textile Market.” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi. google scholar
• Tanatur-Baruh, L. (1997). “At the Turn of the Century, Textile Dealers in an International Port City, Istanbul.” Boğaziçi Journal Review of Social, Economic and Administrative Studies. Cilt XI, No. 1-2. google scholar
• Toprak, Z. (1995). Milli İktisat - Milli Burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Toprak, Z. (2003). İttihad-Terakki ve Cihan Harbi: Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Homer Kitabevi. google scholar
• Toprak, Z. (2003). İttihad-Terakki ve Cihan Harbi: Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Homer Kitabevi. google scholar
• Toprak, Z. (2019). Erken Cumhuriyet’te Tasarruf Anlayışı ve Yerli Malı Kullanımı. Toplumsal Tarih, 309, Eylül. google scholar
• Toprak, Z. (2019). Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. google scholar
• Ulutan, B. (1957). Bankacılığın Tekâmülü. Ankara: Doğuş Matbaası. google scholar
• Vedat Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Vrynois, Speros. (1969-1970). “The Byzantine Legacy and Ottoman Forms.” Dumbarton Oaks Papers. No. 23-24. google scholar
• Yılmaz, F. (2008). “Bilinmeyen Bir Cemaatin Portresi: Müslümanlar Fikret Yılmaz ile Söyleşi,” İzmir 18301930 Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar. Marie-Carmen Smyrnelis (ed.). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar