Tarımsal Üretimde Kaynak Kullanım Etkinliğinin Belirlenmesi: Yağlık Ayçiçeği (Helianthus annuus, L.) Üretimi Örneği

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 263 - 281, 23.04.2022

Arif Semerci

https://doi.org/10.30910/turkjans.903091

Öz

Türkiye, dünyanın önemli yağlık ayçiçeği üreticisi ülkelerinden biridir. 2019 yılı FAO verileri göre dünya genelinde ayçiçeği üretim alanı 27.4 milyon ha olup, üretim miktarı da 56 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin bu verilerdeki payı sırasıyla %2.75 ve %3.75’tir. 2019 yılı TÜİK verilerine göre Türkiye’de 676 bin ha alanda 1.95 milyon ton yağlık ayçiçeği üretimi gerçekleşmiştir. Trakya’nın Türkiye yağlık ayçiçeği üretim alanlarındaki payı %50.37, üretim miktarındaki payı ise %45.89’dur. Bu veriler Trakya’nın ülke genelinde yağlık ayçiçeği üretim merkezi olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada; araştırma alanı olarak belirlenen Çanakkale, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ ve İstanbul illerinde yağlık ayçiçeği üretiminde kullanılan fiziki girdilerin miktarlarının belirlenmesi ve üretimde yer alan faktörlerin kaynak kullanım etkinliğinin tespit edilmesidir. Araştırmada kullanılan veriler “Tabakalı Örnekleme Yöntemi” ile belirlenen 53 yerleşim birimindeki 571 tarım işletmesinden anket yoluyla elde edilmiştir. Araştırma kapsamında incelenen işletmeler iller bazında 5 grupta değerlendirilmiştir. Üretim fonksiyonu kullanılarak elde edilen yağlık ayçiçeği üretimine ilişkin denklemin belirlilik katsayısı (R2) 0.907 olup, yağlık ayçiçeği üretiminde ölçeğe azalan getiri söz konusudur (∑βi: 0.932). İşletme geneli dikkate alındığında marjinal etkinlik katsayılarına göre; yağlık ayçiçeği üretiminde tohum ve tarımsal mücadele ilacı girdilerinin (0.03) fazla kullanıldığı, gübre girdisinin optimum düzeyde (1.03), işgücü girdisinin ise fazla (0.86) kullanıldığı anlaşılmıştır. Yapılan çalışma, iller bazında yağlık ayçiçeği üretiminde; verim, tohum, gübre, tarımsal mücadele ilacı, yağış faktörleri bakımından istatistiki açıdan önemli derecede fark gösterdiğini ortaya koymuştur. Araştırma alanında ortalama verim 1773 kg ha-1, birim alanda yağlık ayçiçeği üretim değeri ise1135 USD olarak hesaplanmış olup, iller arasında en yüksek üretim değeri Çanakkale ilinde (1404 USD/ha ) elde edilmiştir. İncelenen işletmelerde yağlık ayçiçeği üretim maliyeti 929 USD ha-1 olup, kg başına maliyetin en düşük olduğu il Edirne (0.47 USD), en yüksek olduğu il ise İstanbul (0,68 USD) olarak belirlenmiştir. İncelenen işletmelerde birim alandan elde edilen brüt kar değeri 580 USD ha-1, bu değerin en yüksek olduğu il yine Çanakkale ilidir (716 USD ha-1). İşletmelerin ortalaması baz alındığında brüt kar değerinin üretim değerine oranı %51.15, Nispi Kar değeri ise 1.22 olarak hesaplanmıştır. Fayda/Masraf oranı en düşük il 0.94 ile İstanbul, en yüksek değere sahip il ise 1.37 ile Edirne ili olmuştur. Çalışma sonucunda; yağlık ayçiçeği üretiminde yer alan girdilerin hem işletmeler genelinde hem de işletme büyüklük grupları bazında yeterince etkin bir şekilde kullanılmadığı ve bu durumun da ürün maliyetinin artmasına ve üretici gelirinin azalmasına neden olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yağlık Ayçiçeği, Girdi Kullanımı, Etkinlik, Üretim Maliyeti, Türkiye

Destekleyen Kurum

Tarım ve Orman Bakanlığı

Proje Numarası

Tagem 08/AR-GE/6

Teşekkür

Çalışma kapsamında yer alan; “Ayçiçeği Tarımında Verimlilik ve Destekleme Politikalarının Etkinliğinin Belirlenmesi (Proje No: Tagem 08/AR-GE/6 )” isimli projeyi destekleyen Tarım ve Orman Bakanlığı’na teşekkür ederim. Anket uygulaması aşamasında sorularımızı sabırla dinleyip, içtenlikle cevaplayan; Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale ve İstanbul ili üreticilerine şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• Alemdar, T., Seçer, A., Demirdöğen, A., Öztornacı, B., Aykanat, S. 2014. Çukurova Bölgesinde Başlıca Tarla Ürünlerinin Üretim Maliyetleri ve Pazarlama Yapıları. GTHB Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (TEPGE) (Proje No: Ç.Ü.-ZF2011BAP7). TEPGE Yayın No: 230. Haziran. Ankara. 134 s. (access: http://arastirma.tarim.gov.tr/tepge/Lists/Duyuru/Attachments/10/CukurovaBolgeBaslicaTarlaMaliyetPazarlamaYap%C4%B1.pdf).
• Aydın, B. 2014. Trakya Bölgesinde Faaliyet Gösteren Tarım İşletmelerinin Yapısal Özellikleri Ve Etkinliklerinin Belirlenmesi. Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı. Doktora Tezi. 138 s. Tekirdağ.
• Bayramoğlu, Z. Göktolga, Z.G. ve Gündüz, O. 2005. Tokat İli Zile İlçesinde Yetiştirilen Bazı Önemli Tarla Ürünlerinde Fiziki Üretim Girdileri Ve Maliyet Analizleri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(2): 101-109.
• Çakıcı, M., Oğuzhan, A., Özdil. T. 2003. Temel İstatistik II (Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı. Özal Basımevi. s.127, İstanbul.
• Çiçek, A., Erkan, O. 1996. Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri. GOP Ün. Ziraat Fak. Yay. No:12, Ders Notları Seri No:6, Tokat, 118 s., Türkiye.
• Dalchiavon,F.C., Lorenzon, L.A., Perina, R.A., Oliveira, R.A., Santos, J.A. 2019. Economic Opportunity for Investment in Soybean and Sunflower Crop System in Mato Grosso, Brazil. Journal of Experimental Agriculture International, 29(5): 1-12 (Article no.JEAI.45695).
• Debertin, L.D. 2012. Agricultural production economics. (2.Baskı.). Pearson Education. Upper Saddle River, N.J., 427 s.USA.
• Düğmeci, H.Y., Çelik, Y. 2020. Konya İli Çumra İlçesinde Yağlık Ayçiçeği Üretim Maliyetinin Tespiti Üzerine Bir Araştırma. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 7(3): 682–690.
• FAO. 2020. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü. FAOSTAT. Erişim: http://www.fao.org/faostat/en/#data [Erişim tarihi:10.02.2020].
• Green, S.B., Salkind, N.J., Akey, T.M. 2000. Using SPSS For Windows, Analyzing and Understanding Data. Second Edition. Prentice Hall Inc., Upper Saddle River. New Jersey, 430 s., USA.
• Gujarati, D.N., Porter, D. 2014. Temel Ekonometri. Literatür Yayıncılık. (5.Basımdan Çeviri). 915 s., Istanbul, Türkiye.
• Günden, C., Miran, B., Unakıtan, G. 2006. Technical Efficiency of Sunflower Production in Trakya Region by DEA. Journal of Tekirdag Agricultural Faculty. 3(2):161-167.
• Güngör, H., Semerci, A. 1999. Tekirdağ İli Ayçiçeği Üretiminde Verimlilik Analizleri. MPM Verimlilik Dergisi, S.1999/3, s.193-202, Ankara.
• Irugu,S.D., Suhasini, K., Prabhakar, B.N. 2017. Resource Use Efficiency of Sunflower in Kurnool district of Andhra Pradesh. Research Journal of Agricultural Sciences, 8(1): 91-94.
• Heady, E.O., Dillon, J. L. 1961. Agricultural Production Functions. Iowa State Universty Press, Ames, Iowa, USA. 667 s.
• Kıral, T., Kasnakoğlu, H., Tatlıdil, F.F., Fidan, H., Gündoğmuş, E. 1999. Tarımsal Ürünler İçin Maliyet Hesaplama Metodolojisi ve Veri Tabanı Rehberi (Cost Calculation Methodology for Agricultural Products and Database Guide). Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayın No: 37, Ankara, Türkiye.
• Mobtaker, H.G., Keyhani, A., Mohammadi, A., Rafiee, S., Akram, A. 2010. Sensitivityanalysis of energy inputs for barley production in Hamedan Province of Iran. Agric Ecosyst Environ, 137(3-4):367-372.
• MousaviAvval, S.H., Rafiee, S., Jafari, A., Mohammadi, A. 2011. Econometric modeling and sensitivity analysis of costs of inputs for sunflower production in Iran. International Journal Of Applied Engineering Research, 1 (4): 759-766.
• Nategh, N.A., Banaeian, N., Gholamshahi, A., Nosrati, M. 2020. Optimization of energy, economic, and environmental indices in sunflower cultivation: A comparative analysis. Environ. Prog. & Sustainable Energy. 2020e13505. (https://doi.org/10.1002/ep.13505).
• Oguz, C., Altıntaş, Ö. 2002. Kırıkkale İlinde Çerezlik ve Yağlık Ayçiçeği Yetiştiriciliğinin Üretim Maliyeti Ve Fonksiyonel Analizi. Selçuk Ün. Ziraat Fakültesi Dergisi 16 (29): 39-47.
• Rafiee, S., Mousavi Avval, S. H., and Mohammadi, A. 2010. Modeling and sensitivity analysis of energy inputs for apple production in Iran. Energy, 35(8): 3301-3306.
• Semerci, A. 2019a.Yağlık Ayçiçeği Üretiminin Ekonomik Analizi: Kırklareli İli Örneği, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 6(4): 616–623.
• Semerci, A. 2019b. Cost Analysis of Oily Sunflower Production: the Case of Tekirdag Province, Turkey. Custos e @gronegócio on line, 15(2):167-191.
• Semerci, A., Süzer, S. 2006. Trakya’da Ayçiçeği Üreten Tarım İşletmelerinde Girdi Kullanımı ve Destekleme Politikalarının Etkinliğinin Araştırılması (Proje No: TAGEM/TA/05/02/01/002). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 152 s. Edirne.
• Singh, G., Singh, S., and Singh, J. 2004. Optimization of energy inputs for wheat crop in Punjab. Energy Conversion and Management, 45 (3): 453-465.
• Sonawane, K.G., Pokharkar, V.G., Nirgude, R.R. 2019. Sunflower production technology: An economic analysis. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, 8(3): 2378-2382.
• TÜİK. 2020.Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri. Erişim: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn= 104&locale=tr [Erişim tarihi:10.02.2020].
• Unakıtan, G., Aydın, B. A. 2018. comparison of energy use efficiency and economic analysis of wheat and sunflower production in Turkey: A case study in Thrace Region. Energy 149: 279-285.
• USDA.2020. Amerika Birleşik Devletleri Tarım ve Orman Bakanlığı. Oilcrops Year Book. Erişim: https://www.ers. usda.gov/data-products/oil-crops-yearbook/oil-crops-yearbook/ [Erişim tarihi:10.02.2020].
• Yamane, T.1967. Elementary Sampling Theory. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-. Hall, Inc., pp.405. USA.
• Yüksek, E. Adana İlinde Yağlık Ayçiçeği Üretim Faaliyetinin Ekonomik Analizi. Kahramanmaraş Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 38 s., 2019.