Le Rire Dergisi’nde Yer Alan II. Abdülhamid Konulu Karikatürler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 561 - 597, 09.07.2022

Özgür Gülbudak

https://doi.org/10.29135/std.1022739

Öz

Karikatür, tarihsel anlamda insanın bireysel becerisini ortaya koymasıyla kendini göstermeye başlayan bir resim türü olarak değerlendirilebilir. Tarihi oldukça gerilere uzanan karikatür, resim ve eleştiri birleşiminin önemli bir temsilcisi olarak varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Bu karikatürler, devletlerarası anlaşmazlık durumunda şiddetini ve acımasızlığını arttırmasıyla günümüzde de çok sayıda tartışmaya neden olmaktadır. 19. yüzyıl Avrupası’nda yayımlanmış ve dünyada yaşanan gelişmeleri konu alan çok sayıda yayın organı bulunmaktadır. La Silhouette (1829), La Caricature (1830), Penny Magazine (1832), Punch (1841), L’Illustration Journal Universel (1843), Harpers’s Magazine (1850), Le Monde Illustré (1857), The Illustrated London News (1842), Frank Leslie’s Illustrated News (1855), Puck (1871), vb. gazete ve dergileri, bu alanda örnek olarak göstermek mümkündür. Yayın hayatına 1894 yılında Paris’te başlayan ve çeşitli değişikliklerle uzun yıllar okuyucuya hizmet eden Le Rire, son sayısını 1971’de yayınlamıştır. Bu araştırma kapsamında, 1894-1909 yılları arasında basılmış Le Rire’in 641 sayısı içerisinden tespit edilen 18 adet II. Abdülhamid karikatürü incelenmiştir. Konu itibariyle Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda ve Doğu Anadolu’da yaşadığı birtakım sorunlar, Almanlarla olan yakınlaşmalar, dış politikada sonu gelmez müzakereler, Osmanlı saltanatı açısından yaşanan çalkantılar ve Avrupa ile yürütülen ortak çalışmalar ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmada, bazıları anonim, bazıları sanatçı imzası barındıran, çeşitli teknik becerinin sonucu olan karikatürlerin sanatsal ve tarihsel anlamda analizi yapılarak sanat tarihi literatürüne kazandırılması amaçlanmıştır. Ayrıca karikatür vasıtasıyla Osmanlı Devleti’nin son yıllarında önemli bir paya sahip olan Sultan II. Abdülhamid’in okuyucuya ne şekilde tanıtıldığı veya sunulduğu ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, karikatür, Fransız basını, Le Rire, Osmanlı

Teşekkür

Seni çok aradım ulaşamadım, ama biraz kurcalayınca hallettim Ender hocam, hakkını helal et.

An Examination on the Caricatures Themed Abdülhamid II in Le Rire Magazine

Öz

Caricature can be considered as a type of painting that manifests itself with the historical sense of revealing the individual skills of the human being. It is perceived that the caricature, which has been held in human life since cave paintings until today, has also a unique place in our modern life with different ways and various fields through the course of history. Caricature continues to exist as an important representative of the combination of painting and criticism. In this context, political caricatures are one of the most practical and efficient methods used to criticize notables of states. The dose of these caricatures causes many controversies even today, as they increase their violence and cruelty in case of conflicts between states. There are many publications in Europe in the 19th century and dealing with the developments in the world. It is reasonable to confer following newspapers and magazines as examples in this field: La Silhouette (1829), La Caricature (1830), Penny Magazine (1832), Punch (1841), L’Illustration Journal Universel (1843), Harpers’s Magazine (1850), Le Monde Illustré (1857), The Illustrated London News (1842), Frank Leslie’s Illustrated News (1855) and Puck (1871). These newspapers and magazines have a unique place in the world press history in terms of showing all varieties of criticism, apart from being pioneers in many fields. Since these publications systematically followed the political and social events happening all over the world and included many illustrations, caricatures and columns on various topics according to the agenda. These descriptions are noteworthy documents for many disciplines today. In recent years, access to works has increased with the convenience provided by digitalization. Therefore, the descriptions in various printed publications have emerged in a way that supports the studies in many types of research, even with the potential to be the main topic directly. The journal, which addresses many people and issues critically, mainly in France and Europe, has established many studies on the Ottoman Empire and its leaders. Abdülhamid II (1876-1909), was the subject of a notable amount of critical caricature during his long reign. Within the scope of this research, 18 caricatures that themed Abdülhamid II, which were selected from 641 numbers of Le Rire, published between 1894 and 1909, were determined and examined. The following subjects are processed in these caricatures: Some difficulties experienced by the Ottoman Empire in the Balkans and Eastern Anatolia, the rapprochement with the Germans, the endless negotiations in foreign policy, the turmoil in terms of the Ottoman sultanate and the joint studies with Europe. It is aimed to bring these caricatures, some of which are anonymous and some signed, as a consequence of various technical skills, to several fields of study and especially to the literature of art history by analyzing them in artistic and historical terms. Thus, Sultan Abdülhamid II, who had a very important share in the last years of the Ottoman Empire, has been the goal to reveal how Abdülhamid II was introduced or presented to the reader through the caricature.

Anahtar Kelimeler

Abdülhamid II, caricature, French press, Le Rire, Ottoman

Kaynakça

• Açık, E. H. (2008). Geçmişten Günümüze Türkiye-Fransa İlişkileri, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Alkan, N. (2016). Karikatürlerle Oryantalizm Avrupa’nın Türk ve Türkiye Algısı, İstanbul: Selis Kitaplar.
• Alkan, N. (2019). Karikatürlerle Sultan II. Abdülhamid, İstanbul: Kronik Kitap.
• Bayram, Y. (2017). Türk-Rus İlişkilerini Politik Karikatürler Üzerinden Okumak: Uçak Krizi
• Örnek Olayı, VII. Uluslararası Karadeniz Sempozyumu Türk-Rus İlişkileri, (Ed. Abbas Karaağaçlı, Betül Karagöz Yerdelen), 410-422, Giresun: KARASAM.
• Bell, J. (2009). Sanatın Yeni Tarihi, (U. C. Ünlü, N. İleri ve R. Gürtuna, Çev.), İstanbul: Ntv Yayınları.
• Brennan, S. E. (1985). Caricature Generator: The Dynamic Exaggeration of Faces by Computer, Leonardo, (XVIII/III), 170-178.
• Brunner, F. (2001). Gravürün El Kitabı, (F. Yaman, Çev.), İstanbul: Yeni Basım Matbaacılık.
• Burke, P. (2003). Afişten Heykele Minyatürden Fotoğrafa Tarihin Görgü Tanıkları, (Z. Yelçe, Çev.) İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Cevdet, K. (1988). Abdülhamid II, TDV İslam Ansiklopedisi, (I), 216-224.
• Cheyne, J. A. Meschino, L. ve Smilek, D., (2009). Caricature and Contrast in the Upper Palaeolithic: Morphometric Evidence From Cave Art, Perception, (XXXVIII), 100-108.
• Cumming, R. (2008). Sanat-Görsel Rehberler, (A. Işın Önol, A. Çetinkaya, Çev.), İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Dictionnaire de L’artisanat et Des Métiers, (2012). Paris: Cherche-Midi.
• Eldem, E. (2015). Görüntülerin Gücü – Fotoğrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması ve Etkisi, 1870-1924, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914, (Ed. Zeynep Çelik, Edhem Eldem), 106-153, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Engin, V. (2017). II. Abdülhamid ve Dış Politika, Erhan Afyoncu (Ed.), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Exposition Rétrospective des Oeuvres de Jean Veber, (1930). Paris.
• Gascoigne, B. (1986), How to Identify Prints, New York: Thames and Hudson Inc.
• Gombrich, E. H. (2007). Sanatın Öyküsü. (E. Erduran, Ö. Erduran, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gülbudak, Ö. (2021). L’Illustration Journal Universel ve Le Monde Illustre Örneğiyle Fransız Basınında Osmanlı Dünyası (1876-1909), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Hodge, S. (2011). Gerçekten Bilmeniz Gereken 50 Sanat Fikri, (E. Gözgü, Çev.), İstanbul: Domingo, Bkz Yayıncılık.
• Hoff, M. C. ve Can, B. (2019). Tuvalette Mizah, Aktüel Arkeoloji, (LXVII), 4-7.
• Honour, H. ve Fleming, J. (2016). Dünya Sanat Tarihi. (Hakan Abacı, Çev.) İstanbul: Alfa Basım Dağıtım.
• Ivins, W. M. (1953). Prints and Visual Communication, Cambridge: Harvard University Press.
• İnalcık, H. (2004). Siyaset, Ticaret, Kültür Etkileşimi, Osmanlı Uygarlığı (II). (Ed. Halil İnalcık, Günsel Renda), 1049-1089, Ankara: Başak Matbaacılık.
• Lano, P. (2010). Après l’amour, Avec 100 Dessins de Fernand Fau: Gravure de Rougeron et Vignerot, Charleston: Nabu Press.
• Karal, E. Z. (1983). Osmanlı Tarihi (VIII). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kaya, M. ve Acarlı, M. (2018). Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kadar Türkiye’de Karikatürün Tarihsel Gelişimi, Millî Kültür Araştırmaları Dergisi, (II/II), 127-133.
• Kış, S. (2017), Alman İmparatoru II. Wilhelm’in Haçlı Rüyası ve 1898 Kudüs Seyahati, SUTAD, (XXXXII), 487-506.
• Köksal, A. (2018). 1897 Türk-Yunan Harbi’nde Trabzon Redif Taburları, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (XXIV), 235-268.
• Küçük, C. (1988). Abdülhamid II, TDV İslam Ansiklopedisi, (I), 216-224.
• Lynch, B. (1926). A History of Caricature, London: Faber and Gwyer.
• Ortaylı, İ. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfusu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ölmez, A. (2009). 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı’nda Epir Cephesinin Savaşın Sonucuna Etkileri, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, (I), 81-88.
• Raby, J. (1982). A Sultan of Paradox: Mehmed the Conqueror as a Patron of the Arts, Oxford Art Journal, (V/I) 3-8.
• Said, E. W. (1998). Oryantalizm (Doğubilim)- Sömürgeciliğin Keşif Kolu, (N. Üzel, Çev.), İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Simoën, J. C. (1981). Le Rire. La Belle Époque dans Toute sa Vérité, Paris: L. Raffont.
• Sönmez, N. ve Ağırbaş, S. (2012). Ege Üniversitesi Kâğıt ve Kitap Sanatları Müzesi, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Sözen, M. ve Tanyeli (2011). U. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şahin, Z. B. (2019). Karikatür ve İfade Özgürlüğü, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, (X/XVII), 2208-2244.
• Şakir, Z. (2010). Sultan Abdülhamid. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Şimşirgil, A. (2019). Kayı X II. Abdülhamid Han, Zeynep Bektaş (Ed.), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Topuz, H. (1997). Karikatür. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (II), İstanbul, 955-957.
• Wigan, M. (2009). Görsel İllüstrasyon Sözlüğü, (M. E. Uslu, Çev.), İstanbul: Literatür Yayınları.
• Winslow, A. (2017). Caricature and Cartoon, 27 Ekim 2021, Encyclopedia Britannica.
• Wright, G. (1904). The Art of Caricature, Dallas: The Baker & Tyler Co.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Nezâreti, Mektubi Kalemi (MF. MKT). 766/45 (19 Zihicce 1321 / 7 Mart 1904), (Belge özeti)
• Harper’s Weekly News. (..................................)
• Kikeriki. (..................................)
• Kladderadatsch. (..................................)
• L’Assiette au Beurre. (..................................)
• L’Illustration Journal Universel. (..................................)
• Le Grelot (..................................)
• Le Monde Illustré. (..................................)
• Le Petit Journal (..................................)
• Le Rire (..................................)
• Le Rire, Nouvelle Série (..................................)
• Puck (..................................)
• Punch (..................................)
• https://www.atticpaper.com/proddetail.php?prod=1907-life-magazine-cover-wilfrid-huggins (Erişim. 20.04.2022)
• https://www.britannica.com/art/caricature-and-cartoon (Erişim: 27 Ekim 2021)
• https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_Pp-3-17 (Erişim: 14.04.2022)
• https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1859-0806-307 (Erişim: 15.04.2022)
• https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1886-0609-40 (Erişim: 14.04.2022)
• https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb34432899t (Erişim: 18.10.2021)
• https://data.bnf.fr/en12199984/charles_leandre/ (Erişim: 22 Ekim 2021)
• https://data.bnf.fr/fr/10229182/jean_veber/ (Erişim: 20.10.2021)
• https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb34432899t/date (Erişim: 15.09.2021)
• https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1173211r/f9.item (Erişim: 30.10.2021)
• https://kulturenvanteri.com/yer/kaiser-wilhelm-kosku/#16/40.783253/29.615706, (Erişim: 11.04.2022)
• https://www.lambiek.net/artists/m/moloch_b.htm (Erişim: 11.04.2022)
• https://www.lambiek.net/artists/h/heine_thomas-theodor.htm (Erişim: 11.04.2022)
• https://www.nasjonalmuseet.no/en/stories/explore-the-collection/edvard-munch-and-the-scream-in-the-national-museum/ (Erişim: 22 Ekim 2021)
• https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/gentile-bellini-the-sultan-mehmet-ii (Erişim: 15.04.2022)
• https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/american_english/caricature_1#:~:text=noun-,noun,cruel%20caricature%20of%20the%20president (Erişim: 18 Ekim 2021)
• https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 18 Ekim 2021)
• https://www.ub.uni-heidelberg.de/helios/fachinfo/www/kunst/digilit/rire.html(Erişim: 21.10.2021)