Prof. Mükrimin Halil Yinanç’ın Defter’inden Milas ve Peçin’in İslamî Kitabeleri

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 2, 1075 - 1087, 20.12.2021

Mehmet Akif Erdoğru

https://doi.org/10.29135/std.917332

Cited By: 1

Öz

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü profesörlerinden merhum Mükrimin Halil Yinanç (1900-1961) büyük olasılıkla 1950’li yıllarda Milas, Leyne, Şeyhli ve Peçin’i ziyaret etmiştir. Bu ziyareti esnasında Menteşe kitabelerini bizzat yerinde incelemiştir. Aldığı notları Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesi ile kendi Defter’ine kaydetmiştir. Merhum Yinanç, bilindiği gibi, bu Defterler’e sadece Menteşe kitabelerini değil, bununla beraber hemen hemen tüm Anadolu İslami kitabelerini kaydetmiştir. Bu defterler henüz yayımlanmamıştır. Eğer bu defterler bir bütün halinde yayımlanırsa, Anadolu’nun Türk-İslam tarihi üzerine yeni bilgiler elde edilebilir. Bir örnek teşkil etmesi açısından, biz, Peçin ve Milas’ta keşfettiği ve bizatihi okuduğu kitabeleri yayınlıyoruz. Kuşkusuz bu notlar, hem Anadolu hem de Menteşeoğulları tarihi açısından değerlidir. Bu inceleme ziyareti esnasında Yinanç, Menteşe oğulları ile ilgili iki önemli keşifte bulunmuştur. Bunlardan birincisi, Milas Selahaddin Camii kitabesinde okunamayan ismi, Selahaddin Akçin olarak okumasıdır. Bu zat, Menteşeoğlu Orhan Bey’in saltanatı devrinde Milas naibi olarak görev yapmıştır. İkincisi de, Peçin’de bulunan Menteşeoğlu Ahmed Gazi Bey’in mezar kitabesinde geçen ve bu hanedana ismini veren Menteşe Bey’in babasının ismini, Beğ-Karı olarak okumasıdır. Bu okuyuş yeni ve doğrudur. Zira bu kitabeler üzerinde çalışmış olan başka akademisyenler, bu ismi, farklı şekillerde, Kara, Kuru, Kuri, Kır Bey ve Baykara şeklinde okumuşlardır. Mevcut birkaç delil dikkate alınırsa, Beğ-Karı okuyuşunun daha kabul edilebilir olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Peçin, Menteşeoğulları, Mükrimin Halil Yinanç, Anadolu, Milas, Beçin

Destekleyen Kurum

yok

Teşekkür

yok

From Mükrimin Halil Yinanç’s Defter, Islamic Inscriptions on the Cities of Milas and Peçin

Öz

The late Mükrimin Halil Yinanç (1900-1961), one of the history professors of Istanbul University, visited the settlements of Peçin, Leyne, Şeyhli and Milas of western Anatolia to re-examine Islamic inscriptions in the years of 1950. During his visiting, he has copied the inscriptions in Arabic, Ottoman Turkish and Persian into his notebook in Arabic letters and has commented on the copies.
As it is known, notebooks (defter) kept by Yinanç and his postscripts are valuable for both the history of Turcoman Menteshe Oghullari and the history of Anatolian Turkish- Islam point of view. If these notebooks (18 volumes) are published in collection, new information will be obtained from the notebooks on Turkish-Islamic history of Anatolia. As a sample from the notebooks, we prepare to publish the Islamic inscriptions of Peçin, Leyne, Şeyhli and Milas that searched out and commented by Yinanç. He has revealed two important points on the history of Menteshe Oghullari from Milas and Peçin inscriptions.
Firstly, he discovers the name of Selahaddin Akçin in the inscription of the mosque of Selahaddin in the city of Milas. From previous publications by Hafız Kadri, İ. Hakkı Uzunçarşılı, Ahmed Tevhid (Ulusoy), Paul Wittek, Theodor Menzel and Johann Heinrich Mordtmann, we know that this word has been unreadable. It is clearly understood from the inscription that Selahaddin was a Turcoman regent for Orhan Beg, who has ruled the dynasty of Menteshe-oghullari for Milas in the years of 1330. We do not have further information about this Turcoman ruler. Suggestion by Evliya Çelebi on Selahaddin was a fabulation.
Secondly, he discovers the name of Beğ Karı, the father of Menteshe Bey, in the epitaph of Ahmed Gazi in Peçin. Former academics mentioned above and having studied on the inscriptions of this dynasty have read this word as Kuri, Kara, Karabay, Baykara and Kır Beğ and incorrectly commented on this man. On this point, we have important evidence that opinion by Yinanç will be confirmed. It is Beğ-Karalı or Beğ Karılı, who was a Turcoman community that have summer pastures in the Aydın and Menteshe regions in the fifteenth and sixteenth centuries.
From his notes, it is understood that Yinanç has received support from Mullah Kazim, who was a local Islamic mullah in the course of reading the inscriptions in the village of Şeyhli. He meets Mullah Kazım in the village of Şeyhli. Who was Mullah Kazım? In his notes, he does not give any explanatory information on the biography of this mullah. From a note, it is understood that Mullah was an Islamic sheikh that resided in the village of Şeyhli in the 1950s. Yinanç points out that Mullah reads the inscription of the mosque that attributed to Ilyas Bey.

Anahtar Kelimeler

Milas, Peçin, Mükrimin Halil Yinanç, Menteshe Oghullari, Anatolia, Beçin

Kaynakça

• 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/ 1530). [1995]. Ankara: Devlet Arşivleri Yayını.
• Ahmed Tevhid. [1328 (1913)]. Menteşe Oğullarından Ahmed Gazi Bey’in Hayratı Kitâbeleri. TOEM, III/ 18, 1146-1152.
• Beldiceanu, N. (1991). Eflak. EI, Vol. 2, second edition, (688), Leiden.
• Erdoğru, M. A. (1999). On Altıncı Yüzyıl Sonlarına Kadar Menteşe Sancağında Mevcut Eserlere Genel Bir Bakış. Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan 1999) Bildirileri (Haz.: Turan Gökçe), (125, 139). İzmir.
• Erdoğru, M. A. (2015). 1530 Yılında Aydın Sancağında Aşiretler ve Cemaatler, Kaşğarlı’nın Tarihçi Torunu Reşat Genç Armağanı, (195-210), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Hafız Kadri. [1330 (1914)]. Menteşe Emaretine Ait Asar-ı Kadime. TOEM, V/ 25, (57-60).
• İnalcık, H. (1991). Dobruca. EI, Vol. 2, second edition, (611), Leiden.
• Merçil, E. (1991). Menteshe oghulları. EI, vol. 6, second edition (1017), Leiden.
• Mete, Z. (2005). Milas. TDV İslam Ansiklopedisi (C.30, s. 54-57). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Şikarî. [2005]. Karamannâme. (Haz.: Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu). İstanbul: Karaman Valiliği Yayını.
• Turgut, V. (2017). Menteşe Bey’in İsmi, Menşe’i ve Menteşeoğulları’nın Vakıflarına Dair. Osmanlı Araştırmaları, 49, (25-55).
• Uzunçarşılı, İ. H. [1347 (1929)]. Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir’deki Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları hakkında malûmat,. Ankara: Maarif Vekâleti Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1969). Anadolu Beylikleri, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Wittek, P. (1993). Milas, EI, Vol. 7, second edition, (55-56).
• Wittek, P. (1944). Menteşe Beyliği 13-15’inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Bir Tetkik, (Çev.: O. Ş. Gökyay), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yinanç, Mükrimin Halil, Defter. (Refet Yinanç Kütüphanesinde).