Investigation of Porsuk Mosque (Samsun-Çarşamba) in the Historical Process in Terms of Architectural Features and Conservation Problems

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 1079 - 1099, 31.12.2022

Nuray Özkaraca , Hicran Hanım Halaç

https://doi.org/10.29135/std.1093553

Cited By: 1

Öz

The Porsuk Village Mosque is located in the Porsuk Village of the Çarşamba district of Samsun province. In addition, the fact that the oldest bell mosques of Anatolia are located in Çarşamba increases the importance of the Porsuk Village Mosque, which was chosen within the scope of this study. The subject of this study is the architectural and ornamental features of the Porsuk Village Mosque and its protection problems. The property of the Porsuk Mosque, which is the most successful example of wooden decoration in Samsun, belongs to the village, and the building is located outside the village center in the village cemetery surrounded by fields. The construction of the mosque, which was built with the Çantı technique, is dated to the years H.1276/M.1859-60 in various inscriptions in the mosque. In this study, the architectural elements and materials that make up the Porsuk Mosque were examined, the problems in the preservation of the mosque were analyzed and solutions were offered. Detection and documentation of the deterioration experienced in the Porsuk Mosque, literature review and field observations are the basic methods used in the study. The deterioration in the mosque are mainly because of climatic conditions, and environmental factors such as floods and human factors. In this direction, the protection problems of the Porsuk Mosque are discussed under two main headings as unqualified interventions and material problems. There are unqualified interventions to the Porsuk Mosque such as reinforced concrete annex building, zinc coatings on original façades, a renovated double-wing wooden entrance door on the east façade, a wooden staircase reaching the mosque’s mahfil floor, opening a gap by cutting the original flooring and beams for the renovated staircase, stovepipe holes on the inner walls, and electrical additions on the inner walls. The cables can be sorted as nails driven into wooden posts. Material problems were determined as cracks, abrasion, pitting, void formation, surface loss, fragment rupture, black layer formation, staining, salt crystallization, blooming, plant formation and moss formation due to various factors. In this study, it was suggested to remove all these deteriorations and additions during the restoration. Porsuk Mosque has maintained its functional originality and the mihrab, preaching platform, pulpit and window elements in the building have preserved their originality. The mosque is unique in terms of its construction systems, and in terms of the high artistic quality of the building elements, its physical originality is in good condition and its durability is expressed as moderate. Although there are many mosques in the region, which are among the wooden construction systems that are widely seen in the Black Sea Region, the mosques built with the “Çantı technique” are immovable cultural assets that are in danger of disappearing rapidly, and the studies carried out in this area are of particular importance. In this direction; the current situation of the Porsuk Mosque, its architecture, plan, decorations and additions have been tried to be revealed in a comprehensive way.

Anahtar Kelimeler

Porsuk Mosque, Wooden Mosque, Conservation, Deterioration, Sustainability

Samsun-Çarşamba, Porsuk Köyü Camii’nin Tarihsel Süreçte Mimari Özellikleri Ve Koruma Sorunları Açısından İncelenmesi

Öz

Porsuk Köyü Camii, Samsun ili Çarşamba ilçesine bağlı Porsuk Köyü’nde bulunmaktadır. Samsun’da ahşap bezeme yönünden en başarılı örnek olan Porsuk Camii mülkiyeti, köye ait olup yapı köy merkezi dışında tarlalarla çevrili köy mezarlığı içerisinde yer almaktadır. Çantı tekniğiyle inşa edilen caminin yapımı, camide yer alan çeşitli kitabelerde H.1276/M.1859-60 yıllarına tarihlenmektedir. Bu çalışmada Porsuk Cami’ni oluşturan mimari öğeler ve malzemeler incelenmiş, caminin korunmasındaki sorunlar analiz edilerek çözüm önerileri sunulmuştur. Porsuk Camii’nde yaşanan bozulmaların tespiti ve belgelenmesi, literatür taraması ve alan gözlemleri çalışmada kullanılan temel metotlardır. Camideki bozulmaların; iklim koşulları, sel gibi çevresel etkenler ile insandan kaynaklanan etkenler nedeniyle gerçekleştiği tespit edilmiştir. Bu doğrultuda Porsuk Camii koruma sorunları, niteliksiz müdahaleler ve malzeme sorunları olarak iki ana başlıkta ele alınmıştır. Niteliksiz müdahaleler; betonarme ek bina, özgün cephelere giydirilen çinko kaplamalar, doğu cephesinde bulunan muhdes çift kanatlı ahşap giriş kapısı, caminin mahfil katına ulaşan ahşap bir merdiven, iç duvarlara açılan soba borusu delikleri, iç duvarlarda eklenen elektrik kabloları ahşap dikmelere çakılan çiviler şeklinde sıralanabilir. Malzeme sorunları ise çeşitli etkenlere bağlı olarak çatlaklar, aşınma, çukurlaşma/oyuklanma, boşluk oluşumu, yüzey kaybı, parça kopması, siyah tabaka oluşumu, lekelenme, çiçeklenme, bitki oluşumu gibi durumlar olarak tespit edilmiştir. Bu araştırmada tüm bu bozulmalara ve muhdes eklere de yer verilerek restorasyon sırasında kaldırılması önerilmiştir. Porsuk Camii işlevsel özgünlüğünü devam ettirmiş ve yapıdaki mihrap, vaaz kürsüsü, minber, pencere elemanları özgünlüğünü korumuştur. Karadeniz Bölgesi’nde yoğun olarak görülen ahşap yapım sistemlerinden “çantı tekniği” ile inşa edilmiş camiler bölgede çok sayıda olmasına rağmen hızla yok olma tehlikesi bulunan taşınmaz kültür varlıkları olup bu alanda yapılan çalışmalar ayrı bir önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Porsuk Cami, Koruma, Bozulma, Sürdürülebilirlik, Ahşap Cami, Çantı

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2007). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: YEM Yayın.
• Aktaş, Z. (2021). Kırsalın Yalnızları: Mimari Mirasımızın Sessiz Tanığı Çarşamba Porsuk Camisi. Mimarlık, 422, 49.
• Aytekin, O. (1999). Ortaçağ’dan Osmanlı Dönemi Sonuna Kadar Artvin’deki Mimari Eserler. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Azizsoy, A. & Özkurt, M. (2021). Rize Ahşap (Çantı) Camilerinde Bezeme Üslubu. Sanat Tarihi Dergisi, 30(2), 885-929.
• Bayhan, A. A. & Yavuz Yılmaz, A. (2021). Samsun / Çarşamba’da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Cami, Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış Bir Ömür: Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan, Ankara, s. 135-158.
• Bayhan, A. A. (2010). Ordu/İkizce’den Bir Ahşap Cami: Laleli (Eski) Camii. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0(14), 1-22.
• Bayhan, A. A. (2010). Ordu’da Yeni Tespit Edilen Ahşap Camiler. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0(16), 33-48
• Bayhan, A. A. (2014). Ordu/Perşembe’den İki Ahşap Çantı Cami Örneği. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (12) , 99-107.
• Bayhan, A. A. (2018). Anadolu Türk Mimarisinde Geleneksel Çantı Camiler: Ordu Örneği, İnsan Bilimleri Araştırmaları (Ed.: Leyla Aydemir), Bursa, s. 267-292.
• Bayhan, A. A. (2019). Ordu’nun Geleneksel Ahşap Camilerinden Bir Grup: Kubbeli Çantı Camiler, Yaşar Erdemir’e Armağan Sanat Tarihi Yazıları, Konya, s. 33-61.
• Bayhan, A. A. (2019). Ordu Yöresinde 2017’de Belirlenen Ahşap Çantı Cami Örnekleri. Akdeniz Sanat, 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 17-35.
• Bayraktar, M. S. (2005). Samsun ve ilçelerinde Türk Mimari Eserleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Bayraktar, M. S. (2007). Samsun Çarşamba’da Taceddinoğulları ve Osmanlı Dönemine ait İki Ahşap Eser; Ordu ve Porsuk Köyü Camileri, Geçmişten Geleceğe Samsun 2. Kitap (nşr. C. Yılmaz), Samsun.
• Bayraktar, M. S. (2012). Samsun’da Cumhuriyetten Önce İnşa Edilen Ahşap (Çantı) Camiler, Samsun Sempozyumu (13-16 Ekim 2011), Samsun, C. 3, 557-603.
• Bayraktar, M. S. (2013). Samsun’da Türk Mimarisinin Gelişim, Samsun Araştırmaları 3. Kitap (Edt. Prof. Dr. Cevdet Yılmaz). ss.1-22.
• Bayraktar, M. S. (2013). Samsun Çarşamba’da Taceddinoğulları ve Osmanlı Dönemine Ait İki Ahşap Eser; Ordu ve Porsuk Köyü Camileri, Samsun Araştırmaları 3. Kitap (Edt. Prof. Dr. Cevdet Yılmaz). ss.87-114.
• Bayraktar, M. S. (2018). Çarşamba’da Tarihi Yapı Mirasımız, Tarih Boyunca Çarşamba, (Editör, İbrahim TELLİOĞLU), Serander Yayınları, Trabzon, s. 111-182.
• Bayraktar, M.S. (2016). Samsun’da Türk Devri Mimarisi. Samsun: Canik Belediyesi.
• Çarşamba Belediyesi (2022). https://www.youtube.com/watch?v=hmj3pZLK-4w, Erişim tarihi: 18.10.2022.
• Furtuna Ç. ve Ulusoy Binan, D. (2019). Samsun-Çarşamba’ Da Çantı Tekniği’nde İnşa Edilmiş Ahşap Camilerin Korunmalarına Yönelik Belgeleme ve Değerlendirme Yaklaşımı. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 23/2021. ss. 11-36.
• Furtuna, Ç. (2018). Samsun-Çarşamba’da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Ahşap Camilerin Belgelenmesi ve Vernaküler Mimari Miras Bağlamında İncelenmesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Gün R., Nefes E. & Gün Y. (2017). Samsun /Vezirköprü’de Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Bir Grup Ahşap Cami. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(43), 129 - 154.
• Karpuz, H. (1993). Rize Çayeli Ormancık Köyü Camii. S. Ü. Selçuklu Araştırma Merkezi Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, 253-262.
• Nefes, E. (2012). Samsun/Çarşamba’da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Ahşap Camii; Ustacalı Köyü Camii ve Kocakavak Köyü Camii. Vakıflar Dergisi. 38 (1), 155-163.
• Venedik Tüzüğü (1964). http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf, Erişim tarihi: 20.01.2022.
• Yılmaz, C. (1988). Samsun Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler, Samsun: Etüt Yayınları.
• Yılmaz, C. (2014). Çarşamba Araştırmaları. Samsun: Çarşamba Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yılmaz, E. (2013). Samsun Ahşap (Çantı) Camilerinin Serüveni (Tipoloji – Süsleme - Dağılım ve Yer Adları İlişkisi), URL: http://www.turkbilimi.com/samsun-ahsap-camilerinin-seruveni/, Erişim tarihi: 14.10.2022.