Batı Karadenizde Bir Kültür Unsuru Olarak Köçeklik

Yıl 2017, Sayı: 36, 171 - 203, 28.11.2017

Adem Sağır

Öz

Kültür gündelik hayatı düzenleyen maddi-manevi
pratiklerdir. Düşünceden davranışlara, yemekten giyim-kuşama kadar her alanda
izini sürmek mümkündür. Kültür, aynı zamanda toplulukları birbirinden ayıran
temel ölçütlerin toplamı olarak da karşımıza durmaktadır. Bu çalışmada kültürün
gündelik hayatta önemli yansımalarından birisi olan eğlence hayatı üzerinde
durulacaktır. Eğlence hayatının merkezine yerleştirilen temel pratiklerden
birisi ise köçeklik kültürüdür. Köçeklik kültürü tarihsel süreç itibariyle
düşünüldüğünde oldukça eskiye götürülebilir duran eğlenme
pratiklerinden birisidir. Kuşkusuz geçmişten bugüne pek çok değişimler
geçirerek varlığını devam ettirmektedir. Bugün köçeklik kültürünün en yaygın
karşımıza çıktığı bölgelerden birisi Batı Karadeniz Bölgesi’dir. Köçeklik, Zonguldak,
Bartın, Karabük, Kastamonu, Çankırı ve Sinop illerinin içinde yer aldığı bir
coğrafyada hem düğünlerin hem de şehir tanıtımlarının vazgeçilmez unsurlarından
birisidir. Tarih boyunca çeşitli sebeplerle yasaklanmış olsa da adı geçen
yerlerde yöresel olarak yaşatılmaya ve bir eğlence biçimi olarak kullanılmaya
devam etmektedir. Yöresel bir özelliğe sahip olmakla birlikte köçekliğin
babadan-oğula usta-çırak ilişkisiyle kuşaklararası bağlantıları sağlayan
yönüyle de dikkat çekmektedir. Köçeklik kültürü, günümüzde eğitim, kıyafet,
oynayış tarzları bakımından çeşitli değişimlere uğramıştır. Bu değişimlerin yöresel
farklılıklar gösterdiğini de ayrıca belirtmek gerekir. Bu çalışma 6 aylık bir
zaman dilimine yayılmış nitel bir araştırmanın verilerinden oluşmaktadır. Çalışmada
nitel bir araştırma deseni olarak yarı yapılandırılmış mülakat tekniği kullanılmıştır.
Araştırmada farklı zamanlarda bir araya gelinmiş 8 köçekle yapılan mülakat
sonuçları yer almaktadır. Çalışmanın ilk bölümü kültür kimlik ilişkisinin
gündelik hayat içerisinde bir yansıması olarak düşünülmüş eğlenme biçimlerinin
uzantıları üzerine ayrılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise köçeklik
kültürünün doğuşu, tarihsel değişim süreci, günümüze nasıl ulaşmış olduğu, köçeklerin
çalışma ortamları, eğitimleri, kıyafetleri hakkında bilgiler verilmeye
çalışılmıştır. Son bölümde çalışma dâhilinde yapılmış mülakatlardan
katılımcılara ait anlatılar sunularak günümüz köçeklik geleneği ve mesleği
hakkında elde edilen veriler çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Kimlik, Batı Karadeniz, Köçek, Köçeklik

Kaynakça

• ALKAY, Oktay Volkan (2014). “Bir Anadolu Kültürü Köçeklik Hakkında 10 Şey”, Yayın Tarihi:7/10/2014, http://www.radikal.com.tr/radikalist/bir-anadolu-kulturu-koceklik-hakkinda-10-sey-1217103/, Erişim Tarihi:31.10.2017.
• ALTUNTAŞ, Y. (1994). Köçekler (iç) Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt 5), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• ALTUNTAŞ, Y. (1997). “Kaybolmakta Olan Bir Kültür:Köçeklik". V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi : Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı, ss.35-38.
• AND, M. (1985). “Türk Köylü Dansları”. Ankara: İzlem Yayınları.
• AND, M. (1993a). Türk Çarşı Ressamlarının Gözünden Çalgıcı Cariyeler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• AND, M. (1993b). 16. Yüzyılda İstanbul (Kent, Saray, Günlük Yaşam), İstanbul: Akbank Yayınları.
• BAUMAN, Z. (1997). Özgürlük, (çev: V. Erenus), İstanbul: Sarmal Yayınları.
• ÇAĞAN, K. (2003). Popüler Kültür ve Sanat, Ankara: Altınküre Yayınları.
• DEBORD, G. (1996). Gösteri Toplumu, (çev:Ayşen Ekmekçi-Okşan Taşkent), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ERKAN, S. (2010). “Türk Halk Danslarında Köçeklik Geleneği”, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ERKAN, S. (2011). “Köçek Tipinin Uluslararası Kökeni Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18 (1), ss.223-240.
• ERSOY, Ş. (2007). Osmanlı Toplumunda Cinsiyet Bağlamında Köçekler, Çengiler. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KARABAŞA, S. (2014). Geçmişten Geleceğe Yaşayan Kültür Mirasımız Türkiye Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• KURT, B. (2007). “Dansçı Erkeğe Yönelik Ön Yargılı Bakışın Sinop Köçekleri Örneği üzerinden İncelenmesi”. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KUŞ, E. (2003). Sosyal Bilimlerde Araştırma Teknikleri Nitel mi, Nicel mi?, Ankara: Anı Yayıncılık
• MARCUSE, H. (2008). Tek Boyutlu İnsan, (çev: Aziz Yardımlı), İstanbul: İdea Yayınevi.
• MELEK, Z. (1953). “Eski Devirlerde Köçekler ve Çengiler”. Resimli Tarih Mecmuası, C.4, ss.2705-2707.
• NASMAN, U. T. (1999). "Köçeklik Geleneği". İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• ÖNGEL, H. B. (1997). “Ritüel Kökenleri ve Folklorik Özellikleri Bakımından Köçeklik Geleneğimiz”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi : Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri, Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı, ss.264-278.
• ÖZDEMİR, N. ( 2005). Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü . Ankara: Akçağ Yayınları.
• RUMMEL, J.F. (1968). Eğitimde Araştırmaya Giriş (çev: R.Taşçıoğlu), Ankara: Ajans Türk Yayınları.
• TÜRNÜKLÜ, A. (2000). “Eğitimbilim Araştırmalarında Etkin Olarak Kullanılabilecek Nitel Bir Araştırma Tekniği: Görüşme”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Sayı:24, ss.543-559.
• UZUN, H. (1993). Köçekçeler, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık