Bilişsel Davranışçı Yaklaşıma Dayalı Grup Müdahalelerinin Çocuk ve Ergenlerin İşlevsel Olmayan Düşünceleri Üzerindeki Etkisi: Meta-Analiz Çalışması

Year 2018, Volume: 8 Issue: 49, 45 - 61, 01.04.2018

Fulya Türk , Ahmet Buğa , Ali Çekiç , Zeynep Hamamcı

Abstract

Bu çalışmada ülkemizde çocuk ve ergenlere yönelik olarak yapılan bilişsel davranışçı müdahalelerin; bilişsel davranışçı yaklaşımın temel odağı olan işlevsel olmayan düşünceler olarak adlandırılan düşünceler üzerinde etkililiğinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bilişsel-davranışçı yaklaşıma dayalı müdahalelerin çocuk ve ergenlerin işlevsel olmayan düşünceleri üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla meta-analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda öncelikle geniş çaplı bir alan yazın taraması yapılmıştır. ULAKBİM, Google Akademik ve YÖK tez tarama sayfasında “işlevsel olmayan düşünceler, akılcı olmayan inançlar, bilişsel üçlü, otomatik düşünceler, bilişsel hatalar” kavramlarıyla arama yapılmıştır. Bu alan yazın taraması sonucu yaklaşık 240 araştırmaya ulaşılmıştır. Daha sonra araştırmaya dahil etme kriterleri belirlenmiştir. (Deneysel desen kullanılması, çocuk ve ergenlerle yürütülmesi, işlevsel olmayan düşünceleri bağımlı değişken olarak alması gibi) Bu kriterler çerçevesinde sekiz araştırma meta analiz çalışmasına dahil edilmiştir. Araştırmanın bulgular ve yorum kısmında kullanılan hesaplamaların, tablo ve grafiklerin oluşturulmasında MS Office Excel 2007 ve Comprehensive Meta Analysis (CMA) programından yararlanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre bireysel çalışmalara ait etki büyüklükleri 0,670 ile 2,793 arasında bulunmuştur. Bireysel çalışmalara ait etki büyüklüklerinin genel etki büyüklüğü 1,132 olarak bulunmuştur. Bu sonuca göre Türkiye’de yapılan bilişsel davranışçı müdahalelerin çocuk ve ergenlerin işlevsel olmayan düşünceleri üzerinde geniş düzeyde etki gösterdiği bulunmuştur.

Keywords

Bilişsel-davranışçı, Çocuk, Ergen, İşlevsel olmayan düşünceler, Meta-analiz

References

• Akın, Ü. (2013). Akılcı duygusal davranışçı terapi odaklı psiko-eğitim programının kendini sabotaj üzerindeki etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Altun, E. (2006). Akılcı duygusal temelli güvengenlik eğitiminin ilköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin akılcı olmayan inanç ve güvengenlik düzeylerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Avcı, D. (2012). Bilişsel davranışçı tekniklere dayalı öfke ile baş etme programının ergenlerin ruh sağlığına etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Aydın, A. (2006). Ergenlerde sosyal anksiyete belirtilerini azaltmaya yönelik bilişsel-davranışçı bir müdahale programının etkililiğinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Beck, R. ve Fernandez, E. (1998). Cognitive-behavioral therapy in the treatment of anger: A meta-analysis. Cognitive Therapy and Research, 22(1), 63-74.
• Bennett, D. S. ve Gibbons, T. A. (2000). Efficacy of child cognitive-behavioral interventions for antisocial behavior: A meta-analysis. Child & Family Behavior Therapy, 22(1), 1-15.
• Borenstein, B., Hedges, L. V., Higgins, J. P. ve Rothstein, H. R. (2013). Meta analize giriş. (S. Dinçer, Çev.). Ankara: Anı Yayıncılık. Buğa, A. (2015). Bilişsel davranışçı yaklaşıma dayalı web tabanlı interaktif ve geleneksel psiko-eğitim programlarının çocukların bilişsel hatalarına ve psikolojik belirtilerine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Gaziantep Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Butler, A. C., Chapman, J. E., Forman, E. M. ve Beck, A. T. (2006). The empirical status of cognitive-behavioral therapy: A review of meta-analyses. Clinical Psychology Review, 26, 17-31.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers. Cohen, J. A., Mannarino, A. P., Berliner, L. ve Deblinger, E. (2000). Trauma-focused cognitive behavioral therapy for children and adolescents an empirical update. Journal of Interpersonal Violence, 15(11), 1202-1223. Corey, G. (2005). Psikolojik danışma ve psikoterapi kuram ve uygulamaları içinde (s. 297). Ankara: Mentis Yayıncılık. Creed, T. A., Reisweber, J. ve Beck, A. T. (2014). Okul ortamlarındaki ergenler için bilişsel terapi (S. Özgüngör, Çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık. Cristea, I. A., Benga, O. ve Opre, A. (2006). The comparatıve efficiency of a rational-emotive educational intervention for anxiety in 3rd grade children: An analysis of relevant developmental constraints. Cognitie, Creier, Comportament/Cognition, Brain, Behavior, 10(4), 637-657. Çivitci, A. (2003). Akılcı duygusal eğitimin ilköğretim öğrencilerinin mantıkdışı inanç, sürekli kaygı ve mantıklı karar verme düzeylerine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çivitci, A. (2006). Ergenler için mantık dışı inançlar ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(25), 69-80.
• Çivitci, A., Türküm, A. S., Duy, B. ve Hamamcı, Z. (2009). Okullarda akılcı-duygusal davranış terapisine dayalı uygulamalar kavramlar, teknikler ve örnek etkinlikler. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Dattilio, F. M. (2012). Bilişsel davranışçı çift ve aile terapisi (M. Benveniste, S. Kızıltaş ve P. Turanlı, Çev.). İstanbul: Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları 77.
• DiGiuseppe, R. ve Bernard, M. E. (1990). The application of rational-emotive theory and therapy to school-aged children. School Psychology Review, 19(3), 268-286.
• Dinçer, S. (2014). Eğitim bilimlerinde uygulamalı meta-analiz. Ankara: Pegem.
• Dobson, K. S. ve Dozois, D. J. A. (2010). Historical and philosophical bases of the cognitive- behavioral therapies. K. S. Dobson (Ed.), Handbook of cognitive-behavioral therapies içinde (s. 4). New York: Guilford Publications.
• Dryden, W. ve Neenan, M. (2006). Rational emotive behaviour therapy: 100 key points and techniques. Taylor anda Francis Group içinde (s. 4). New York: Routledge Press.
• Dryden, W., David, D. ve Ellis, A. (2010). Rational emotive behavior therapy. K. S. Dobson, (Ed.), Handbook of cognitive-behavioral therapies içinde (s. 226). New York: Guilford Publications.
• Durlak, J. A., Fuhrman, T. ve Lampman, C. (1991). Effectiveness of cognitive-behavior therapy for maladapting children: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 110(2), 204-214.
• Elmacı, F. (2008). Bilişsel-davranışçı yaklaşıma dayalı grupla psikolojik danışmanın ergenlerin korkuları üzerindeki etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Esposito, M. A. (2009). REBT with children and adolescents: A meta-analytic review of efficacy studies. ProQuest veritabanından erişildi.
• Franklin, M. E., Kozak, M. J., Cashman, L. A., Coles, M. E., Rheingold, A. A. ve Foa, E. B. (1998). Cognitive‐behavioral treatment of pediatric obsessive‐compulsive disorder: An open clinical trial. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 37(4), 412-419.
• Garber, J., Frankel, S. A. ve Herrington, C. G. (2016). Developmental demands of cognitive behavioral therapy for depression in children and adolescents: Cognitive, social, and emotional processes. Annual Review of Clinical Psychology, 12, 181-216.
• Glass, V. G. (1976). Primary, secondary, and meta-analysis of research educational researcher. American Educational Research Association Stable, 5(10), 3-8.
• Gonzalez, J. E., Nelson, J. R., Gutkin, T. B., Saunders, A., Galloway, A. ve Shwery, C. S. (2004). Rational emotive therapy with children and adolescents: A meta-analysis. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 12(4), 222-235.
• Gossette, R. L. ve O'Brien, R. M. (1993). Efficacy of rational emotive therapy (RET) with children: A critical re-appraisal. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 24(1), 15-25.
• Gökkaya, F. (2015). İlköğretim öğrencilerinde zorbalık eğilimini azaltmaya yönelik bilişsel davranışçı bir müdahale programının geliştirilmesi ve etkililiğinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Hajzler, D. J. ve Bernard, M. E. (1991). A review of rational-emotive education outcome studies. School Psychology Quarterly, 6(1), 27-49.
• Hawton, K., Salkovskis, P. M., Kirk, J. ve Clark, D. M. (1996). The development and principles of cognitive-behavioural treatments. K. Hawton, P. M. Salkovskis, J. Kirk ve D. M. Clark, (Ed.), Cognitive behaviour therapy for psychiatric problems: A practical guide içinde (s. 12). Oxford University Press, New York.
• Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T. ve Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.
• Hollon, S. D. ve Kendall, P. L. (1980). Cognitive self-statements in depression: Development of an automatic thoughts questionnaire. Cognitive Therapy and Research, 4(4), 383-395.
• Ishikawa, S. I., Okajima, I., Matsuoka, H. ve Sakano, Y. (2007). Cognitive behavioural therapy for anxiety disorders in children and adolescents: A meta‐analysis. Child and Adolescent Mental Health, 12(4), 164-172.
• Karademir, Ç. (2015). Bilişsel davranışçı yaklaşıma dayalı grupla psikolojik danışmanın ergenlerin değer yönelimleri ve motivasyonel eylem çatışmaları üzerindeki etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Karagöz, Y. (2011). Olumlu düşünme eğitim programının ergenlerin geleceğe yönelik iyimserlik, depresyon ve bilişsel çarpıtma düzeylerine etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kazantzis, N., Reinecke, M. A. ve Freeman, A. (2010). Cognitive and behavioral theories in clinical practice. Guilford Press, New York.
• Klein, J. B., Jacobs, R. H. ve Reinecke, M. A. (2007). Cognitive-behavioral therapy for adolescent depression: A meta-analytic investigation of changes in effect-size estimates. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 46(11), 1403-1413.
• Koşe, Ç. (2010). Obsesif kompulsif bozukluğu olan çocuklara uygulanmış olan bilişsel davranışçı terapi, ilaç tedavisi ve kombinasyonunun etkililiklerinin karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Küçükönder, H. (2007). Meta analiz ve tarımsal uygulamalar (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Leitenberg, H., Yost, L. W. ve Caroll-Wilson, M. (1986). Negative cognitive errors in children: Questionnaire development, normative data, and comparisons between with and with-out self-reported symptoms of depression, low self-esteem, and evaluation anxiety. Journal of Consult Clinical Pyschology, 55(4), 528-536.
• Lewinsohn, P. M., Clarke, G. N., Hops, H. ve Andrews, J. (1990). Cognitive-behavioral treatment for depressed adolescents. Behavior Therapy, 21(4), 385-401.
• Lupu, V. ve İftene, F. (2009). The impact of rational emotive behaviour education on anxiety in teenagers. Journal of Cognitive and Behavioral Psychotherapies, 9(1), 95-105.
• Lüleci, B. (2015). Bilişsel davranışçı yaklaşıma dayalı müdahalelerin okul reddi yaşayan çocuk ve ergenler üzerinde etkisine ilişkin bir inceleme. Ege Eğitim Dergisi, 16(2), 408-421.
• McCart, M. R., Priester, P. E., Davies, W. H. ve Azen, R. (2006). Differential effectiveness of behavioral parent-training and cognitive-behavioral therapy for antisocial youth: A meta-analysis. Journal of Abnormal Child Psychology, 34(4), 525-541.
• Oğurlu, U. (2006). Düşünsel duygulanımcı davranış terapisi (DDDT) odaklı grupla psikolojik danışmanın ergenlerdeki benlik saygısı düzeyine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Öngider, N. ve Baykara, B. (2015). Anksiyete tanısı almış çocuklar üzerinde bilişsel davranışçı grup terapisinin etkililiği. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 1, 26-37.
• Robinson, T. R., Smith, S. W., Miller, M. D. ve Brownell, M. T. (1999). Cognitive behavior modification of hyperactivity–impulsivity and aggression: A meta-analysis of school-based studies. Journal of Educational Psychology, 91(2), 195-203.
• Savaşır, I. ve Batur, S. (2003). Bilişsel-davranışçı görüşme ve değerlendirme süreçleri. I. Savaşır, G. Soygüt ve E. Kabakçı, (Ed.), Bilişsel davranışçı terapiler içinde (s. 17). Ankara: Psikologlar Derneği Yayınları.
• Savaşır, I. ve Şahin, N. H. (1997). Bilişsel-davranışçı terapilerde değerlendirme: Sık kullanılan ölçekler. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Scaini, S., Belotti, R., Ogliari, A. ve Battaglia, M. (2016). A comprehensive meta-analysis of cognitive-behavioral interventions for social anxiety disorder in children and adolescents. Journal of Anxiety Disorders, 42, 105-112.
• Sertelin Mercan, Ç. (2007). Bilişsel davranışçı yaklaşımla bütünleştirilmiş sosyal beceri eğitiminin ergenlerin sosyal kaygı düzeyine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sprich, S. E., Safren, S. A., Finkelstein, D., Remmert, J. E. ve Hammerness, P. (2016). A randomized controlled trial of cognitive behavioral therapy for ADHD in medication‐treated adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 57(11), 1218-1226.
• Stallard, P. (2002). Think good-feel good: A cognitive behaviour therapy workbook for children and young people. England: John Wiley & Sons Ltd.
• Sukhodolsky, D. G., Kassinove, H. ve Gorman, B. S. (2004). Cognitive-behavioral therapy for anger in children and adolescents: A meta-analysis. Aggression and Violent Behavior, 9(3), 247-269.
• Sutton, A. J., Abrams, K. R., Jones, D. R., Jones, D. R., Sheldon, T. A. ve Song, F. (2000). Methods for meta-analysis in medical research. Chichester: John Wiley & Sons Ltd.
• Şahin, N. H. ve Şahin, N. (1992). Reliability and validity of the Turkish version of the automatic thoughts questionnaire. Journal of Clinical Psychology, 48(3), 334-340.
• Tekinsav Sütcü, S. (2006). Ergenlerde öfke ve saldırganlığı azaltmaya yönelik bilişsel davranışçı bir müdahale programının etkililiğinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Thalheimer, W. ve Cook, S. (2002). How to calculate effect size from published research: A simplified spreadsheet. 5 Ekim 2014 tarihinde http://worklearning. com/effect_sizes.htm adresinden erişildi.
• Trip, S., Vernon, A. ve McMahon, J. (2007). Effectiveness of rational-emotive education: A quantitative meta-analytical study. Journal of Cognitive & Behavioral Psychotherapies, 7(1), 81-93.
• Tunç, A. (2007). Ergenlerin olumsuz beden imgelerine yönelik geliştirilen bilişsel-davranışçı ve değiştirilmiş sanat terapisi programlarının etkililiklerinin karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Türk, F. ve Hamamcı, Z. (2016). Bilişsel-davranışçı yaklaşıma dayalı olarak uygulanan öfke kontrolü programlarının etkililiğinin değerlendirilmesi: Bir meta-analiz çalışması. The Journal of International Social Research, 9(43), 1522-1531.
• Türkçapar, M. H. (2007). Bilişsel terapi: Temel ilkeler ve uygulamalar içinde (s. 1-2). Ankara: HYB Basım Yayın.
• Türkçapar, M. H., Sungur, M. Z. ve Akdemir, A. (1995). Çocuk ve ergenlerde bilişsel terapiler. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 2(2), 93-100.
• Türküm, A. S. (2003). Akılcı olmayan inanç ölçeğinin geliştirilmesi ve kısaltma çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(19), 41-47.
• Türküm, A. S., Balkaya, A. ve Balkaya, E. (2005). Akılcı olmayan inanç ölçeğinin lise öğrencilerine uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(23), 77-85.
• Ulusoy, Y. ve Duy, B. (2013). Öğrenilmiş iyimserlik psiko-eğitim uygulamasının öğrenilmiş çaresizlik ve akılcı olmayan inançlar üzerindeki etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3), 1431-1446.
• Üstün, U. ve Eryılmaz, A. (2014). Etkili araştırma sentezleri yapabilmek için bir araştırma yöntemi: Meta-analiz. Eğitim ve Bilim, 39(174), 1-32.
• Weisz, J. R., McCarty, C. A. ve Valeri, S. M. (2006). Effects of psychotherapy for depression in children and adolescents: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 132(1), 132-149.
• Wilde, J. (2008). Rational-emotive behavioral ınterventions for children with anxiety problems. Journal of Cognitive & Behavioral Psychotherapies, 8(1), 133-141.
• Yıkılmaz, M. (2009). Akılcı duygusal eğitim programının lise öğrencilerinin akılcı olmayan inançları ve problem çözme beceri algıları üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.