Kosova’da Bir Köy Camisi: Rugova Hasan Ağa Camisi

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 1143 - 1177, 31.12.2022

Rüçhan Bubur

https://doi.org/10.29135/std.1098533

Öz

Osmanlı mimarisi ve sanatının izleri, Anadolu’nun yanı sıra devletin hüküm sürdüğü Ortadoğu, Afrika, Avrupa gibi farklı coğrafyalarda da görülmektedir. Balkan toprakları da tıpkı diğerleri gibi, Osmanlı’nın yaklaşık beş yüzyıl boyunca süren hakimiyeti esnasında sayısız eserin bırakıldığı yerlerden biridir. Yakova merkez ve köylerindeki günümüze ulaşmış mimari eserleriyle ve 1999 Kosova Savaşı’nda aldığı ağır hasara rağmen hala daha canlılığını koruyan çarşılarıyla Türk şehir dokusunu günümüze taşıyan merkezlerin başında gelir. Balkan coğrafyasındaki savaş, istila, doğal afetler gibi yaşanmış olan olumsuzluklar nedeniyle yapıların büyük çoğunluğu yok olmuş; varlığını sürdürenler ise, geçirdikleri onarımlarla günümüze ulaşmışlardır. Yakova’nın Rugova köyünde kitabesine göre 1580 yılına tarihlenen Hasan Ağa Camii de geçirdiği onarımlarla günümüze ulaşmış yapılardan biridir. Makalede cami mimari ve süsleme özellikleri ile tanıtılarak, hazırlanan rölöve ve restitüston planıyla da inşa evreleri tartışılıp değerlendirilmiştir. Kosova’nın merkezden uzak köylerinde camilerin hemen hepsi, Anadolu’da da yaygın bir şekilde görüldüğü gibi, dikine dikdörtgen planlı düz ahşap tavanlı ve ahşap kubbeli olarak inşa edilmişlerdir. Rugova köyünde yer alan Hasan Ağa Camii; merkezi plan şemasına sahip harimi ile diğer köy camilerinden ayrılmakta ve merkezdeki yapılarla da boy ölçüşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kosova, Yakova, Balkanlar, Osmanlı mimarisi, Rugova, Sadrazam Yemişçi Hasan Paşa, Kosovo, Gjakova, Balkans, Ottoman architecture, Grand Vizier Yemişçi Hasan Paşa

Destekleyen Kurum

Ege Üniversitesi

Proje Numarası

17-TDAE-002

Teşekkür

Çalışmamız Ege Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 17-TDAE-002 proje numarasıyla Genel Araştırma Projesi olarak desteklenmiştir. Projeye destek veren Ege Üniversitesi Rektörlüğü ve Bilimsel Araştırma Projeleri Şube Müdürlüğü’ne teşekkür ederiz.

A Village Mosque in Kosovo: Rogovo Hasan Aga Mosque

Öz

The traces of Ottoman architecture can be seen in various geographies such as Middle East, Africa, and Europe as well as in Anatolia. Balkan Peninsula, like others, is one of the places where countless valuable works of architecture were left from the Ottoman period which took around five centuries. Kosovo remained under the Ottoman rule from 1389 until the 1912-1913 Balkan wars and it houses many examples of religious and civil architecture that have survived to the present day from that period. The fact that the Muslim population is more concentrated in Kosovo compared to other Balkan countries has been effective in the preservation of these architectural works.
Hasan Aga Mosque is situated in the village of Rogovo, which is 15 km from the city of Gjakova, located in the western part of the Republic of Kosovo. The mosque is a part of a complex, consisting of madrasah, school, soup kitchen, hammam and tower house buildings. Mosque dates to 1580-81 according to its inscription written by the Skopje poet Valihi, and it was built by the grand vizier Yemişçi Hasan Pasha, who is known to be of Albanian origin.
Today, the building consists of a rectangular-planned prayer hall with a minaret on the north end of the western façade, and a last prayer hall to the north, which consists of a closed section that is wider than the harim, and a porch in front of it. The harim, which has a transverse rectangular plan, is covered with a dome in the middle and two-barrel vaults on both sides extending from east to west. The dome rests on the main walls in the north and the south, and on the walls carrying the vaults in the east and the west.
An early monumental mosque of central dome rising on a hexagonal infrastructure in Ottoman architecture is Edirne Üç Şerefeli Mosque, dated to 1477. Sinan Pasha (1555) and Atik Valide (1586) mosques in Istanbul are among the contemporary examples of the Rogovo Hasan Aga Mosque in Anatolia, with their central domed plans on a hexagonal scheme and spaces enlarged on both sides of this dome. Kara Ahmed Pasha (1555) and Kadırga Sokollu (1571) mosques are similar with their central domes in hexagonal scheme.
Architectural works built by the Ottoman rulers, supported by rich foundations in the Balkans and Kosovo are mostly located in the city centers. These mosques in city centers of Kosovo are usually single-domed square buildings with a portico to the north. Despite the structures with a vertical rectangular plan, flat wooden ceilings, and wooden domes, covered with hipped roofs, were built by the local people and local craftsmen, mostly in villages far from the local authority, as well as the city centers.
Hasan Aga Mosque in Rogova village of Gjakova with its central domed plan scheme rising on a hexagonal structure is unique both because it is the only representative of its contemporaries in the capital of the empire in Kosovo but also it is in a village far from the center. It is possible to explain this situation with the desire to serve and develop the Rogovo village where the founder of the building, Hasan Aga, known by the nickname “Yemişçi” and a grand vizier of Albanian origin, was born and grew up.

Anahtar Kelimeler

Rugova, Kosovo, Gjakova, Balkans, Ottoman architecture, Grand Vizier Yemişçi Hasan Paşa

Proje Numarası

17-TDAE-002

Kaynakça

• Aktepe M., (1997), “Kosova” Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, S. 216-219., İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Andrejeviç, A., (1984), İslamska Monumentalna Umetnost Xvi Veka U Yugoslaviji, Kupolne Camije, Beograd: Beogradski İzdavaçko-Grafiçki.
• Arel A., (1973), “Üç Şerefeli Cami Ve Osmanlı Mimarisinde Tipolojik Sınıflandırma Sorunu”, Mimarlık, Sayı:6, S. 17-20.
• Aslanoğlu İ., (1969) “Tire’de Üç Cami.” Vakıflar Dergisi, Sayı 8/1969, S.161-170.
• Ayverdi, E. H., (2000), Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Eserleri I Romanya Macaristan (1 Ve 2. Kitap), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti (İkinci Baskı).
• Bajgora, S. (2013). Destruction Of Islamic Heritage İn The Kosovo War, 1998-1999. Priştine: Interfaith Kosovo, Ministry Of Foreign Affairs Of The Republic Of Kosovo.
• Erarslan, A., (2018), “Mimar Sinan’ın Altıgen Baldaken Sistemli Camilerinde Taşıyıcı, Örtü Ve Mekân İlişkisi”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (Omad), Cilt 5, Sayı 13, S. 31-48.
• İbrahimgil M. Z. Ve Konuk N., (2006), Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri, Cilt 1, Ankara: Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Kiel, M. (1971). “Observations On The History Of Northern Greece During The Turkish Rule: Historical And Architectural Description Of The Turkish Monuments Of Komotini And Serres, Their Place İn The Development Of Ottoman Turkish Architecture, And Their Present Condition.” Balkan Studies, 12(2), 415-462. Yayınlanma: 2015-07-17.
• Kiel, M., (2002), “Traces İn Stone, Some Notes On A 16Th Century Ottoman Poet From The Balkans, Vâlihî-İ Üskübî And The Background Of His Life And Work”, Journal Of Turkish Studies, Vol.26 / Iı, S.31-41.
• Kiel, M., Hafız, N., (1980), “The Mosque Of Kel Hasan Aga İn The Village Of Rogova”, Prilozi Za Orijentalnu Filologiju, 28-29/411-422, Bosnia And Herzegovina; Orijentalni Institut U Sarajevu.
• Kosova Kitabeleri (2014), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Köprülü O. F., (1997), “Hasan Paşa, Yemişçi (Ö. 1012 / 1603) Osmanlı Sadrazamı” Maddesi, İslam Ansiklopedisi, Cilt 16, S. 342, 343., İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Krasniqi, N., (2006), “Rolı I Fısnıkërısë Shqıptare Në Zhvıllımın E Kulturës Dhe Cıvılızımıt Islam Në Trojet Shqıptare Gjatë Perıudhës Osmane”, Edukata Islame Revistë Shkencore, Kulturore İslame Tremujore, Viti Xxxv, Nr. 79, S. 95-120., Prishtinë: Kryesia E Bashkësisë Islame E Kosovës.
• Kuban, D., (2007), Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yem Yayın:134. Yapı Endüstri Merkezi.
• Kuban, D., (2009), “Osmanlı Mimarlığı”, Osmanlı Uygarlığı Cilt 2, Editörler: Halil İnalcık-Günsel Renda, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları (3. Baskı), S. 627-697.
• Nureski, N., (2014) “Osmanlı Kaynaklarına Göre Kültür Merkezi Konumundaki Makedonya Şehirleri Ve Özellikleri”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, Sayı 1/2014, S. 63-102. Trakya: Trakya Üniversitesi.
• Parlak C., (2015), “Gümülcine’de Kurulmuş Olan Defterdar Ahmed Efendi Vakfı (Xvıı-Xvııı. Yüzyıllar)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:5, Sayı: 10, S. 199-235.
• Shala S., (2006), “Zbulım I Rëndësıshëm Hıstorık Në Rogovë Të Hasıt”, Edukata Islame, Viti Xxxv, Nr., 80, S.125-153., Piriştine: Kryesia E Bashkësisë Islame E Kosovës.
• Shala S., (2015), Rogova E Hasıt Nëpër Shekuj (Fakte Dhe Dëshmi), Prizren: Shtëpia Botuese Pjetër Bogdanı.
• Sözen, M. (Ed)., (1975), Türk Mimarisinin Gelişimi Ve Mimar Sinan, Türkiye İş Bankası.
• Taç, H., (2012) Hurufât Defterlerine Göre Kosova Vilayeti (Xvııı. Yüzyılın İkinci Yarısı), İzmir: (Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih (Yeniçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Tuluk, Ö. İ., (2006), Osmanlı Camilerinde Mekân Kurgusu Açısından Kare Tabanlı Baldaken Varyasyonları (15.-17.Yy.)”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Sayı 21/2, S. 275-285.
• Vırmiça, R., (2012), Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri, Cilt 3, Prizren: Kosova Türk Araştırmacılar Derneği.
• Yılmaz K. H., (2014) “Vâlihî, Kadı-zâde Ahmed Vâlihî Çelebi” maddesi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ahmed Yesevi Üniversitesi internet yayını. (yayın tarihi 23. 02. 2014 son güncellenme tarihi 10.12. 2020) http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/valihi-kadizade-ahmed-valihi-celebi erişim tarihi: 10.04.2022.
• https://dituriaislame.com/edukata-islame/page/5/
• https://journals.openedition.org/etudesbalkaniques/123#tocto3n11
• https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=46278