Konya Camilerindeki Ahşap Mihraplardan Örnekler

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 2, 845 - 883, 20.12.2021

Zehra Uslu Bülbül , Nilgün Çevrimli

https://doi.org/10.29135/std.829786

Cited By: 2

Öz

Mihrap, cami mimarisinde önemli mimari öğelerden biridir. Mihrabın kullanımında amaç aynı olmakla birlikte devirlere, bölgelere göre malzeme, teknik, form ve süsleme bakımından farklılıklar göstermektedir. Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı’nın erken ve klasik dönem mihraplarında form ve süsleme bakımından geleneksel öğeler ağırlıklı olup, bu dönem mihraplarında alçı, çini mozaik, taş ve mermer malzemelerin kullanıldığı görülmektedir. 18. yüzyıldan sonra ise mihrapların biçim ve süslemelerinde batılı sanat akımlarının etkileri görülmeye başlamış, Türk sanatı motifleri ile batı sanatı motiflerinin birlikte denendiği süsleme programları ortaya çıkmıştır. Bu bezeme üslubu, Osmanlı Geç Dönemi’nde ve sonrasında, Konya çevresindeki tarihi camilerin ahşap mihraplarında kullanılır hale gelmiştir. Bu ahşap mihraplar, yapıldıkları dönemin sanat anlayışını, kültürel değerlerini yansıtan özgün özelliklere sahip mihraplardır. Bu çalışmada, Konya ilçelerinde bulunan, Beylikler ve Osmanlı dönemlerine ait yedi adet tarihi camide bulunan ahşap mihraplar, form, boyut, mihrap nişi plan şeması, malzeme, süsleme ve yapım tekniği bakımından değerlendirilmiş ve tipoloji çalışması yapılmıştır. Bu araştırma ile Konya’nın bazı ilçelerindeki camilerin ahşap mihraplarındaki sanat üslubu ortaya konulmuş, projelendirme ve uygulama çalışmalarındaki dönem karşılaştırmalarına katkı sağlanması ve belgeleme çalışması olarak kaynak oluşturması hedeflenmiştir. Mihrapların tespiti ve belgelenmesi, literatür ve arşiv taraması çalışmada kullanılan başlıca metotlardır.

Anahtar Kelimeler

Ahşap mihrap, Konya, Ahşap mihrap, Konya, mihrap nişi, süsleme, cami

Examples of Wooden Mihrabs in Konya Mosques

Öz

Mihrab is one of the important architectural elements in mosque architecture. Although the purpose of the use of the mihrab is the same, it differs in terms of material, technique, form and decoration according to periods and regions. In the early and the classical period, mihrabs of Anatolian Seljuk, Principalities and the Ottoman Empire, traditional elements are predominant in terms of form and decoration and it is seen that plaster, tile mosaic, stone and marble materials were used in this period. After the 18th century, the effects of western art movements began to be seen in the form and decoration of the mihrabs, and decoration programs in which Turkish art motifs and western art motifs were tried together emerged. This style of decoration was used in the wooden mihrabs of the historical mosques around Konya during the Late Period of the Ottoman Empire and afterwards. These wooden mihrabs have unique features that reflect the artistic approach and cultural values of the period when they were made. In this study, firstly the emergence and the process of the development of the mihrab concept is examined, and then the development of the mihrab as an architectural element and its architectural change in Anatolian lands are emphasized. The wooden mihrabs in seven historical mosques in the districts of Konya, which belong to the period of the Principalities and the Ottoman Empire and which are determined within the scope of the research, are evaluated in terms of form, size, niche plan scheme, material, ornament and construction technique. The data obtained as a result of the analysis are transferred to the tables and a typology is created by classifying the mihrab’s architectural features and plan schemes, crown features, recessed arch, corner bead and stereobate features. All of the inverted U-shaped mihrabs are placed in the middle of the qibla wall, except for the mihrab of Beyşehir Bayafşar Hızır Ali Paşa Mosque. All the mihrabs investigated have a semicircular niche plan. Two of the seven mihrabs do not have a crown. In the decoration program of wooden mihrabs; there are herbal, geometric ornaments, hand-drawn ornaments and objective ornamental elements. Objective ornamentations are seen in all seven mihrabs. As a wood decoration technique; carving, openwork, lattice, applique, gluing, woodworking and wood painting techniques are used. In ornamental applications, traditional motifs such as rumi, palmette and lotus have been highly stylized.
With this research, the artistic style of wooden mihrabs in some districts of Konya is revealed; it is aimed to contribute to period comparisons in project design and implementation studies and to create a source as a documentation study. Detection and documentation of the structures on the site, literature and archive scanning are the main methods used in the study.

Anahtar Kelimeler

Konya, Wooden mihrab, Konya, mihrab niche, ornament, mosque

Kaynakça

• Abdürraûf el-Münâvî, M. (1410/1990). et-Tevḳīf ʿalâ mühimmâti’t-teʿârîf. Beyrut: nşr. M. Rıdvân ed-Dâye.
• Altın, Y. (2009). Konya’daki Geç Dönem Osmanlı Camileri. (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
• Arık, R. (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arseven, C. E. (1950). Mihrap, Sanat Ansiklopedisi. C.3. İstanbul
• Bakırer, Ö. (1976). Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrapları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Boran, A. & Bayar, Ş. (2014), Sarayönü Dini Yapıları, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu, 24 -26 Ekim 2014 Konya, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Yayınları.
• Bozer, R. (2006). Ahşap Sanatı, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı (Mimarlık ve Sanat) 2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bozkurt, T. (2007). Osmanlı Selâtin Camii Mihrapları, (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
• Bozkurt, T. (2015). Prof Dr Selçuk Mülayim Armağanı Sanat Tarihi Araştırmaları, Bölüm adı:İslam Mimarisinde Mihrap Sembolizmi. (Editör: Doğanay Aziz) İstanbul: Lale Yayıncılık
• Bozkurt, N. & Küçükaşçı, M.S. (2004). Mescid-i Nebevi. TDV İslam Ansiklopedisi, 29.Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Böcüzade S. S. (1983). Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi, İstanbul: Serenler Yayını.
• Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. Türkiye İş Bankası Yayınları
• Çetinaslan, M. (2016), Konya’daki Osmanlı Dönemi Mahalle Mescitleri, Uluslararası İslâm Medeniyeti’nde Konya Sempozyumu, Konya
• Çoruhlu, Y. (1998). Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taşlarında Görülen Kâse İçinde Meyva Tasvirlerinin Sembolizmi, Tarihi Kültürü ve Sanatıyla II. Eyüp Sultan Sempozyumu, İstanbul.
• Erdemir, Y. (1985a). Konya ve Yöresindeki Nakışlı Ahşap Câmiler. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Erdemir, Y. (1985b), Konya Beyşehir- Bayındır Köyü Cami, Vakıflar Dergisi 19.193-206.
• Erzincan, T. (2005). Mihrap. İslam Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Fidan, M. A. (2018). Akşehir ve Doğanhisar Mihrapları, (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Grabar, O. (1998). İslam Sanatının Oluşumu. (N.Yavuz, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gürsoy, E. (2015), Uşak’ta Perde Motifli Mihraplar, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 10: 146-157.
• Karaçağ, A. (2002), Beylikler Devri Mimarisinde Alçı Süslemeler, (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
• Karpuz, H. (2009). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya: I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Keser, O. (2015). Tarihi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Kadınhanı (2.Baskı). Konya: Ocak Grafik Matbaacılık.
• Oğuz, B. (1983). Mezartaşında Simgeleşen İnançlar. İstanbul: İsis Yayımcılık.
• Ögel, S. (2008). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Taş Süsleme, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Önal, R. Ç. ve Köşklü Z, (2020), Trabzon’da Geç Dönem Osmanlı Camilerinde Ahşap Mihraplar. Sanat Tarihi Dergisi 29/2: 707-743.
• Önder, M. (1988), Seydişehir’de Seyyid Harun Külliyesi, Vakıflar ve Banisi, Vakıflar Dergisi 20: 13-14.
• Önge, Y. (1992). Konya’da Yeni Bulunan Alçı Süsleme, IX. Vakıf Haftası Kitabı, Seminerler (2 - 4 Aralık 1991 Ankara), Ankara, s. 187 - 195.
• Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı, İstanbul: Binbirdirek Matbaacılık San. Yayınları
• Özdemir, G. (2014). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ilgın Kazası. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Öztürk, B. (2019), Kadınhanı Merkez ve Köylerindeki Kültürü Varlıkları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Sözen, M. ve Uğur, T. (2005). Mihrap. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi
• Şemseddin S. (1317). Kāmûs-ı Türkî, İstanbul.
• Şimşir, Z. (2007). Ilgın Yukarı Çiğil Kasabası’ndaki İki Ahşap Cami, Konya: Uluslararası Türk Sanatı ve Arkeolojisi Sempozyumu, Yeni İpek Yolu Konya Kitabı X, 607-620.
• Top, M. (2002). Ortacağ Türk Mimarisinde Mihrab, Türkler, 6:128-129.
• Top, M. (1997). Erken Donem Osmanlı Mihrabları (XIV-XV. Yüzyıl), (Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Uçar, S. (2019). 18-20. Yüzyıl Konya Camilerinde (Merkez) Ahşap Mihrap ve Minberler. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Ünal, H. R. (1976). Seyid Harun Camii ve Önündeki Üç Kümbet (Seydişehir- Konya), Sanat Tarihi Yıllığı, 6 (Özel Sayı), (45-66).
• Taşkan, D. (2011). Artvin İli Borkça Ve Hopa İlçeleri Camilerinde Ahşap Süslemeler. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Yetkin, Ş. (1965). Türk Çini Sanatından Bazı Önemli Örnekler ve Teknikleri. Sanat Tarihi Yıllığı, 1, (60-102.)
• Yetkin, Ş. (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul:  İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Zemahşerî, el-Fâʾiḳ, I, 273. ...................
• BOA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)
• KVBMA (Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi)
• VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.).