BİR YER OLARAK GÖBEKLİ TEPE’NİN ÖTEKİLEŞ(TİRİL)EN SON SAKİNLERİ

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 3, 29 - 63, 24.10.2021

İsmail Kervankıran , Zeynep Kurnaz , Elif Başçı

https://doi.org/10.18490/sosars.1014205

Cited By: 5

Öz

Dünyanın en eski inanç merkezi olan Göbekli Tepe’nin keşfi sonrasında mekânsal olarak yeniden üretilmesi, bir taraftan Göbekli Tepe’yi popüler hale getirirken, diğer taraftan Göbekli Tepe’ye kutsal bir yer olarak saygı duyan insanların bu yerle olan bağlarının kopması suretiyle yerel halkı “öteki”leştirmiştir. Ötekileş(tiril)en yerel halkın atalarından miras kalan inancın, ritüellerin ve kültürün kesintiye uğraması, hatta yok olma tehlikesi önemli bir sorundur. Bu çalışmanın amacı, Göbekli Tepe’yi arkeolojik boyutundan farklı olarak burada yaşayan halkın bir “yer” olarak Göbekli Tepe ile olan sosyo- mekansal ilişkisini anlamaya çalışmaktır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış olup, araştırma kapsamında Göbekli Tepe çevresindeki altı köyde yaşayan 20 katılımcı ile görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler sonucunda elde edilen bulgulara göre; keşif sonrasında yerel halkın bir yer olarak anlam yükledikleri Göbekli Tepe ile olan bağı koparılmış ve yeniden üretilen Göbekli Tepe, bölge insanının yabancı kaldığı bir müşterek mekân haline dönüşmüştür. Göbekli Tepe’nin bir meta olarak görsel tüketime dayanan turistik bir merkeze dönüştürülmesi yoluyla ülke içinden ve dışından birçok insanın buraya gelmesi sağlanırken, yıllardır bu yerin gerçek sahipleri olan yerel halkın ötekileş(tiril)erek bu yerle bağlarının koparılması önemli bir tartışma konusudur.

Anahtar Kelimeler

Göbekli Tepe, Yere Bağlılık, Mekânın Üretimi, Kültürel Süreksizlik, Ötekileştirme, Profanlaşma.

Kaynakça

• Alderman, D.H. (2000). A Street Fit for a King: Naming Places and Commemoration in the American South. Professional Geographer, 52(4), 672–684.
• Agamben, G. (2011). Dünyevileştirmeler. Betül Parlak (Çev.). İstanbul: Monokl Yayınları.
• Agnew, J. (2011). Space and Place. Agnew, J and D. Livingstone (Ed.), Handbook of Geographical Knowledge içinde. London: Sage.
• Bengisu, E. (2020). Human History and Göbekli Tepe, International Journal of Social, Political and Economic Research, 7(1), 1–10.
• Bilgili, M. (2016). Coğrafya Öğretimde Mekân ve Yer karmaşası Üzerine Bir Araştırma, Coğrafya Eğitimi Dergisi, 2(1), 11–19.
• Birinci, S., Kaymaz, C.K. ve Camcı, A. (2018). Göbekli Tepe’nin Arkeolojik Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi (Şanlıurfa). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1351–1367.
• Chul Han, B. (2020). Eros’un Istırabı. Ş. Öztürk (Çev.). Metis Yayınları.
• Connerton, P. (2018). Modernite Nasıl Unutturur? K. Kelebekoğlu (Çev.). Sel Yayıncılık.
• Crang, M. ve Thrift, N. (2000). Introduction. M. Crang ve N. Thrift (Ed.), Thinking Space içinde. London: Routledge, 1–30.
• Cresswell, T. (2004). Place: A Short Introduction. USA: Blackwell Pub.
• Cresswell, T. (2008). Place: encountering geography as philosophy. Geography, 93, 132–139.
• Cresswell, T. (2009). Place. R. Kitchin ve N.J. Thrift (Ed.), Internation Encyclopedia of Human Geography içinde. UK: Elsevier.
• Creswell, J. W. (2015). Nitel Araştırma Yöntemleri. M. Bütün ve S. B. Demir (Çev.). Siyasal Kitabevi.
• Creswell, J. W. (2017). Nitel Araştırmacılar için 30 Temel Beceri. H. Özcan (Çev.). Anı Yayıncılık.
• Creswell, J. W. ve Miller, D. L. (2000). Determining Validity in Qualitative Inquiry. Theory into Practice, 39(3), 124–130.
• Curry, A. (2008). Göbekli Tepe: The World’s First Temple? Smithsonian Magazine, 3, 1–4.
• Davis, W. (2015). Yol Bilenler Kadim Bilgeliğin Modern Dünyadaki Önemi. Akın Terzi (Çev.), İstanbul: Kolektif Kitap.
• Dietrich, O. ve J. Notroff, (2015). A sanctuary, or so fair a house? In defense of an archaeology of cult at PrePottery Neolithic Göbekli Tepe. N. Laneri (Ed.), Defining the Sacred: Approaches to the archaeology of religion in the Near East içinde (s. 75–89). Oxford: Oxbow.
• Dietrich, O., Köksal-Schmidt, Ç., Kürkçüoğlu, C., Notroff, J. ve Schmidt, K. (2012). Göbekli Tepe, Dünyanın en eski anıtı- İnsanlığın ilk tapınağı, Aktüel Arkeoloji, 27, 60–77.
• Dillon, M. (2020). Kült(ler) (Cult(s)). B.S. Turner (Ed.) ve A. Beyaz (Çev.), Sosyoloji Sözlüğü içinde, (s. 536). Pinhan Yayıncılık.
• Dworkin, S.L. (2012). Sample Size Policy for Qualitative Studies Using In-Depth Interviews. Archives of Sexual Behavior, 41(6), 1319–1320.
• Elden, S. (2009). Space. I, R. Kitchin ve N.J. Thrift (Ed.), Internation Encyclopedia of Human Geography içinde (s. 262–267). UK: Elsevier.
• Ersoy, A. F. (2016). Fenomenoloji. A. Saban ve A. Ersoy (Ed.), Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri içinde (s. 51–109). Anı Yayıncılık.
• ESRI, (2021). Open StreetMap, GIS User Community.
• Foucault, M. (1984). Space, knowledge and power. P. Robinow (Ed.), Foucault Reader içinde (s. 256–299). New York: Pantheon Books.
• Ghulyan, H. (2017). Lefebvre’nin Mekân Kuramının Yapısal ve Kavramsal Çerçevesine Dair Bir Okuma. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 26(3),1–29.
• Glesne, C. (2012). Nitel Araştırmaya Giriş. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu (Çev.). Anı Yayıncılık.
• Göregenli, M. (2010). Çevre Psikolojisi: İnsan-Mekân İlişkileri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Guest, G., Bunce, A., ve Johnson, L. (2006). How Many Interviews Are Enough? An Experiment with Data Saturation and Variability. Field Methods, 18(1), 59–82.
• Habermas, J. (2017). “Öteki” olmak “Öteki”yle yaşamak. İlknur Aka (Çev.). 9. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Haberturk (2021). https://www.haberturk.com/bakan-ersoy-dan-gobeklitepe-aciklamasi-3117158-ekonomi. Erişim Tarihi: 7 Temmuz 2021.
• Haklay, G. ve Gopher, A. (2020), Geometry and Architectural Planning at Göbekli Tepe, Turkey. Cambridge Archaeological Journal, 30(2), 343–357.
• Harvey, D. (2010). Postmodernliğin Durumu. Sungur Savran (Çev.). İstanbul: Metis.
• Hubbard, P. ve Kitchin, R. (2018). Mekân ve Yer Üzerine Büyük Düşünürler. Betül Duman (Çev. Ed.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Işık, O. (1994). Değişen toplum/mekân kavrayışları: Mekânın politikleşmesi, politikanın mekânsallaşması. Toplum ve Bilim, 64-65, 7-38.
• Jorgensen, B.S. ve Stedman, R.C. (2006). A comparative analysis of predictors of sense of place dimensions: Attachment to, dependence on, and identification with lakeshore properties. Journal of Environmental Management, 79, 316–327.
• Kaba, B. ve Südaş, İ. (2018). Mavişehir’in Belirli Kuralları Vardır Kapalı Yerleşmelerde İnsan- Mekân İlişkisi. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Karapınar, E. ve Barakazi, M. (2017). Kültürel Miras Turizminin Sürdürülebilir Turizm Açısından Değerlendirilmesi: Göbekli Tepe Ören Yeri. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 5–18.
• Kaya, İ. (2014). Coğrafi düşüncede mekân tartışmaları. Posseible, Düşünce Dergisi, 4, 1–13.
• Kaygalak, İ. (2020). Mekân ve ekonomi: Ekonomik coğrafyada yeni yaklaşımlar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Koç, A. (2019). Kemik ve Dal: Eskişehir’de Kutsal Ziyaret Mekânları. Kesit Yayınları.
• Koç, Ö. (2017). Çiğdem Köksal Schmidt: Göbeklitepe’deki dilek ağacı kuruyor haberi. Arkeolojik Haber. 7 Haziran 2017. https://www.arkeolojikhaber.com/haber-cigdem-koksal-schmidt-gobeklitepedeki-dilek-agaci-kuruyor-3684/
• Kuckartz, U. ve Rädiker, S. (2019). Analyzing Qualitative Data with MAXQDA: Text, Audio, and Video. Springer International Publishing. http://link.springer.com/10.1007/978-3-030-15671-8
• Layder, D. (2015). Sosyolojik Araştırma Pratiği, Teori ve Sosyal Araştırmanın İlişkilendirilmesi. S. Ünal (Çev.). Heretik Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. Işık Ergüden (Çev.). İstanbul: Sel.
• Lewicka, M. (2011). Place attachment. How far have we come in the last 40 years? Journal of Environmental Psychology, 31(3), 207–230.
• Marshall, B., Cardon, P., Poddar, A., ve Fontenot, R. (2013). Does Sample Size Matter in Qualitative Research? A Review of Qualitative Interviews in is Research. Journal of Computer Information Systems, 54(1), 11–22.
• Massey, D. (1994). Space, Place, and Gender. (s. 146-156). Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Maxwell, J. A. (2018). Nitel Araştırma Tasarımı. M. Çevikbaş (Çev.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel Araştırma. S. Turan (Çev.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Nahya, Z. N. (2011). İmgeler ve Ötekileştirme: Cadılar, Yerliler, Avrupalılar. Atılım Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 27–38.
• Notroff, J., Dietrich, O., Peters, J., Pöllath, N. ve Schmidt-Köksal, Ç. (2015). Göbekli Tepe Uygarlığın Doğuşunda Neolitik Şölenlerin İzleri. Aktüel Arkeoloji Dergisi, 46, 52–69.
• Özalp, H. (2016). İnsanlığın en eski tapınağı Göbekli Tepe teolojik olarak bize ne söyler. Bilimname, 1, 59–74.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. M. Bütün ve S. B. Demir (Çev.). Pegem Akademi.
• Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion Limited.
• Saldana, J. (2019). Nitel Araştırmacılar İçin Kodlama El Kitabı. A. Tüfekçi Akcan ve S.N. Şad, (Çev.). Pegem Akademi.
• Sandelowski, M. (1995). Sample size in qualitative research. Research in Nursing and Health, 18(2), 179–183.
• Schmidt, K. (2001). Göbekli Tepe, southeastern Turkey. A preliminary report on the 1995–1999 excavations. Paleorient, 26(1), 45–54.
• Schmidt, K. (2007). Göbekli Tepe. Nezih Başgelen ve Mehmet Özdoğan (Ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem içinde (s.115). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Schmidt, K. (2010). Göbekli Tepe–the Stone Age Sanctuaries. New results of ongoing excavations with a special focus on sculptures and high reliefs. Document a Prehistorica, 37, 239–256.
• Schmidt, K. (2011). Göbekli Tepe: A Neolithic Site in Southeastern Anatolia. G. McMahon ve S. R. Steadman (Ed.), The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE) içinde. USA: Oxford University Press.
• Seamon, D. (2012). Place, Place Identity, and Phenomenology: A Triadic Interpretation Based on J.G. Bennett’s Systematics. H. Casakin ve F. Bernardo (Ed.), The Role of Place Identity in the Perception, Understanding, and Design of Built Environments içinde (s. 3–21). London.
• Silver, C., ve Lewins, A. (2014). Using Software in Qualitative Research. Sage Publications.
• Sönmez Selçuk, S. (2012). Postmodern Dönemde Farklılığın Kutsanması ve Toplumun Parçacıllaştırılması: “Öteki” ve “Ötekileştirme”. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 15(2), 77–99.
• Stokowski, P.A. (2002). Languages of Place and Discourses of Power: Constructing New Senses of Place. Journal of Leisure Research, 34(4), 368–382.
• Tuan, Y.F. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. London: University of Minnesota Press.
• Tuncer-Gürkaş, E. ve Barkul. Ö. (2012). Yer Üzerine Kavramsal Bir Okuma Denemesi. Sigma, 4, 1–11.
• Urry, J. (2015). Mekânları Tüketmek. Rahmi G. Öğdül (Çev.). İkinci Basım. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ünal, A. (2020). Turistlerin destinasyon seçimlerinde etkili olan faktörlerin belirlenmesine yönelik bir araştırma: Göbekli Tepe örneği. Journal of Tourism Theory and Research, 6(2), 130–139. Woolf, N.H. ve Silver, C. (2018). Qualitative Analysis Using MAXQDA. Routledge.
• Yurdadön Aslan, P. ve Yavan, N. (2018). Mekânın Üretimi ve Lefebvre’in Mekânsal Üçlü Kavramsallaştırmasının Görünürlüğü: Taksim Gezi Parkı Örneği. Planlama, 28(3), 302–314.
• Yurdadön Aslan, P. ve Yavan, N. (2019). Edward Said’in “Mekânsal Dönüş”e katkısı. Posseible Düşünme Dergisi, 14, 114–135.