Kültürel Miras Bağlamında Derilerin Fiziksel Özellikleri ve Ham Derinin İşlenmesi

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 371 - 397, 16.11.2020

Nadide Çınar , Hatice Tozun

https://doi.org/10.29135/std.610128

Cited By: 1

Öz

Deri kullanımı tarihsel süreçte köklü bir geçmişe sahiptir. Tarih boyunca farklı insan kültürleri tarafından bir tür deri işleme teknolojisi kullanılarak ham deriler kullanılabilir hale getirilmiştir. Deri üretimi ilk zamanlar ilkel yöntemlerle yapılmıştır, kazanılan tecrübe ve deneyimler sayesinde zamanla deriler bilinçli olarak işlenmiştir. Dericiliğin gelişmesinde Türklerin özel bir yeri bulunmaktadır. Gerek göçebe yaşam tarzı ve gerekse hayvancılığın yaygın olması bu mesleğin Türkler arasında gelişmesinde önemli etkenlerdir. Türklerin tabakladığı deriler renk ve kalitesiyle tüm dünyada tanınır olmuştur. Özellikle Osmanlı Dönemi’nde bitkisel tabaklamada geliştirilen yöntemle tabaklanan keçi derisi sahtiyan adıyla, tüm dünyada Türk derisi olarak tanınmıştır. Bu derilerle yapılmış, her biri zengin geçmişin birer temsilcisi olan çok sayıda deri eser bulunmaktadır. Giyimden barınmaya, savaş teknolojisinden ulaşıma, çantadan mobilyaya kadar birçok alanda deri kullanılmıştır. Post ve derilerden yapılan eserler tarihi, kültürel veya sanatsal değere sahiptir. Kültürel miras niteliğinde olan deri eserlerin bakımı ve korunması belirli ilkeler çerçevesinde yapılmaktadır. Esere herhangi bir koruma müdahalesinden önce, eserin yapıldığı malzemenin özelliklerinin ve hangi yöntemle üretildiğinin anlaşılması önemlidir. Bu gerekçeyle belirlenen konu içeriğinde derinin tanımlanarak, özelliklerinin belirlenmesi bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Literatür araştırmasıyla derlenen veriler ile derinin özellikleri ve hayvandan yüzülen ham derinin mamul hale gelene kadar olan üretim süreci incelenmiştir. Yapımında kısmen veya tamamen derinin kullanıldığı eserlerde, derinin özgün yapısında çeşitli faktörlerden meydana gelen bozulmalara değinilmiştir. Nitelik ve nicelik düzeyinde önemli bir yere sahip olan deri eserin korunması ve sürdürülebilirliğin sağlanması açısından derilerin tanınmasına yönelik yapılan bu çalışmanın kültürel mirasın korunmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Deri, tabaklama, onarım, koruma, tanımlama, kültürel miras

The Raw Skin Processing and Physical Propertıes of Leather in the Context of Cultural Heritage

Öz

The use of leather has a long history in the historical process. Raw hides have been made available to different human cultures throughout history by using a kind of leather processing technology. Leather production was made with primitive methods for the first time, thanks to the experience and experience gained, the skins were processed consciously over time. Turks have a special place in the development of leatherworking. Both the nomadic lifestyle and the widespread animal husbandry are important factors in the development of this profession among the Turks. The leather tanned by the Turks has been recognized all over the world for its color and quality. The goat leather tanned with the method developed in vegetable tanning especially in the Ottoman period was recognized as Turkish leather all over the world under the name of saffian. There are many leather works made of these leathers, each of which is a representative of the rich past. Leather has been used in many areas from clothing to housing, from war technology to transportation, from bags to furniture. Works made of hides and skins have historical, cultural, or artistic value. The maintenance and protection of leather works that are cultural heritage are carried out within the framework of certain principles. Before any protection intervention to the work, it is important to understand the properties of the material from which the work is made and by which method it is produced. The purpose of this study is to identify the skin in the content of the subject determined for this reason and to determine its properties. The data compiled with the literature survey, the properties of the leather, and the production process of the raw skin from the animal until the finished product were examined. In the works in which the leather is used partially or completely, the distortions caused by various factors in the original structure of the skin are mentioned. It is thought that this study, which has an important place at the level of quality and quantity, for the recognition of leathers in terms of protecting the leatherwork and ensuring sustainability, will contribute to the protection of cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

leather, tanning, definition, artifact, cultural heritage

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2019). Kültür Mirasını Koruma İlke ve Teknikleri. İstanbul: YEM Yayın.
• Akdağ, M. (1979). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559), Cilt 2. Ankara: Tekin Yayınevi.
• Alpaut, A. (1952). Tatbiki Dericilik. Ankara: İstiklal Matbaası (1952-1957).
• Arseven, C. E. (1943). Sanat Ansiklopedisi. İstanbul: Muaarif Matbaası.
• Arseven, C. E. (1984). Türk Sanatı. İzmir: Cem Yayınevi.
• Atafrat, E. R. (1936). Dericilik ve Deri Boyacılığı. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitap Evi.
• CCI- Canadian Conservation Institute (2020.01.19). Caring for leather, skin and fur, Canadian Conservation Institute (CCI) Notes. URL: https://www.canada.ca/en/conservation-institute/services/preventive-conservation/guidelines-collections/caring-leather-skin-fur.html (erişim tarihi, 19.01.2020).
• Çığ, K. (1971). Türk Kitap Kapları. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Kültür Hizmeti.
• Çınar, N. (2017). El Yazma Eserlerin Ciltlerinde Kullanılan Deriler Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Ankara.
• Çınar, N. ve Büyükyazıcı, M. (2017). Türk Cilt Sanatında Kullanılan Deriler ve Özellikleri. TİDSAD-Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.11, s.256-275.
• Dağtaş, L. (2007). Anadolu’nun Son Karatabakları. İstanbul: Hasan Yelmen Eğitim Vakfı Yayınları.
• Dikmelik, Y. (2013). Deri Teknolojisi. İzmir: Sepici Kültür Hizmeti Yayınları 4.
• Dirksen, V. (1997). The Degredation and Conservation of Leather. https://www.jcms-journal.com/articles/10.5334/jcms.3972/print/#ref12 (erişim tarihi, 10.07.2019).
• Eren, N. (1986). Deri ve Dericilik, Türk Folkloru Aylık Halk Bilim Dergisi (79-80-81).
• Ergene, N. (1928). Debagat ve Dericilik San’atı, Milliyet Matbaası, İstanbul.
• Ergene, N. (1935). Türklerin Deri Sanayiine Yaptıkları Hizmetler, Türk Tarihinin Ana Hatları (Eserinin Müsveddeleri), s.3-14.
• Genç, M. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ötüken Neşriyat, Ankara.
• Guldbeck, P. (1969). Leather, Its Understanding and Care. American Association for State and Local History.
• Haines, B. M. (1991). Mineral, Alum, Aldehyde and Oil Tannage. The Leather Conservation Center (s. 24-28). içinde Northampton.
• Harmancıoğlu, M. ve Dikmelik, Y. (1993). Ham Deri, Yapısı Bİleşimi Özellikleri, Sepici Şirketler Topluluğu Kültür Hizmeti.
• Kathpalıa, Y. (1990). Arşiv Malzemelerinin Korunması ve Restorasyonu, Çev: N. Somer, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• Kılıçoğlu, S. (1993). Ham Deri, Dericilik Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
• Koç, Ü. (2006). XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Sanayi, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
• Koçu, R. E. (1966). İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7-8, İstanbul: Koçu Yayınları,.
• Köymen, M. A. (2016). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi (6.b.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,
• Kuban, D. (2000). Tarihi çevre Korumanın Mimarlık Boyutu Kuram ve Uygulama. İstanbul: YEM-Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kütükoğlu, M. (1994). Osmanlı İktisadi Yapısı, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (C.I), İstanbul: İslam Tarih Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi (IRCICA).
• Nazıma, A. ve Reşad, F. (2009). Mükemmel Osmanlı Lügati. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öncü, C. (1968). Dericilik Temel Bilgileri, Mezbaha Mahsulleri Teknolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Önder, M. (1995). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 1, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Plenderleith, H. J. (1970). The Preservation of Leather Bookbindings. Great Britain: The Trustees of the British Museum.
• Sakaoğlu, N., ve Akbayar, N. (2002). Derinin Anadolu’da Bin Yıllık Öyküsü. İstanbul: Orjin Grup Yayınları.
• Sanayi Genel Müdürlüğü (2015-2018). Türkiye Tekstil Hazırgiyim ve Deri Ürünleri Sektörleri Strateji Belgesi ve Eylem Planı, Türkiye Cumhuriyeti Bilim ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.
• Şener, Y.S. (2011). Haleplibahçe Mozaikleri Şanlıurfa Edessa, Bilimsel Kitap, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Storch, P. S. (1987). Curatorial Care and the Handling of Skin Materials, Part 1: Tanned objects” Conservation Notes, 17, 1- 4.
• Şenses, İ. U. (1993). Deri Teknolojisi 1. İstanbul.
• TDK (2019). Güncel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, https://sozluk.gov.tr/ (erişim tarihi, 10.06.2019).
• Tekin, Z. (1992). Tanzimat Dönemine Kadar Osmanlı İstanbul’unda Dericilik. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Tekin, Z. (1994). Türklerde Dericilik, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt. 9.
• Thomson, R. (1991). A History of Leather Processing from the Medieval to the Present Time. Leather, In: Calnan, C. and Haines, B.(eds.), Its Composition and Changes with Time, Northampton, England: The Leather Conservation Center.
• Thomson, R. (2006). The Nature and Properties of Leather, Conservation of Leather and Related Materials, Butterworth-Heinemann is an imprint of Elsevier, s. 1-3.
• Toptaş, A. (1993). Deri Teknolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu, Sade Ofset Matbaacılık.
• Toptaş, A. (1998). Deride Kalite Tespiti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Dericilik Araştırma Geliştirme ve Eğitim Merkezi, Sade Ofset Matbaacılık.
• Türkiye Tekstil Hazırgiyim ve Deri Ürünleri Sektörleri Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2015-2018).Türkiye: Sanayi Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Bilim ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.
• Yakalı T. ve Dikmelik Y. (1994). Deri Teknolojisi Yaş İşlemler. Teknik Ofset, İzmir: Sepici Kültür Hizmeti Yayınları.
• Yelmen, H. (1992). Kazlıçeşme’de 50 Yıl 1, İstanbul: Ezgi Ajans.
• Yıldız, N. (1993). Eski Çağda Deri Kullanımı ve Teknolojisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları .
• Waterer, J. W. (1971). A Guide to the Conservation and Restoration of Objects Made Wholly or in Part of Leather. New York: Drake Publishers. Kaynak kişi: Recep Soluk (2015). Deri Teknolojisi Programı, Temel Deri Teknolojisi Ders Notları Abant İzzet Baysal Üniversitesi Gerede Meslek Yüksekokulu.