Ceyhan Havzasındaki Suların Bazı Özelliklerinin Faktör Analizi ile İncelenmesi

Year 2021, Volume: 8 Issue: 3, 567 - 575, 26.07.2021

Ali Rıza Demirkıran , Şenol Çelik

https://doi.org/10.30910/turkjans.803704

Abstract

Bu çalışmada, Ceyhan nehri havzasındaki suların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Faktör Analizi ile incelenmiştir. Havzadaki çeşitli baraj, göl ve derelerden (36 konumdan) alınan su örneklerinde bulunan; Ca, Cl, Renk, Elektriksel iletkenlik (EC), F, M-Al, Mg, Mn, Na, NH4-N, NO2-N, NO3-N, o-PO4, p-Al, pH, Sıcaklık (T), Toplam Çözünmüş Madde (TDS) ve Toplam sertlik (TH) olmak üzere 18 değer ölçülmüştür. Faktör analizi uygulamasında KMO (Kaiser-Meyer-Olkin Ölçüsü 0.60 olarak hesaplanmış ve Bartlet Küresellik test istatistiği 883.50 ve p<0.001 olduğundan yöntem bu çalışma verileri için uygundur. Araştırma sonucunda, suda incelenen 18 madde 5 ana boyuttan etkilenmiştir. 5 faktörün toplam varyansı açıklama gücü %87.44’dür. 1. Faktörde EC, TDS, Ca, M-Al ve TH, 2. Faktörde NH4-N, pH, o-PO4 ve Mg, 3. Faktörde F, Mn, Na, Cl ve NO2-N, 4. Faktörde NO3-N ve Renk, 5. Faktörde ise T ve p-Al maddeleri yer almıştır. Faktör skorlarına göre göller arasında sıralamalar yapılmıştır ve oluşan sıralamalara göre göllerin konumları belirlenmiştir. En yüksek seviye birinci faktörde Sacir Suyu Fırat Nehri (Kilis), ikinci faktörde Sinnap Suyu Seve Barajı (Kilis), üçüncü faktörde Akdere Hancağız Dipsavak (Gaziantep), dördüncü faktörde Peynirdere Regülötürü (Kahramanmaraş) ve beşinci faktörde Hurman Çayı Karakuz Barajıdır (Kahramanmaraş). Faktör analizi ile göllerin içinde bulundurduğu maddeler yönünden konumlar ve seviyeler başarılı bir şekilde sınıflandırılmıştır.

Keywords

Ceyhan Nehri Havzası, Faktör analizi, Su analizi, Baraj, Element

Investigation of Some Properties of Waters in Ceyhan Basin by Factor Analysis

Abstract

In this study, some physical and chemical properties of waters in Ceyhan River Basin were investigated by Factor Analysis. In the basin, the water samples taken from various dams, lakes and streams (from 36 locations) were measured some physical and chemical characteristics as; Ca, Cl, Color (Col), electrical conductivity (EC), F, M-Al, Mg, Mn, Na, NH4-N, NO2-N, NO3-N, o-PO4, p-Al, pH, temperature (T), total dissolved solids (TDS) and total hardness (TH). Kaiser-Meyer-Olkin Measure (KMO) was calculated as 0.60 and the Bartlet Sphericity test statistic was 883.50 and p <0.001, the method is suitable for this study data. As a result of the research, 18 substances examined in water were affected by 5 main dimensions. The total variance power of 5 factors was 87.44%. In this research, Factor 1 (first) as EC, TDS, Ca, M-Al and TH, Factor 2 (second) as NH4-N, pH, o-PO4 and Mg, Factor 3 (third) as F, Mn, Na, Cl and NO2-N, Factor 4 (fourth) as NO3-N and Col, and Factor 5 (fifth) as T and p-Al were included. According to the factor scores, the lakes were arranged and the lakes were determined according to the rankings. The highest level is Sacir Water in Euphrates River (Kilis) in the first factor, Sinnap Water Seve Dam (Kilis) in the second factor, Akdere Hancağız Dipsavak (Gaziantep) in the third factor, Peynirdere Regulötü (Kahramanmaraş) in the fourth factor and Hurman Stream Karakuz Dam (Kahramanmaraş) in the fifth factor. With factor analysis, the locations and levels of the lakes were classified successfully

Keywords

Ceyhan River Basin, Factor Analysis, Water analysis, Dam, Element.

References

• Albayrak, A. S. 2006. Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
• Aydın, B. Z. 2007. Faktör Analizi Yardımıyla Performans Ölçütlerinin Boyutlarının Ortaya Konulması. 8. Türkiye Ekonometri ve İstatistik Kongresi 24-25 Mayıs 2007, İnönü Üniversitesi Malatya.
• Büyüköztürk, Ş. 2002. Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32(32): 470-483.
• Çankaya, S., Altop, A., Kul, E., Erener, G. 2009. Faktör Analiz Skorları Kullanılarak Karayaka Kuzularında Canlı Ağırlık Tahmini. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 24(2): 98-102.
• Dağıştan, E., Koç, B., Gül, A., Gül, M. 2008. Koyunculuk Üretim Faaliyetinin Faktör Analizi: Orta-Güney Anadolu Örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi, 18(2): 67-77.
• Demirkıran, A.R., 1998. Determination of RSC and PI Values in Some Irrigation Waters of Kahramanmaraş Grassy Plain, M. Şefik Yeşilsoy International Symposium on Arid Region Soil, 21-24 September 1998, Menemen-İzmir, Turkey, pp. 620-624.
• Demirkıran, A.R., A. Alp, C. Kara, 2009. Menzelet, Baraj Gölü'nde fizikokimyasal parametrelerin dikey ve yatay doğrultuda değişimi, Ulusal Su Günleri Sempozyumu-2009, Özet Kitapçığı, Sh:8, 29 Eylül-1 Ekim 2009, Elazığ.
• Hair, J. F., Anderson, R. E., Tatham, R. L., Black, W. C. 1998. Multivariate Data Analysis, Prentice Hall, New Jersey.
• Johnson, R. A., Wichern, D. W. 2014. Applied multivariate statistical analysis (Vol. 4). New Jersey: Prentice-Hall.
• Kalayci, Ş. 2006. Faktör analizi. SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asil Yayın Dağıtım.
• Kalyoncu, H., Özan, C., Tekin-Özan, S. 2016. Isparta Deresi'nin su ve sedimentlerindeki ağır metal birikiminin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(Ek sayı 1):268-280.
• Kanber, P. 2007. Aydın İli Bazı Yeraltı ve Yerüstü Su Kaynaklarının Kirlilik Durumlarının Belirlenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Özkan, K., Alkan, H. 2004. Q-Tipi Faktör Analizinin Gerçekleştirilmesi İçin Tersinir Matrisin Oluşturulmasında Minimum Etkili Değişkenlerin Eklenmesi Yaklaşımı (Isparta İli Şarkikaraağaç İlçesi Orman Köyleri Örneği). Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1).
• Polat, Y., Kayaalp, T. 2012. Hayvancılık Denemesinde Faktör Analizi Yöntemlerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Çukurova Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 28(5): 39-48.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S. 2015. Using Multivariate Statistics (Çeviri: Mustafa Baloglu). Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti., Yayın No: 1344, Ankara.
• Taş, B. 2006. Derbent Baraj Gölü (Samsun) Su Kalitesinin İncelenmesi. Ekoloji, 15 (61):6- 15. Tatlıdil, H. 2002. Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Analiz, Ziraat Matbaacılık, Ankara.
• Toroğlu, E., Toroğlu, S., Alaeddinoğlu, F. 2006. Aksu Çayı’nda (Kahramanmaraş) akarsu kirliği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(1):93-103.
• Turgut, A., Küçükönder, M. 2016. Kahramanmaraş İli Barajlarında Landsat 8 (OLI) Kullanarak Su Kalitesinin İzlenmesi. 6. Uzaktan Algılama-CBS Sempozyumu (UZAL-CBS 2016), 5-7 Ekim, Adana.
• Yıldız, S., Pazarcık, Y., Taşkıran, E., Deniz, A., Bayezit, N. 2013. Buğday Üreticilerinin Yönetsel, Üretimsel, İktisadi ve Pazarlama Problemleri Üzerine Kars İlinde Bir Araştırma. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12: 73-95.
• Yipel, M., Tekeli, İ. O. 2016. İskenderun-Samandağı Arası Denize Dökülen Yüzeysel Su Kaynaklarının Ağır Metal Kirliliğinin Araştırılması. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Veteriner Dergisi, 30(2):107-112.