TÜRKİYE’DE SİVİL DİN: ENGELLER VE FIRSATLAR

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 3, 397 - 414, 30.10.2022

Ateş Altınordu

https://doi.org/10.18490/sosars.1196589

Öz

Türkiye 21. yüzyılın ilk iki on yılında muhafazakâr İslam'ın toplumsal ve siyasi hayatta hâkimiyetini kurmasına ve pekiştirmesine tanık oldu. Fakat bununla eş zamanlı olarak—her ne kadar etki alanı daha kısıtlı olsa da—muhafazakâr İslam'a eleştirel yaklaşan ve ezilen toplumsal grupların yanında yer alan bir sivil din akımı da görünürlük kazandı. Bu makalenin amacı Türkiye'de sivil dinin temel referanslarını, imkân alanlarını ve karşılaştığı engelleri ortaya çıkarmak. Çalışma bu amaçla din sosyolojisindeki ilgili literatür ışığında Türkiye sivil dininin önde gelen ilahiyatçılarından İhsan Eliaçık'ın sivil teolojisini ve örgütsel temsilcilerinden Mazlumder'in yörüngesini inceliyor. Yazar bu çözümlemeden yola çıkarak Türkiye’de sivil dinin geleceğine dair olasılıkları tartışıyor.

Anahtar Kelimeler

Sivil din, İslam ve demokrasi, din ve siyaset, İhsan Eliaçık, Mazlumder

Kaynakça

• Adak, S. (2021). Expansion of the Diyanet and the politics of family in Turkey under AKP rule. Turkish Studies, 22(2), 200-221.
• Altınordu, A. (2013). Occupy Gezi, beyond the religious-secular cleavage. The Immanent Frame. 10 Haziran. https://tif.ssrc.org/2013/06/10/occupy-gezi-beyond-the-religious-secular-cleavage/. Erişim tarihi: 1 Eylül 2022.
• Altınordu, A. (2016). The political incorporation of anti-system religious parties: The case of Turkish Political Islam (1994–2011). Qualitative Sociology, 39(2), 147-171.
• Altınordu, A. (2021). Uncivil populism in power: The case of Erdoğanism. Jeffrey C. Alexander, Peter Kivisto ve Giuseppe Sciortino içinde, Populism in the Civil Sphere (s. 74-95), Cambridge, UK: Polity Press.
• Altınordu, A. (2022). Religion and politics in contemporary Turkey, Armando Salvatore, Sari Hanafi ve Kieko Obuse içinde, The Oxford Handbook of The Sociology of The Middle East (s. 357-372), New York: Oxford University Press.
• Bianet. (2013). Gezi'de Kandil Gecesi. 6 Haziran. https://bianet.org/bianet/print/147282-gezi-de-kandil-gecesi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2022.
• Bilici, M. (2018). The crisis of religiosity in Turkish Islamism. Middle East Report, 288, 43-45.
• Bozan, İ. (2018). Faruk Ünsal: “MAZLUMDER içinde bir grup arkadaş hükümet ve devletin desteğini alarak diğer bir grubu tasfiye etti.” Medyascope. 19 Mayıs. https://medyascope.tv/2018/05/19/faruk-unsal-mazlumder-icinde-bir-grup-arkadas-hukumet-ve-devletin-destegini-alarak-diger-bir-grubu-tasfiye-etti/. Erişim tarihi: 23 Eylül 2019.
• Braunstein, R. (2022). A theory of political backlash: Assessing the Religious Right’s effects on the religious field. Sociology of Religion, 83(3), 293–323.
• Casanova, J. (2011). Cosmopolitanism, the clash of civilizations and multiple modernities. Current Sociology, 59(2), 252-267.
• Cornell, S.E. ve Kaya, M.K. (2015). Political Islam in Turkey and the Naqshbandi-Khalidi order. Current Trends in Islamist Ideology, 19, 39-62.
• Cumhuriyet. (2019). Yeryüzü Sofrası’na gözaltı. 7 Mayıs, 3.
• Çakır, B. (2010). MAZLUMDER'de insan hakları eşcinsel deyince bitiyor. Bianet. 25 Mart. https://bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/120894-mazlumder-de-insan-haklari-escinsel-deyince-bitiyor. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
• Çarkoğlu, A. ve Kalaycıoğlu, E. (2009). The rising tide of conservatism in Turkey. New York: Palgrave Macmillan.
• Çelik, F. (2019). İhsan Eliaçık: Din devletin emrinde, Yeni Yaşam Gazetesi, 10 Ocak.
• Çiçek, C. (2013). The pro-Islamic challenge for the Kurdish movement. Dialectical Anthropology, 37(1), 159-163.
• Eliaçık, R. İ. (2007). Yaşayan Kur’an: Türkçe Meal /Tefsir. İstanbul: İnşa Yayınları.
• Eliaçık, R. İ. (2014a). Demokratik özgürlükçü İslam. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Eliaçık, R. İ. (2014b). İslam’ın ‘devlet’ talebi var mı? https://ihsaneliacik.com/islamin-devlet-talebi-var-mi/. Erişim tarihi: 1 Eylül 2022.
• Eligür, B. 2010. The mobilization of political Islam in Turkey. Cambridge: Cambridge University Press.
• Emek ve Adalet Platformu. (2013). Taksim Gezi Parkı Eylemleri Hakkında Açıklama. https://www.emekveadalet.org/duyurular/taksim-gezi-parki-eylemleri-hakkinda-aciklama/. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2022.
• Ertürk, Ö.F. (2020). The myth of Turkish Islam: The influence of Naqshbandi-Gümüşhanevi thought in Turkish Islamic orthodoxy. British Journal of Middle Eastern Studies, 49(2), 223-247.
• Filkins, D. (2016). Turkey’s thirty year coup. New Yorker, October 17, 60-71.
• Gorski, P.S. (2011). Barack Obama and civil religion. Political Power and Social Theory, 22, 179-214.
• Gorski, P.S. (2017). American vovenant: A history of civil religion from the Puritans to the present. Princeton: Princeton University Press.
• Gözaydın, İ. (2020). Diyanet, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Güneş-Ayata, A. ve Doğangün, G. (2017). Gender politics of the AKP: Restoration of a religio-conservative gender climate. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 19(6), 610-627.
• Habertürk. (2013). Gezi Parkı eylemlerinde son durum. 5 Haziran. https://www.haberturk.com/gundem/haber/850301-gezi-parki-eylemlerinde-son-durum. Erişim tarihi: 1 Eylül 2022.
• Hecker, P. (2022). Tired of religion: Atheism and non-belief in ‘New Turkey.’ Pierre Hecker, Ivo Furman ve Kaya Akyıldız içinde, The politics of culture in contemporary Turkey (s. 68-88), Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Hefner, R.W. (1998). A Muslim civil society? Indonesian reflections on the conditions of its possibility, Robert W. Hefner içinde, Democratic civility: The history and cross-cultural possibility of a modern political ideal (s. 285-321), New Brunswick: Transaction Publishers.
• Hefner, R.W. (2000). Civil Islam: Muslims and democratization in Indonesia. Princeton: Princeton University Press.
• Kadıoğlu, A. (2005). Civil society, Islam and democracy in Turkey: A study of three Islamic non‐governmental organizations. The Muslim World, 95(1), 23-41.
• Karaca, E. (2012). İhsan Eliaçık: Diyanet'in görevi devletin icraatlarına dinî kılıf bulmak. 17 Nisan, http://bianet.org/bianet/ifade-ozgurlugu/137669-ihsan-eliacik-diyanetin-gorevi-devletin-icraatlarina-dini-kilif-bulmak. Erişim tarihi: 23 Eylül 2019.
• Karakaş, B. (2021). “Biz her şeyiz:” Diyanet’in işleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kılınçarslan, C. (2017). MAZLUMDER’in 16 şubesi kapatıldı. Bianet, 20 Mart. https://bianet.org/bianet/insan-haklari/184643-mazlumder-in-16-subesi-kapatildi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
• Koca, B. (2014a). Türkiye’de İslam ve sosyalizm ilişkisi bağlamında Emek ve Adalet Platformu ve Antikapitalist Müslümanlar. Bayram Koca içinde, Türkiye’de İslam ve Sol (s. 287-336), İstanbul: Vivo Yayınevi.
• Koca, B. (2014b). Mehmet Bekaroğlu ile İslam ve sol üzerine söyleşi. Bayram Koca içinde, Türkiye’de İslam ve sol (s. 429-435), İstanbul: Vivo Yayınevi.
• Koca, B. (2014c). İhsan Eliaçık ile İslam, sol üzerine söyleşi. Bayram Koca içinde, Türkiye’de İslam ve sol (s .436-440), İstanbul: Vivo Yayınevi.
• Lüküslü, D. (2016). Creating a pious generation: Youth and education policies of the AKP in Turkey. Southeast European and Black Sea Studies, 16(4), 637-649.
• Mardin, Ş. (2006). Religion, society, and modernity in Turkey. Syracuse: Syracuse University Press.
• Maritato, C. (2020). Women, religion, and the state in contemporary Turkey, Cambridge: Cambridge University Press.
• Mazlumder. T.y. “Biz kimiz?” https://www.mazlumder.org/tr/main/pages/biz-kimiz/65. Erişim tarihi: 21 Mart 2022.
• Mazlumder Çatışma İzleme ve Gözlem Grubu. (2016). Cizre inceleme ve gözlem raporu.
• https://bianet.org/system/uploads/1/files/attachments/000/001/635/original/CizreRaporu_02.04.2016_SON.pdf. Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
• Miller, P. (1983). The New England mind: From colony to province. Cambridge, Mass.: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Mumcu, Ö. (2017). Elbette ‘Hayır.’ Cumhuriyet, 28 Ocak.
• Öztürk, A.E. (2019). An alternative reading of religion and authoritarianism: The new logic between religion and state in the AKP’s New Turkey. Southeast European and Black Sea Studies, 19(1), 79–98.
• Parla, T. ve Davison A. (2004). Corporatist Ideology in Kemalist Turkey: Progress or Order? Syracuse: Syracuse University Press.
• Rousseau, J.J. (2014). Toplumsal sözleşme: veya siyasal hukukun perspektifleri. Çeviren Cenap Karakaya, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıgil, Z. (2018). Ethnic boundaries in Turkish Politics: The secular Kurdish movement and Islam, New York: New York University Press.
• T24. (2013). “AKP'ye yakın isimler Mazlum-Der'den istifa etti.” 20 Haziran. https://t24.com.tr/haber/akpye-yakin-isimler-mazlum-derden-istifa-etti,232376. Erişim tarihi: 1 Eylül 2022.
• T24. (2018). “İhsan Eliaçık'tan Diyanet İşleri Başkanı'na ‘şeytan' cevabı”. 24 Aralık. https://t24.com.tr/haber/ihsan-eliaciktan-diyanet-isleri-baskanina-seytan-cevabi-kuran-kimin-seytanla-oldugunu-yazar-biri-de-kralin-istegiyle-fetva-veren-din-alimidir,767496. Erişim Tarihi: 23 Eylül 2019.
• Tokdoğan, N. (2020). Yeni Osmanlıcılık: Hınç, nostalji, narsisizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Türkmen, G. (2021). Under the banner of Islam: Turks, Kurds, and the limits of religious unity. New York: Oxford University Press.
• Uestebay, L. (2019). Between ‘tradition’ and movement: The emergence of Turkey’s Anti-Capitalist Muslims in the age of protest. Globalizations, 16(4), 472-488.
• Vicini, F. (2018). Turkish Islamism, conservatism and human rights before and after Gezi: The case of Mazlumder. British Journal of Middle Eastern Studies, 45(5), 760-775.
• Weber, M. (2017). Methodology of social sciences. Çeviren ve derleyen Edward A. Shils ve Henry A. Finch. New York: Routledge.
• Yavaş, M. (2019). Boundary blurring as collective identity formation? The case of the left-wing Islamists in Turkey. Research in Social Movements, Conflicts and Change, 43, 109-131.
• Yavuz, M.H. (2003). Islamic political identity in Turkey. Oxford: Oxford University Press.
• Yavuz, M.H. (2018). A framework for understanding the intra-Islamist conflict between the AK Party and the Gülen Movement. Politics, Religion & Ideology, 19(1): 11–32.
• Yavuz, M.H. (2020). Nostalgia for the empire: The politics of Neo-Ottomanism. New York: Oxford University Press.
• Yüzde Yüz Haber. (2014). ‘Devletin dinine güven olmaz.’ 8 Aralık. https://www.haberyuzdeyuz.com/guncel/devletin-dinine-guven-olmaz-h12573.html. Erişim tarihi: 1 Eylül 2022.