Türkiye’de akraba evliliklerinin yaygınlığının değişimi ve dirençli grupların belirlenmesi: 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması’ndan evlilik kuşaklarına göre analizler

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 3, 423 - 438, 01.12.2022

İsmet Koç

https://doi.org/10.20518/tjph.1114922

Cited By: 3

Öz

Amaç: Akraba evlilikleri, özellikle bebek ölümlerine ve genetik hastalıklara olan olumsuz etkileri bakımından önemli bir halk sağlığı sorunu olarak görülmektedir. Türkiye’de son 50 yılda akraba evliliklerinin oranının, %27 seviyesinden sadece %11’lik bir azalma ile ancak %24 seviyesine gerilemiş olması akraba evliliklerinin dirençli yapısına işaret etmektedir. TNSA- 2018 sonuçlarının kullanıldığı
bu çalışmanın üç temel amacı bulunmaktadır: (1) Akraba evliliği yaygınlığının zaman içindeki değişimini belirlemek, (2) Bu dönemdeki akrabalı yetiştirme katsayısının değişimini ortaya koyarak akraba evliliklerinin iç yapısınında meydana gelen değişimi anlamak, (3) Akraba evliliklerinin sosyodemografik belirleyicilerini ortaya koyarak dirençli sosyo-demografik grupları belirlemek.

Yöntem: Çalışmada, 1993 öncesi dönemden başlanarak 2014-2018 dönemine kadar oluşturulan evlilik kuşağı değişkeninin yanı sıra, çalışmanın hem betimsel hem de çok değişkenli analiz bölümlerinde, kadınların birçok özelliği de dikkate alınmaktadır.

Bulgular: Çalışmanın sonuçlarına evlilik kuşakları temelinde bakıldığında, 1993 ve öncesinde evlenen kadınlar arasında %40 olan akraba evliliği oranının 2014-2018 döneminde evlenen kadınlar arasında, %60 azalarak, %16’ya gerilediği görülmektedir. Yine bu dönemde, akrabalı yetiştirme katsayısı, 0.018’den 0.006’ya gerilemiştir. Bu durum, Türkiye’de zaman içinde birinci kuzenler arasındaki
evliliklerin oranının, aynı dönemde, %85’ten %46’ya gerilemiş olmasıyla ilişkilidir.

Sonuç: Çalışmada kullanılan lojistik regresyon analizlerinin sonuçları, eğitimsiz kadınların, çalışmayan veya sosyal güvenliği olmadan çalışan kadınların, anadili Kürtçe veya Arapça olan kadınların, yoksul kadınların, ebeveynleri akraba evliliği yapmış olan kadınların, çocukluğunu Doğu’da ve kırsal alanlarda yaşayan kadınların akraba evliliği yapma riskinin daha yüksek olduğunu, dolayısı ile bu grupların akraba evliliği olgusunun dirençli kalmasına katkıda bulunmaya devam ettiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Akraba evliliği, akrabalı yetiştirme katsayısı, evlilik kuşağı, dirençli gruplar, Türkiye

Determining the changes in the prevalence of consanguineous marriages and resistant Groups in Turkey: Analyses by marriage cohorts from the 2018 Turkish Demographic and Health Survey

Öz

Objectives: Consanguineous marriages are accepted as a public health concern due to its negative effect on infant mortality and genetical diseases. During the last 50 years, the frequency of consanguineous marriages has decreased by 11 percent from 27 percent to 24 percent in Turkey that refers its resisting structure. The study using data from TDHS-2018 has three main objectives: (1) To determine the changes in the prevalence of consanguineous marriages over time, (2) To understand the changes in internal structure of consanguineous marriages over time, (3) To determine the resistant groups by examining their socio-economic determinants.

Methods: The study considers many characteristics of women in both descriptive and multivariate analyses together with marriage cohorts from period before 1993 up to 2014-2018.

Results: The results show that the rate of consanguineous marriage among women married before 1993 is 40 percent, while it decreases to 16 percent, by declining 60 percent, among women married in 2014-2018 period. The inbreeding coefficient has also decreased from 0.018 to 0.006 in the same period. These findings are closely related with decline in percentage of marriages among first cousins from 85 percent to 46 percent during same period.

Conclusion: The results of the logistic regression indicate a higher risk of consanguineous marriage among women who are uneducated, not working, Kurdish or Arabic, living in the poor households, spent their childhood period in East region/rural and has parents in consanguineous marriages. Consequently, such women can be defined as resistant groups that contribute higher level of consanguineous marriage in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Consanguineous marriaga, inbreeding coefficient, marriage cohort, resistant groups, Turkey

Kaynakça

• Bittles AH. The role and significance of consanguinity as a demographic variable. Popul Dev Rev 1984; 20(3). 561-584.
• Koç İ. Prevalence and sociodemographic correlates of consanguineous marriages in Turkey. J Biosoc Sci 2008; 40(1). 137-148.
• Koç İ. Eryurt MA. The causal relationship between consanguineous marriages and infant mortality in Turkey. J Biosoc Sci 2017; 49(4). 536-555.
• Bener A. Mohammad RR. Global distribution of consanguinity and their impact on complex diseases: Genetic disorders from an endogamous population. Egypt J Med Hum Genet 2017; 18(4). 315-320.
• El-Hazmi MAF. Al-Swailem AR. Warsy AS. Al-Swailem AM. Sulaimani R. Al-Meshari AA. Consanguinity among Saudi Arabian population. J Med Genet 1995; 32(8). 623- 626.
• Hussain R. Bittles AH. The prevalence and demographic characteristics of consanguineous marriages in Pakistan. J Biosoc Sci 1998; 30(2). 261-275.
• Bittles AH. Hussain R. An analysis of consanguineous marriages in the Muslim population of India at regional and state levels. Ann Hum Biol 2000; 27(2). 163-171.
• Vardi-Saliternik A. Friedlander Y. Cohen T. Consanguinity in a population sample of Israeli Muslim Arabs. Christian Arabs. and Druze. Ann Hum Biol 2002; 29(4). 422-431.
• Saadat M. Ansari-Lari M. Farhud DD. Consanguineous marriage in Iran. Ann Hum Biol 2004; 31(2). 263-269.
• Hamany H. Jamhawi L. Al-Darawsheh J. Ajlouni K. Consanguineous marriages in Jordan: Why is the rate changing with time? Clin Genet 2005; 67(6). 511-516.
• Bener A. Hussain R. Consanguineous unions and child health in the State of Qatar. Paediatr Perinat Epidemiol 2006; 20(5). 372-378.
• Hamamy. H. & Alwan. S. The sociodemographic and economic correlates of consanguineous marriages in highly consanguineous populations. Genom and Soc 2016; 335-361.
• Bittles. A. H. Consanguineous marriage. The International Encyclopedia of Anthropology. 2018; 1-4.
• Timur S. Türkiye’de Aile Yapısı [Family Structure in Turkey]. Hacettepe University Publication. Ankara. 1972.
• Ulusoy M. Tunçbilek E. Türkiye’de Akraba Evlilikleri ve Çocuk Ölümlerine Etkisi. Turkish Journal of Population Studies 1987; 9(1). 7-26.
• Tunçbilek E. Ulusoy M. Consanguinity in Turkey. Turkish Journal of Population Studies 1998; 11(1). 35-46.
• Tunçbilek E. Koç I. Consanguineous marriage in Turkey and its impact on fertility and mortality. Ann Hum Genet 1994; 58(4). 321-329.
• Hancioglu A. Tuncbilek E. Akraba Evlilikleri. Sosyo-demografik özellikleri ve çocuk ölümleri üzerindeki etkileri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 1998; 41(1). 139-153.
• Basaran N. Saylı BS. Basaran A. Solak M. Artan S. Stevenson JD. Consanguineous marriages in the Turkish population. Clin Genet 1998; 4. 339-341.
• Baykara-Krumme H. Consanguineous marriage in Turkish families in Turkey and in Western Europe. Int Migr Rev 2016; 50(3). 568-598.
• Kaplan S. Pinar G. Kaplan B. Aslantekin F. Karabulut E. Ayar B. Dilmen U. The prevalence of consanguineous marriages and affecting factors in Turkey: a national survey. J Biosoc Sci 2016; 48(5). 616-630.
• Baki A. Karaguzel A. Beser E. Cakmakci T. Ucar F. Omeroglu A. Consanguineous marriages in the province of Trabzon. Turkey. East Afr Med 1992; 69(2). 94-96.
• Şimsek S. Ture M. Tugrul B. Mercan N. Ture H. Akdag B. Consanguineous marriages in Denizli. Turkey. Ann Hum Biol 1999; 26(5). 489-491.
• Alper OM. Erengin H. Manguoglu AE. Bilgen T. Cetin Z. Dedeoglu N. Luleci G. Consanguineous marriages in the province of Antalya. Turkey. Ann Genet 2003; 47(2). 129-138.
• Çiçeklioğlu M. Ergin I. Demirelöz M. Ceber E. Nazlı A. Sociodemographic aspects of consanguineous marriage in an urban slum of a metropolitan area in İzmir. Turkey. Ann Hum Biol 2013; 40(2). 139- 145.
• İnandı T. Savaş N. Arslan E. Yeniçeri.A. Peker E. Alışkın Ö. Durmaz E. Hatay›da akraba evliliği sıklığı. nedenleri. çocuk sağlığı. ilişkilerde mutluluk ve yaşam doyumu. Turk J Public Health 2016; 14(1). 43-55.
• Tavukçu N. İrgil E. Bursa Nilüfer halk sağlığı eğitim ve araştırma bölgesi’nde yaşayan kadınlarda akraba evlilikleri. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2008; 7(2). 107-112.
• Pirinççi E. Oğuzöncül F. Açık Y. Elazığ il merkezindeki hastanelerde doğum yapan ve il merkezinde ikamet eden kadınlarda akraba evliliklerinin incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi (Journal of Experimental and Clinical Medicine). 2012; 19(3). 182-190.
• Dayıoğlu H. Yılmaz A. Bulut E. Kütahya İlinde Akraba Evliliği Sıklığı ve Sonuçları. Journal of the Institute of Science & Technology of Dumlupinar University/ Dumlupinar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2019; 43(1). 53-73.
• Dağlı SÇ. Şahin RO. Danışman F. Filiz D. Çeler A. Çelik D. Mayda AS. Düzce ili Yığılca ilçe merkezinde akraba evliliği sıklığı ve etkileyen faktörler. Duzce Medical Journal. 2010; 12(2). 36-41.
• Kutlubay A. Malatya İlinde Akraba Evliliği Sıklığı ve Tıbbi Sonuçları (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi. Malatya. 2007.
• HUIPS. 2018 Turkey Demographic and Health Survey. Ankara. Turkey: Hacettepe University Institute of Population Studies. T.R. Presidency of Turkey Directorate of Strategy and Budget. TÜBİTAK. 2019.
• Koç. İ. (2018). “Türkiye’de Aile Yapısının Değişimi Sürecinde Tek Ebeveynli Ailelerin Oluşumu. Belirleyicileri ve Refah Durumu (2006-2016)”. Türkiye Aile Yapısı Araştırması İleri Analiz Çalışması. T.C. Aile. Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ankara.
• Koç. İ. (2022) “Türkiye’de Aile Yapılarının Sıralı Yaşam Akışı Modelinden Esnek Yaşam Akışı Modeline Dönüşümü: Dün. Bugün ve Yarın”. Türkiye’de Nüfus ve Toplum. Yeditepe Yayınevi. İstanbul.