Türk Din Psikolojisinin Kurucusu: Bedi Ziya Egemen Üzerine Biyografik Bir Araştırma

Yıl 2021, Sayı: 4, 155 - 209, 30.12.2021

Mustafa Koç

Öz

Din psikolojisi alanında bilimsel araştırma yapan ve akademik metin üreten alan aktörüne akademisyen ‘din psikoloğu’ denir. Bu makalede, Türkiye’de din psikolojisi alanında yapılan bilimsel çalışmaları başlatarak ilk akademisyen din psikoloğu olan Bedi Ziya Egemen’in (a) akademik hayatı, (b) özel ilgi alanları, (c) akademik çalışmaları, (d) lisans dersleri, (e) yönettiği lisansüstü tezleri ve (f) Türk din psikolojisi çalışmaları ve alan tarihindeki yeri üzerine uzman katılımcıların (n=13) kişisel düşüncelerine yer verilmiştir. Sonuç olarak makalede; (i)-akademik hayatına ilişkin Egemen’in 25 yaşında Frankfurt Main Pedagoji Akademisinde yüksek lisans eğitimini bitirdiği; 29 yaşında Ludwig Üniversitesinde doktora eğitimini tamamlayarak 34 yaşında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde pedagoji bilim dalında ‘doçent’; 45 yaşında ise Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde din psikolojisi bilim dalında ‘profesör’ unvanlarını aldığı; Ankara Üniversitesi Eğitim (Bilimleri) Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışırken 69 yaşında kalp krizi sonucunda öldüğü; dolayısıyla toplamda 28 yıl Ankara Üniversitesinde akademisyenlik yaptığı; din psikolojisi dersini okutmak üzere ek ücretle görev yaptığı Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde 1953 yılında profesör olduğu ve eğitim fakültesine geçiş yaptığı 1967 yılına kadar, yaklaşık 17 yıl Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde akademisyenlik yaptığı; (ii) ‘(a) pedagoji, (b) eğitim felsefesi, (c) ahlak eğitimi, (d) ahlak felsefesi, (e) psikoloji, (f) din psikolojisi, (g) İslam düşüncesi, (h) ölüm psikolojisi’ gibi özel ilgi alanları (n=8) olduğu; (iii)-Türk din psikolojisi tarihindeki bağlamsal konumu olarak Egemen’in Türk din psikolojisinin kurulması ve tanınması sürecini kapsayan ilk dönem [1949-1979] içerisinde, Türk üniversitelerinde yer alan din psikolojisi biliminin kurucusu olarak değerlendirilebileceği; (iv)-toplam olarak dikkate değer düzeyde (n=64) çalışmaları/eserleri bulunan Egemen’in yayınlarının ürün çeşitliliğine göre bakıldığında ise en çok popüler içerikli yazılarının (n=50) olduğu, bunu da sırasıyla makalelerinin (n=7) ve kitaplarının (n=4) izlediği; (v)-lisans düzeyinde uzmanlık alanı başta olmak üzere ilgili yan alanları da kapsayan zorunlu (n=4) dersler verdiği; (vi)-Egemen’in öğretim üyeliği boyunca yönettiği lisansüstü tezlere bakıldığında, arşiv bilgisi yetersizliği sebebiyle sadece bir doktora tezini (n=1) yönettiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Biyografik çalışma, Din Psikoloğu, Bedi Ziya Egemen, Bilim tarihi, Literatür

Founder of Turkish Psychology of Religion: A Biographical Research on Bedi Ziya Egemen

Öz

The field actor who conducts scientific research and produces academic texts in the field of psychology of religion is called academician 'psychologist of religion'. The first academical psychologist of religion, to initiate scientific studies on the psychology of religion in Turkey, Bedi Ziya Egemen’s (a) academic life, (b) special interests, (c) academic studies, (d) undergraduate courses, (e) supervised graduate theses and (f) the personal thoughts of the expert participants (n=13) on Turkish psychology of religion studies and his place in the history of the field are given place in this article. In conclusion of the article, it has been determined that; (i)-Egemen graduated from the Frankfurt Main Pedagogical Academy at the age of 25; completed his doctoral studies at Ludwig University at the age of 29, and at the age of 34, received the title of "associate professor" in the field of pedagogy at the Faculty of Language, History and Geography of Ankara University; at the age of 45, received the title of 'professor' in the psychology of religion at Ankara University, Faculty of Theology; died at the age of 69 as a result of a heart attack while working as a faculty member at the Faculty of Education at Ankara University. Therefore, he worked as an academician at Ankara University for 28 years in total; he became a professor in 1953 at Ankara University Faculty of Theology, where he worked for an additional fee to teach the psychology of religion course; worked as an academician at Ankara University Faculty of Theology for about 17 years until 1967, when he transferred to the Faculty of Education; (ii)-he has special interests such as ‘(a) pedagogy, (b) philosophy of education, (c) moral education, (d) moral philosophy, (e) psychology, (f) psychology of religion, (g) Islamic thought, (h) psychology of death’ (n=8); (iii)-he can be evaluated as the founder of the psychology of religion in Turkish universities in the first period [1949-1979], which included the establishment and recognition of Turkish psychology of religion as the contextual position in the history of Turkish psychology of religion; (iv)-according to the product variety of the publications by Egemen, whose works are at a considerable level (n=64) in total, it is seen that he wrote mostly popular articles (n=50) and these were followed by articles (n=7) and books (n=4)respectively; (v)-gave compulsory lectures (n=4) at the undergraduate level, including the field of specialization, and related subfields; (vi)-in Egemen’s academic life, he supervised only one doctoral dissertation (n=1) because of the lack of archival information.

Anahtar Kelimeler

Psychology of religion, Biographical study, Psychologist of religion, Bedi Ziya Egemen, History of science, Literature

Kaynakça

• • Abay, K. C. (2020a). Türk din psikolojisi çalışmalarında ‘ço-cukluk dönemi dinsel gelişimi’ literatürü (1958-2020) üzerine bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 1, 181-218.
• • Abay, K. C. (2020b). Türk din psikolojisi çalışmalarında ‘er-genlik dönemi dinsel gelişimi’ literatürü (1963-2020) üzerine bir araş-tırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 2, 161-220.
• • Abay, K. C. (2021a). Türk din psikolojisi çalışmalarında ‘ye-tişkinlik dönemi dinsel gelişimi’ literatürü (1966-2021) üzerine bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 3, 91-113.
• • Abay, K. C. (2021b). Türk din psikolojisi çalışmalarında ‘yaş-lılık dönemi dinsel gelişimi’ literatürü (1967-2021) üzerine bir araş-tırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 4.
• • Alkan, E. (2010). Prof. Dr. Mustafa Tahralı: Biyografik ve bibliyografik bir değini. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 25, 9-19.
• • Argyle, M. (1999). Din psikolojisi alanındaki yeni gelişmeler. Dini Araştırmalar, 2 (4), 195-208.
• • Armaner, N. (1967). İnanç ve hareket bütünlüğü bakımından din terbiyesi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• • Armaner, N. (1973). Psikopatoloji’de dini belirtiler. Ankara: Ay-yıldız Matbaası.
• • Armaner, N. (1980). Din psikolojisine giriş-I. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• • DTCFD. (1943). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde ilmi çalışmalar. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2 (1).
• • Durmuş, A. (2003). Türk din eğitiminde öncü bir isim: Beyza Bilgin. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (3), 145-167.
• • Egemen, B. Z. (1952). Din psikolojisi: Saha, kaynak ve metot üzerine bir deneme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• • Egemen, B. Z. (1967). Personel özlük dosyaları. Ankara Üniver-sitesi Rektörlüğü, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Siyasal Bilgiler Fakülte-si, İlahiyat Fakültesi.
• • Fırat, E. (1977). Üniversite öğrencilerinde Allah inancı ve din duy-gusu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• • Güvercin, G. (2015). Biyografik araştırmalar ve biyografik an-latı görüşmesi. (içinde) Nitel araştırma: Yöntem, teknik, analiz ve yakla-şımlar. (ss. 172-184). [ed. F. N. Seggie & Y. Bayyurt]. Ankara: Anı Yayıncılık.
• • Holm, N. G. (2001). Din psikolojisine giriş. (çev. A. Bahadır). İstanbul: İnsan Yayınları.
• • Hökelekli, H. (2010). Din psikolojisine giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• • Kamer, T. & Alabaş, R. (2017). Ahlâk terbiyesi kongresi ve basına yansımaları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25 (2), 821-848.
• • Karakütük, K. (2001). Öğretim üyesi ve bilim insanı yetiştirme: Li-sansüstü öğretimin planlaması. (2. baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• • Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar-ilkeler-teknikler. (31. baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• • Koç, M. (2005). Türkiye’deki ilahiyat fakültesi dergilerinde din psikolojisi ile ilgili yayınlanan makaleler (1953-2004) üzerine bib-liyografik bir araştırma. Bilimnâme Dergisi, 8 (2), 107-132.
• • Koç, M. (2010). Türk din psikologları (1949-2010) üzerine biyografik bir araştırma–I. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33, 187-210.
• • Koç, M. (2011a). Türk din psikologları (1949-2010) üzerine biyografik bir araştırma–II. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergi-si, 35, 227-246.
• • Koç, M. (2011b). Türk din psikologları (1949-2010) üzerine biyografik bir araştırma–III. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der-gisi, 36, 265-285.
• • Koç, M. (2012). Psychology of religion in Turkey (1949–2012): An overview. Archive for the Psychology of Religion (Special Issue: Psychology of Religion in Turkey), 34 (3), 327-340.
• • Koç, M. (2015). Türkiye’de din psikolojisi çalışmaları (1949–2013) üzerine genel bir bakış. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2), 301-330.
• • Koç, M. (2018a). Türk din psikolojisinde öncü bir isim: Neda Armaner üzerine biyografik bir araştırma. Bilimnâme Dergisi, 36 (2), 213-259.
• • Koç, M. (2018b). Türk din psikolojisinde öncü bir isim: Ha-yati Hökelekli üzerine biyografik bir araştırma. Bozok Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi, 14, 65-126.
• • Koç, M. (2020). Türk din psikolojisinde akademisyen bir din psikoloğu: Abdülkadir Etöz üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 1, 13-74.
• • Koç, M. (2021). Türk din psikolojisinde akademisyen bir din psikoloğu: Habil Şentürk üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 3, 161-221.
• • Milli Eğitim Bakanlığı. (1949). Dördüncü Maarif Şurası (22-31 Ağustos 1949). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• • Milli Eğitim Bakanlığı. (1953). Beşinci Maarif Şurası (5-14 Şu-bat 1953). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• • Milli Eğitim Bakanlığı. (1957). Altıncı Maarif Şurası (18-23 Mart 1957). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• • Miser, R. (2016). Türk pedagoji çınarı 50 yaşında: Ankara Üniver-sitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi (1965-2015). Ankara: Ankara Üniversi-tesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• • Miser, R. (2017). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakül-tesi kurucularından Prof. Dr. Bedi Ziya Egemen. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 50 (2), 255-276.
• • Ok, Ü. (2006). Türkiye’de din psikolojisi: Neredeyiz ve nere-ye gidebiliriz? İslami Araştırmalar Dergisi, 19 (3), 441-456.
• • Özbaydar, B. (1970). Din ve Tanrı inancının gelişmesi üzerine bir araştırma. İstanbul: Baha Matbaası.
• • Peker, H. (1979). Din değiştirmede psiko-sosyolojik etkenler. (Ya-yımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• • Pulur, H. (1968). Olaylar ve İnsanlar. Milliyet Gazetesi, 06.07.1968 tarihli baskısı. (erişim: Eylül, 2021).
• • Roberts, B. (2002). Biographical research. Londra: Open Univer-sity Press.
• • Rosenthal, G. (2004). Biographical research. (içinde) Qualita-tive Research Practice. (ss. 48-65). [ed. C. Seale ve ark.]. Londra: Sage
• • Seyhan, B. Y. (2021). 1949-1982 yılları arasında din psikolo-jisi alanında yazılan eserlerin doküman analizi nitel bir değerlendirme. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 7 (13), 530-561.
• • Topçuoğlu, H. (1968). Ankara Üniversitesinin bir “eğitim fa-kültesi” vardır. Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (1), 7-16.
• • Unesco Türkiye Milli Komisyonu. (2017). www.unesco.org.tr/dokumanlar. (erişim: Mart, 2018).
• • Ülken, H. Z. (1952). Din psikolojisi: Bedi Ziya Egemen. Sos-yoloji Dergisi, 2 (7), 150-151.
• • Varış, F. (1973). Türkiye'de lisans-üstü eğitim: Sosyal bilimler. An-kara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• • Yavuz, K. (1987). Psikanalizde ilk dinî gelişmelerin değeri. Erzu-rum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• • Yavuz, K. (1994). Din psikolojisi maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-9. (ss. 341-345). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.