Hoşap Kalesi 2017 Kazı Sezonundan Süslemeli Alçı Buluntular

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 1, 275 - 299, 30.04.2020

Mehmet Top Hale Telli

https://doi.org/10.29135/std.624561

Öz

Hoşap Kalesi, Doğu anadolu’da Van-Hakkari yolu üzerinde bulunmaktadır. Günümüze ulaşan kalenin büyük bölümü kitabeye göre 1643 (H. 1052) yılında, Osmanlı Devleti’ne bağlı Mahmudi Beyliği tarafından yaptırılmıştır. Bu makalede de, Hoşap Kalesi Kazısı’nın 2017 kazı sezonunda bulunmuş süslemeli alçı buluntuları incelenmektedir. Daha önceki kazı sezonlarında bulunmuş olan alçı süslemelerin büyük bölümü, kalenin harem olarak adlandırılan bölümünde bulunmuştur. Ancak 2017 kazı sezonunda bulunan alçılar, kalenin batı burcunun yakınında gömülü olarak bulunmuşlardır. Bu buluntular farklı kompozisyonları içermektedirler. Hangi alçının, hangi odadan veya kale biriminden, batı burcuna taşındığı tespit edilememiştir. Ayrıca alçı parçalarının hepsinin tek bir sürece ait olmadıkları düşünülmektedir. Alçı parçaları üzerinde yazılı, geometrik, bitkisel, stilize süslemeler bulunmaktadır. Osmanlı Erken ve Klasik Dönem motifleri ve kompozisyonları görülse de çoğu Batılılaşma Dönemi’ne aittir. Kullanılan bitkisel motifler arasında, lale, haşhaş, saz yaprağı, hatayi gibi motifler bulunmaktadır. Bu alçı parçaları taşra üslubundan ziyade başkent üslubunda büyük emeklerle yapılmışlardır. Yapanların bu konuda usta kişiler oldukları açıkça gözlenmektedir. Çünkü buluntular, kalıp, aplike ve kazıma gibi farklı tekniklerle yapılmışlardır. Alçı buluntular arasında niş çerçeveleri, mukarnas parçaları, pencere korkuluğu parçaları, sütünce başlıkları da buluntular arasındadır. Bazı buluntular boyalıdır. Bazılarında tek renk, bazılarında birkaç renk kullanılmıştır.Yaklaşık olarak yirmi iki farklı kompozisyon olduğu düşünülmektedir. Parçalardan çoğu tek parça halinde ele geçirildikleri için çoğunun kompozisyonu oluşturulamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Alçı süsleme, Osmanlı arkeolojisi, bitkisel ve geometrik süsleme, arkeolojik buluntu, yazılı süsleme

Ornamented Stucco Fragments from Hosap Castle in 2017 Excavation Season

Öz

Hoşap Castle is located in Eastern Anatolia, Gürpınar town in Van, in Hoşap (Güzelsu) which is on Van-Hakkari highway. It has reached today in the form as it was built, according to the inscription in 1643 (H. 1052) by Mahmudi Seigniory affiliated to Ottoman Empire In this paper, plaster objects which were found at 2017 in Hoşap Castle Excavation will be analyzed. Most of the plaster objects that found previous seasons were excavated from harem part of the castle. But the stucco ornaments found in the summer season of 2017 have found buried under the ground west side of the castle, near the West tower. They must be removed from walls or were unused material. They consist of different compositions and techniques with geometric and floral motifs. Early and Classical Ottoman motifs were dominant yet late period motifs are also observed. Tulip, poppy, clover, straw (saz) leaves are some of these motifs. These compositions and motifs are composites and motifs that reminiscent of the Ottoman Westernization Period. They were made with a qualified labor in capital style rather than rural style. Although it is understood from the excavation that there were lots of different compositions but analysis of the compositions in the rooms could not be done due to inconveniences in excavation system. However niche arches and window parts were also found during excavations. It was observed that some of the findings were painted.

Anahtar Kelimeler

Plasterwork, Ottoman Archeology, vegetable and geometrical decoration, archeological finds, inscription

Kaynakça

• Arvas, T. Z. (2016), Devlet Salnamelerine Göre 1848-1918 Yılları Arasında Van Vilayetinin İdari Taksimatı, Yuzuncu Yil University Social Sciences Institute Journal, 30, 401-415.
• Aybek, E. (2011), Erken Dönem Osmanlı Camilerinde Alçı Süsleme Sanatı. Edirne: Trakya Üniv., S.B.E. Unpublished Master Thesis.
• Bonner, J. (2017), Islamic Geometric Patterns Their Historical Development and Traditional Methods of Construction, New York
• Demiriz, Y. (2000), İslam Sanatında Geometrik Süsleme Bir Envanter Denemesi, İstanbul.
• Doğan, C. (2011), Tanzimatın Van’da Uygulanması ve Han Mahmut İsyanı, History Studies, 3/2, , 146-162.
• Dursun, N. (2017), Tarihi Çorum Evlerinin Alçı Süslemeleri, Karadeniz Araştırmaları, XIV/55, 1-16.
• Hakan, S. (2002), Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmud, İstanbul
• İskender, S. (1987), Doğu Karadeniz Konut Mimarisinde Süsleme Üzerine Bir İnceleme, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniv. F.B.Enst., Unpublished Master Thesis.
• Karaçay, A. (2002), Beylikler Devri Mimarisinde Alçı Süslemeler, Konya: Selçuk Üniv. S.B.Enst., Unpublished Ph.D Thesis.
• Kılıç, O. (1997), 18. yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdarî Taksimatı: Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ.
• Öz Yünt, (2019) Divriği Kalesi Kazısı Alçı Buluntuları, Sivas: Cumhuriyet Üniv. S.B.Enst. Unpublished Master Thesis.
• Top, M. and Telli, H. (2019), Plasterwork Ornamentation Finds of Hoşap Castle Archeological Excavation (2007-2015), World Academy of Science, Engineering and Technology International Journal of Humanities and Social Sciences Vol:13, No:4, p. 363-372
• Uysal, Z. (2019), Topkapı Sarayındaki III. Ahmet Kütüphanesi’nin Alçı Bezemeleri, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 26, 331-376.
• Ünlüdil, S. (2005), Geleneksel Divriği Evlerinde Ahşap Süslemeli Tavanlar, Kayseri: Erciyes Üniv. S.B.Enst. Unpublished Master Thesis.
• Yılmaz, G. (2015), Ederine’nin Erken Osmanlı Devri Yapılarında Çini Süsleme, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5/10, 59-80.